به گزارش تکراسا، تقریباً ۵ ماه از خبر عرضه اولیه سهام استارتاپ‌های دیجی‌کالا، کافه‌بازار، تپسی، شیپور و فیلیمو می‌گذرد. با وجود اینکه فرهاد دژپسند، وزیر اقتصاد و دارایی، در دیدار با مدیران ارشد این استارتاپ‌ها خبر از عرضه اولیه سهام اولین شرکت بزرگ اینترنتی ایران در هفته اول مردادماه و پنجمین شرکت در هفته آخر شهریور داده بود، اما این وعده عملی نشد.
با این حال، در ۱ آذر ۱۳۹۹ خبر عرضه اولیه سهام تپسی در بازار دوم فرابورس منتشر شد و به احتمال زیاد این استارتاپ در نیمه دوم زمستان وارد بازار فرابورس خواهد شد. اخیراً اخباری غیررسمی از اقدام گروه اسنپ برای ورود به بازار سرمایه نیز به گوش می‌رسد.
شرکت ایده‌هاب به‌تازگی در گزارش «عرضه اولیه استارتاپ‌ها – صنعت تاکسی آنلاین» سعی کرده است به کمک آمار موجود، ارزش دو استارتاپ اسنپ و تپسی را تخمین بزند. ارزش‌گذاری شرکت‌های فعال در بازار سرمایه به دلیل دارایی‌محور بودن امری متعارف و قانون‌مند است. اما این موضوع برای استارتاپ‌ها چالش‌برانگیز و پیچیده است؛ به این دلیل که دارایی نامشهود استارتاپ‌ها بیش از دارایی مشهود آن‌هاست و ارزش‌گذاری این نوع دارایی کار سخت و پیچیده‌ای است.
بنابراین به‌منظور ارزش‌گذاری واقع‌بینانه استارتاپ‌ها لازم است به مدل درآمدی، ثبات رشد درآمد و چشم‌انداز سودآوری آن‌ها توجه شود. به همین دلیل عرضه اولیه سهام تپسی در بازار سرمایه اهمیت زیادی برای اکوسیستم استارتاپی دارد و می‌تواند فرایند ارزش‌گذاری و عرضه اولیه سهام استارتاپ‌های دیگر را تسهیل کند.
در این مقاله ابتدا به تأثیر تاکسی‌های آنلاین در اکوسیستم استارتاپی خواهیم پرداخت. سپس فرضیات و نحوه محاسبه ارزش دو استارتاپ اسنپ و تپسی را در گزارش ایده‌هاب بررسی خواهیم کرد. در نهایت به کمک روش ضریب ارزش به درآمد، ارزش ریالی اسنپ و تپسی به‌صورت تخمینی تعیین خواهد شد. با توجه به اینکه این مقاله گزیده و خلاصه‌ای از گزارش ایده‌هاب است، پیشنهاد می‌شود برای کسب اطلاعات جامع‌تر متن کامل گزارش را مطالعه کنید.
اهمیت صنعت تاکسی آنلاین در اکوسیستم استارتاپی
شاید بتوان تاکسی‌های آنلاین را از بالغ‌ترین صنایع استارتاپی در ایران و جهان دانست. فعالیت غول‌هایی مانند اوبر و لیفت در سطح جهان و اسنپ و تپسی در ایران از نمونه‌های این نوع استارتاپ‌ها است. برای درک تأثیر دو استارتاپ ایرانی در صنعت حمل‌ونقل کافی‌ست به ۲ میلیون سفر روزانه از طریق تاکسی آنلاین اشاره کرد که نقش مهمی در حمل‌ونقل عمومی ایفا می‌کنند. همچنین طبق گزارش اسنپ در سال ۱۳۹۸، حداقل ۲ میلیون راننده در این صنعت مشغول به کار هستند که در مقایسه با اشتغال‌زایی ۲/۳ میلیونی دولت برای کارمندان، عدد بزرگی به نظر می‌رسد.
فرضیات گزارش
ارقام و داده‌های استفاده‌شده در این گزارش از طریق منابع موثق تحقیقات میدانی، گزارش‌های رسمی شرکت‌ها، گزارش‌های صنعت و دیگر منابع معتبر و قابل استناد بین‌المللی جمع‌آوری شده است. همچنین فرضیات نیز با استفاده از روش‌های تخصصی و علمی محاسبه و راستی‌آزمایی شده‌اند.
