مرتضی بیک بیاتی
به راستی بهار در پاییز است وقتی قرار باشد کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای شهر تهران و کارگروه مشاهیر این کمیسیون با تمام اهتمام و دغدغه‌مندی برای نام‌گذاری مفاخر و مظاهر بزرگ ایران‌شناسی در عرصه‌های گوناگون فرهنگی و اجتماعی گام بردارد و نام یکی از خیابان‌های خیابان وصال شیرازی را به یکی از ایران‌دوست‌ترین و ایران‌پژوه‌ترین نویسندگان و پژوهندگان ایرانی اختصاص دهد.
مایۀ افتخار این شهر و سرزمین است که با این کار شایسته و ارزشمند نسل جوان با چنین چهره‌های علمی و دانشی آشنا می شود و عموم مردم را به بررسی آثار و تفکرات ، پژوهش‌ها و قریحه‌های یکی از سرمایه‌های معنوی و گنجینه‌های فاخر ایران‌زمین فرا‌می‌خواند.
هر چند محمد علی اسلامی ندوشن همانند دوست دیرین خود مصطفی رحیمی و همچنین محمد علی موحد و برخی چهره‌های فرهنگی دیگر در رشته حقوق تحصیل کرده اما در سایر رشته‌ها و موضوعات علمی، فرهنگی و اجتماعی دیگر هم به طور پیوسته خوش درخشیده است.
او علاوه بر رشته حقوق پیوند عمیق و وسیعی با فرهنگ ،ادبیات و تاریخ ایران برقرار کرده و در هر زمینه از فعالیت‌ها چه در عرصۀ تالیف و تحقیق و ترجمه و چه در زمینه تدریس و چه در همکاری با مطبوعاتی چون «سخن» و «یغما» و «راهنمای کتاب» و انتشار مجله «هستی» توسط وی همه و همه نشان از عمق و ژرفای تعلقات خاطر «اسلامی ندوشن» به ایران زمین پیدا و پدیدار است.
در منظر او جهان ایران زمین چنان شکوه‌مند و زیبا و یگانه است تا جایی که توانسته پیدا و پنهان همواره خواسته و کوشیده است تا به قول خود او این دخت پری وار که همان ایران است زیبایی هایش برای هر ایرانی ملموس و آشکارتر باشد.
گواه و نمونه اعلای این به اشتراک قراردادن، مجموعه چهار جلدی کتاب «روزها»ست؛ سرگذشت زندگی این ادیب و صاحب نظر و می توان گفت به نوعی پیشگامی،حق تقدم و تاثیر بی بدیل این اثر در بین جامعه ایرانی نمونه موفقی برای نوشتن زندگی نامه خودنوشت فرهنگی با نثری جذاب و فوق العاده گیرا و گویا و پخته است.
مولف از قلمی برخوردار است که هر چه از آن می خوانی به جای سیراب تر شدن تشنه تر می شوی. چه در روزها و چه در سایر آثار و پژوهش های دکتر اسلامی ندوشن هم به لحاظ صورت (form) و هم از حیث محتوا (Content) با نثر و نوشته هایی زیبا،رسا،گیرا و شیوا و البته دلپذیر و در عین حال با محتواها و مفاهیم اعلای خردورزی و انسان دوستی روبه برو هستیم. از این منظر است که اسلامی ندوشن بدون شک صاحب سبک است.
از دیگر نکات قابل توجه در نوشته های اسلامی ندوشن که به قول روان شاد قیصر امین پور آرزوی بزرگی محقق شده است؛ گریز از میان نمایگی است و رعایت جانب انصاف و اعتدال در تحقیقات نویسنده که از شخصیت آرام،انسانی، معتدل و متعادل او سرچشمه می گیرد.
دقت علمی و سخت گیری و جدیت اسلامی ندوشن در کارهای پژوهشی و به دست دادن داده ها و یافته های جامع و دقیق از دیگر عوامل موثر آثار و تحقیقات اوست.
به طور مثال توقف انتشار چندین ساله فصلنامه «هستی» شاهد و گواه این مدعا است وقتی احساس کرد مجله دچار افت علمی و شاید بی کیفیتی شده دیگر این نشریه را منتشر نکرد.
مصداق دیگر آثار ممتاز و متمایز او در ایران مداری و توجه به ایران در نگاه و نگرش و منش اسلامی ندوشن شاهنامه پژوهی‌های این ادیب است.
نام ایران با شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی به طرز خاصی عجین و در هم تنیده است و در این عرصه هم گره به زلف این متن گران سنگ بسته و گره گشایی هایی بزرگ از آن کرده است. به گونه ای که تمام ویژگی های یک جامعه ایرانی از حماسه تا مهارت های زندگی، اسطوره تا واقعیت،فلسفه ها و حکمت ها و آموزه ها، هنر و تاریخ را که در شاهنامه وجود دارد روایت کرده است.
این شور و دلبستگی چنان است که دفتر کار او که تا همین سال های اخیر سه شنبه عصرها به همراه دوستان خود در آنجا حضور می یافت "ایران سرای فردوسی" نام دارد.
باری، توصیف سایر تعهد و تعلقات و عشق ندوشن به سرزمین ایران در این مجال نمی گنجد. اما به طور خلاصه می توان گفت:
ایران نزد این فرزند کویر و به تعبیر خودش که زادگاهش ندوشن را "کانونی ترین نقطه این سرزمین" می داند عظمتی وصف ناپذیر است و گزاف نیست اگر گفته شود ایران جزئی از جسم و جان و روح و روان اوست و لحظه اای ایران را از یاد نبرده و مشغله ذهنی و دغدغۀ دایمی او بوده است.
از تامل در فرهنگ و تاریخ و جغرافیا و باورهای ایرانی تا نوشتن در مورد ترافیک شهر تهران همه و همه از زیست فرهنگی ایران مدارانه و شور و شوق و شیفتگی و اسلامی ندوشن به ایران حکایت دارد.
این خبر را هم در پایان بیفزایم که کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای شهر تهران با در نظر گرفتن وجوه علمی متنوع شخصیت فرهنگی یگانه این ادیب با رونمایی از نام خیابان، سردیس و کتاب جشن نامه استاد با نام"مردی که ایران را از یاد نبرده" ساعت چهار عصر شنبه 17 آبان 1399 یک عمر خدمات علمی و پژوهشی گرانسنگ این سرو سایه فکن فرهنگ و ادب ایران زمین را پاس می دارد.
به همین مناسبت جمعی از اهالی فرهنگ با رعایت پروتکل های بهداشتی (در فضای باز) در خیابان وصال،قبل ازخیابان ایتالیا خیابان دکتر اسلامی ندوشن (شاهد سابق) حاضر می‌شوند و به وجوه و زوایای مختلف فکری و فرهنگی وی می‌پردازند.
-----------------------------------------------------------------------------------------
*بهار در پاییز برگرفته است از نام کتابی ازدکتر اسلامی ندوشن
*شعر قیضر امین پور:
نه چندان بزرگم
که کوچک بیابم خودم را
نه آنقدر کوچک
که خود را بزرگ...
گریز از میان مایگی آرزویی بزرگ است
نامگذاري خياباني به نام اين استاد اقدامي شايسته و خجسته است و اميدوارم در مورد ديگر اساتيد اين سرزمين بويژه آنان كه زنده اند نيز اتفاق بيافتد.
اي كاش اين عزيزان جايي هم در برنامه هاي تلويزيوني داشتند تا روح و جان جوانان اين سرزمين از آموزه هاي تاثير گذار اين اساتيد سيراب شود.