یکی از ساده‌ترین روش‌های ارزش‌گذاری استفاده از ضریب ارزش به درآمد است. در محاسبه ارزش شرکت‌ها از این روش به درآمد شرکت‌ها نیاز است که درآمد تاکسی‌های آنلاین از طریق سه معیار تعداد سفر، میانگین ارزش ریالی هر سفر و میزان کارمزد قابل محاسبه است. در صنعت تاکسی آنلاین با توجه به عدم‌دسترسی به اطلاعات حسابداری اسنپ و تپسی، دو معیار تعداد سفر و میانگین ارزش ریالی هر سفر به‌طور تقریبی به دست آمده است. پس از محاسبه درآمد هر شرکت، به کمک ضریب ارزش به درآمد می‌توان استارتاپ‌ها را ارزش‌گذاری کرد.
تعداد سفر
در این گزارش تعداد سفر تاکسی‌های آنلاین ۲ میلیون سفر در روز تخمین زده شده است. گرچه با شیوع کرونا تعداد سفرها کاهش یافته است؛ اما به مرور احتمال بازگشت به این تعداد وجود دارد. با فرض ۳۶۰ روز در سال، می‌توان گفت سالانه ۷۲۰ میلیون سفر در ایران توسط تاکسی‌های آنلاین انجام می‌شود.
بر اساس تحقیقات میدانی ایده‌هاب، سهم استارتاپ اسنپ از این تعداد سفر ۸۵٪ الی ۹۰٪ و سهم تپسی ۱۰٪ الی ۱۵٪ است. جهت اعتبارسنجی یافته‌های تحقیقات میدانی، از روش سهم صدا (Share of Voice) در گوگل و توییتر نیز استفاده شده است.
ارزش ریالی هر سفر
تاکسی‌های اینترنتی در قیمت‌گذاری سفرهای خود از الگوریتم‌‌های پویا استفاده می‌کنند و قیمت‌ها تابعی از سه متغیر زمان، مسافت و مکان درخواست سفر (متأثر از عرضه و تقاضا) است. هر کدام از این معیارها در محاسبه قیمت وزن مشخصی دارند و عدم‌دسترسی به این داده‌ها، محاسبه علمی ارزش ریالی هر سفر را ناممکن می‌کند. ایده‌هاب با نمونه‌گیری به‌صورت یکنواخت و مستقل از طریق ۱۰۰ تماس در هر ناحیه از کشور و پرسش قیمت ۱۰ سفر آخر از هر فرد، توانسته ارزش ریالی هر سفر را با میانگین موزون قیمت‌های به‌دست‌آمده، محاسبه کند.
کارمزد دریافتی از هر سفر
بر اساس تحقیقات میدانی ایده‌هاب از رانندگان فعال در اسنپ و تپسی، کارمزد دریافتی از رانندگان ۱۵٪ ارزش ریالی هر سفر تعیین گردیده است. پیش‌بینی می‌شود این مقدار کارمزد به دلیل محدودیت‌های دولتی کشورهای مختلف مانند قوانین حداقل دستمزد و قیمت‌گذاری دستوری که در مقاله دامادوران درباره ارزش‌گذاری لیفت و اوبر به آن‌ها اشاره شده، تغییری در کارمزدها رخ ندهد.
ضریب ارزش به درآمد
با توجه به اینکه بسیاری از استارتاپ‌ها سودده نیستند یا سوددهی بسیار پایینی دارند، امکان استفاده از ضریب ارزش به سود وجود ندارد و محاسبه ارزش استارتاپ‌ها از طریق ضریب ارزش به درآمد منطقی‌تر به نظر می‌رسد. دقیق‌ترین و شفاف‌ترین راه برای محاسبه ضرایب درآمد، توجه به ضرایب درآمد کسب‌وکارهای حاضر در بازار سرمایه است؛ زیرا که توسط خرد جمعی تعداد زیادی از سرمایه‌گذاران تعیین می‌شود.
لازم به ذکر است که می‌توان این ضریب را از طریق سرمایه‌گذاری‌های خصوصی قبل از ورود به بازار سرمایه یا ادغام و تملیک کسب‌وکارها نیز به دست آورد. اما به دلیل اهمیت استراتژیک سرمایه‌گذاری در معاملات خصوصی و خلق هم‌افزایی و منافع بلندمدت در ادغام و تملیک، ضرایب درآمد بالاتر و با دقت کمتر تعیین می‌شود که نمی‌تواند معیار خوبی برای محاسبه ارزش استارتاپ‌ها در زمان ورود به بازار سرمایه باشد.
در این گزارش علاوه بر توجه به دقت و اعتبار ضریب درآمد که در بالا به آن اشاره شد، دو معیار مقایسه‌پذیری مدل کسبوکار و سهم از بازار هر کسبوکار نیز در تعیین ارزش‌گذاری استارتاپ‌ها نیز در نظر گرفته شده است. از آنجا که این امکان برای تاکسی‌های آنلاین وجود دارد تا پس از ثبات جایگاه خود در بازار تاکسی در حوزه‌های دیگری مانند پیک، ارسال غذا، ارسال خواربار و … نیز کسب‌وکارشان را توسعه دهند، در مقایسه این استارتاپ‌ها باید به گستره فعالیت آن‌ها نیز توجه شود. به‌عنوان مثال، در ایران اسنپ همچون اوبر در بازارهای مختلفی کسبوکار خود را توسعه داده و تپسی مانند لیفت بر روی تاکسی آنلاین تمرکز داشته است.
در این گزارش با توجه به اولویت‌های ذکر شده، ضرایب درآمد استارتاپ‌های اوبر، لیفت، گرب، الا (Ola) و کریم در زمان سرمایه‌گذاری‌های خصوصی، عرضه اولیه سهام و پس از عرضه اولیه جمع‌آوری شده است. این استارتاپ‌ها که نمونه‌های مشابه اسنپ و تپسی در سطح جهان هستند می‌توانند معیار خوبی برای تعیین ضریب درآمد اسنپ و تپسی باشند. مدل کسبوکار و سهم بازار سه استارتاپ اوبر، لیفت و گرب شباهت زیادی به دو استارتاپ اسنپ و تپسی دارند. به همین دلیل استفاده از ضرایب درآمد این استارتاپ‌ها در ارزش‌گذاری اسنپ و تپسی می‌توانند اعداد واقع‌بینانه‌ای را به ما بدهد. ضرایب درآمد سه استارتاپ اوبر، لیفت و گرب عبارت‌اند از:
- ضریب درآمد سرمایه‌گذاری خصوصی لیفت: ۷
- ضریب درآمد پس از عرضه اولیه لیفت: ۳/۸
- ضریب درآمد سرمایه‌گذاری خصوصی اوبر: ۶/۲
- ضریب درآمد عرضه اولیه اوبر: ۶/۴
- ضریب درآمد پس از عرضه اولیه اوبر: ۶/۸
- ضریب درآمد سرمایه‌گذاری خصوصی گرب: ۷/۵
لازم به ذکر است که در محاسبه ارزش اسنپ، ضریب درآمد لیفت پس از عرضه اولیه برای ضریب درآمد اسنپ مناسب تشخیص داده نشده است.
ارزش‌گذاری اسنپ و تپسی بر اساس دو سناریو
همان طور که گفتیم، ۴ معیار در تعیین ارزش اسنپ و تپسی مؤثر است. به منظور ارزش‌گذاری واقع‌بینانه در زمان عرضه اولیه، این معیارها در گزارش به صورت زیر تعیین شده‌اند:
- سهم بازار ۱۰٪ الی ۱۵٪ تپسی و ۸۵٪ الی ۹۰٪ اسنپ
- میانگین ارزش ریالی ۱۳۰ هزار ریالی هر سفر
- دریافت کارمزد ۱۵٪ به‌عنوان درآمد خالص تاکسی‌های آنلاین
- ضرایب درآمد ۶/۲ الی ۷/۵ برای اسنپ و ۳/۸ الی ۷/۵ برای تپسی
در این گزارش، با توجه به سه معیار اول درآمد خالص سالانه هر استارتاپ تخمین زده شده است که در جدول زیر قابل مشاهده است. درآمد خالص اسنپ و تپسی با دو سناریو متفاوت متأثر از سهم بازار آن‌ها تخمین زده شده است.
با توجه به دو سناریو موجود از سهم بازار و درآمد خالص هر استارتاپ در هر سناریو، می‌توان اسنپ و تپسی را بر اساس ضرایب درآمد نمونه‌های بین‌المللی ارزش‌گذاری کرد.
در سناریو اول، سهم بازار اسنپ و تپسی به ترتیب ۸۵٪ و ۱۵٪ در نظر گرفته شده است. در این حالت تپسی با کمترین ضریب درآمد ۳/۸ (ضریب درآمد لیفت پس از عرضه اولیه) حداقل ۸,۰۰۰ میلیارد ریال و با بیشترین ضریب درآمد ۷/۵ (ضریب درآمد سرمایه‌گذاری خصوصی گرب) حداکثر ۱۶,۰۰۰ میلیارد ریال ارزش خواهد داشت. اسنپ نیز با کمترین ضریب درآمد ۶/۲ (ضریب درآمد سرمایه‌گذاری خصوصی اوبر) حداقل ۷۳,۰۰۰ میلیارد ریال و با بیشترین ضریب درآمد ۵/۷ (ضریب درآمد سرمایه‌گذاری خصوصی گرب) حداکثر ۸۹,۰۰۰ میلیارد ریال ارزش خواهد داشت.
لازم به ذکر است ضرایب درآمد تملیک کریم، عرضه اولیه لیفت و سرمایه‌گذاری خصوصی لیفت نیز می‌تواند معیار مناسبی در ارزش‌گذاری در زمان جذب سرمایه یا ادغام و تملیک برای اسنپ یا تپسی باشد. در این صورت حداکثر ارزش تپسی و اسنپ به‌ترتیب می‌تواند ۲۶,۰۰۰ و ۱۴۸,۰۰۰ میلیارد ریال برآورد شود.
در سناریو دوم، سهم بازار اسنپ و تپسی به ترتیب ۹۰٪ و ۱۰٪ در نظر گرفته شده است. در این حالت تپسی با کمترین ضریب درآمد ۳/۸ (ضریب درآمد لیفت پس از عرضه اولیه) حداقل ۵,۳۰۰ میلیارد ریال و با بیشترین ضریب درآمد ۷/۵ (ضریب درآمد سرمایه‌گذاری خصوصی گرب) حداکثر ۱۰,۰۰۰ میلیارد ریال ارزش خواهد داشت. اسنپ نیز با کمترین ضریب درآمد ۶/۲ (ضریب درآمد سرمایه‌گذاری خصوصی اوبر) حداقل ۷۸,۰۰۰ میلیارد ریال و با بیشترین ضریب درآمد ۷/۵ (ضریب درآمد سرمایه‌گذاری خصوصی گرب) حداکثر ۹۴,۰۰۰ میلیارد ریال ارزش خواهد داشت.
لازم به ذکر است ضرایب درآمد تملیک کریم، عرضه اولیه لیفت و سرمایه‌گذاری خصوصی لیفت نیز می‌تواند معیار مناسبی در ارزش‌گذاری در زمان جذب سرمایه یا ادغام و تملیک برای اسنپ یا تپسی باشد. در این صورت حداکثر ارزش تپسی و اسنپ به‌ترتیب می‌تواند ۱۷,۰۰۰ و ۱۵۶,۰۰۰ میلیارد ریال برآورد شود.
ایده‌هاب
پلتفرم سرمایه‌گذاری ایده‌هاب راه ارتباطی مطمئنی بین کارآفرینان و سرمایه‌گذاران است. ایده‌هاب سعی دارد به کمک پلتفرم شفاف و واضح خود، ارتباط بین فعالین اکوسیستم ایران را تسهیل کند و به شکوفایی ایده‌های نو و خلاق کمک کند.
این مجموعه به استارتاپ‌ها کمک می‌کند تا کسبوکار خودشان را بهبود ببخشند و مشتریان و سرمایه خود را افزایش دهند. همچنین به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهد تا به بسته‌های ارزیابی صلاحیت (Due Diligence) کسب‌وکارها دسترسی داشته باشند و بتوانند با اطلاعات بیشتر و جامعی برای سرمایه‌گذاری تصمیم‌گیری کنند.