این مطلب به نقش و ارزش انرژی خورشیدی در یکی از نامساعدترین محیط‌های ممکن می‌پردازد و این که چگونه این نوع انرژی می‌تواند یک فناوری دگرگون‌کننده باشد.
به گزارش عصرایران به نقل از بی بی سی، محیط و بازاری را که در مورد آن حرف می‌زنم، شاید بارزترین مثال کاپیتالیسم در سیاره زمین باشد. جایی که در آن نه یارانه/کمک هزینه دولتی وجود دارد و نه کسی در مورد تغییرات اقلیمی و ملاحظات دیگر مرتبط به آن فکر می‌کند. جایی که کارآفرینانی در مقیاس کوچک تلاش می‌کنند مقداری درآمد به دست آورند.
این مطلب درباره کشاورزان افغان است، این که چگونه توانسته‌اند با روی آوردن به استفاده از انرژی خورشیدی در کشت خشخاش، تولید هروئین در جهان را به طور چشمگیری افزایش بدهند.
از داخل هلی‌کوپتر نظامی که از فراز مزارع سرسبز خشخاش هلمند در افغانستان می گذشت، اولین پنل خورشیدی در آن جا را مشاهده کردم.
شاید نام هلمند را شنیده باشید. هلمند خطرناکترین ولایت در افغانستان است.
از جمله ۴۵۴ سرباز بریتانیایی که در افغانستان کشته شده‌اند، به غیر از پنج نفر دیگر تمام آنها در هلمند جان خود را از دست داده‌اند.
این ولایت همچنین قلب پربارترین منطقه از نظر کشت خشخاش در روی کره زمین است.
بیشتر این تریاک به هروئین تبدیل می‌شود؛ یکی از اعتیادآورترین مخدر موجود در جهان.
نظر به آمار سازمان ملل که بر قاچاق مواد مخدر و مبارزه با آن نظارت دارد، تقریبا ۸۰ درصد از تمام تریاک افغانستان حالا از منطقه شمال غربی این کشور از جمله هلمند به دست می آید. این یعنی حدود دو سوم میزان تولید تریاک در جهان. بنابراین این منطقه‌ای نیست که انتظار داشته باشید در خط اول تلاش برای کاربن‌زدایی در اقتصاد باشد.
اما بعد از دیدن نخستین پنل، پنل‌های بیشتری را مشاهده کردم.
در واقع به نظر می‌رسید که در گوشه‌ای از بیشتر مزارع، مجموعه‌های کوچکی از پنل‌های خورشیدی وجود دارد و این مشاهده من بر می‌گردد به سال ۲۰۱۶ میلادی.
اما آنچه را که ناخواسته در آن زمان دیدم، تنها امروز می‌توان تاثیر بنیادین آن را در کمیت تولید هروئین در جهان دید.
ریچارد بریتان در یک دفتر معمولی در شهرک صنعتی در نواحی گیلدفورت در جنوب انگلستان پشت کامپیوتر خود نشسته است.
او در حال بررسی آخرین تصاویر ماهواره‌ای از افغانستان است.
آقای بریتان، سرباز سابق در ارتش بریتانیا، اکنون شرکتی دارد که به تحلیل و بررسی ماهواره‌ای از آن چه که او "محیط‌های پیچیده" می‌خواند، می پردازد که تعبیری است از مناطق خطرناک.
در کنار موارد دیگر، آقای بریتان در قسمت صنعت مواد مخدر در افغانستان تخصص دارد.
او تصاویر مناطقی از دشت‌های هلمند را در صفحه کامپیوتر نزدیک تر می‌کند. جاهایی که چند سال پیش در آن هیچ چیزی وجود نداشت، اکنون توسط مزارع احاطه شده است.
وقتی تصاویر را کمی بیشتر از نزدیک تر مشاهده می‌کنیم، به روشنی می‌شود مجموعه‌هایی از پنل‌های خورشیدی و یک ذخیره آب بزرگ را دید. در قسمت راست نیز مزرعه دیگری به چشم می‌خورد که به طرز مشابهی دارای پنل‌های خورشیدی و ذخیره آب است.
وقتی دور و اطراف آن را زوم می‌کنیم، مزارع دیگری را به تکرار با پنل‌های خورشیدی می‌بینیم.
آقای بریتان می‌گوید: "حالا به همین شیوه کوکنار می‌کارند. صد متر حفر می‌کنند تا به آب برسند و بعد یک پمپ آب برقی را در آن می‌گذارند و سیم آن را به پنل‌ها وصل می‌کنند و آب شروع به جاری شدن می‌کند."
استفاده عمومی از این فناوری خیلی سریع اینجا اتفاق افتاده است.
اولین گزارش از استفاده یک کشاورز افغان از انرژی خورشیدی به سال ۲۰۱۳ بر می‌گردد.
سال بعد، تاجران مقداری پنل‌های خورشیدی را در بازار لشکرگاه، مرکز هلمند عرضه کردند.
از آن زمان به بعد عرضه آن فوق‌العاده زیاد شد. شمار پنل‌های خورشیدی نصب شده در مزارع هر سال دو برابر شد.
آقای بریتان و تیم او توانسته‌اند ۶۷ هزار واحد پنل خورشیدی را تا آخر ۲۰۱۹ در دره هلمند حساب کنند.
در بازار لشکرگاه، بسته‌های چند طبقه‌ای از پنل‌های خورشیدی برای فروش دیده می‌شود.
فهمیدن این که چرا تجارت آن خیلی رشد سریع داشته است، آسان است. انرژی خورشیدی میزان تولید مزارع در منطقه را دگرگون کرده است.
چند هفته پیش ویدیویی از یک مزرعه خشخاش دریافت کردم که قبلا فقط یک بیابان بود.
در این ویدیو کشاورزی برای ما دو مجموعه از پنل‌های خورشیدی‌اش را که هر کدام دارای ۱۸ پنل است، نشان می‌دهد و این که این پنل‌ها برای پمپ‌های آب، برق فراهم می‌کند و این پمپ‌ها ذخیره آب را پر می‌کند.
او همچنین کانال‌های آب را نشان می‌دهد که از این ذخیره آب به زمین خود کشیده است و اینگونه آن را آبیاری می‌کند. به نظر می‌رسد مزرعه اش حاصل خوبی خواهد داشت. او در ماه مه حاصل خشخاش خود را برداشته و حالا در آنجا بادنجان رومی/گوجه فرنگی کاریده است.
در جریانی که این ویدیو را با دکتر منسفیلد تماشا می‌کردم، او گفت که انرژی خورشیدی همه چیز را برای کشاورزان تغییر داده است.
دکتر منسفیلد نویسنده گزارش مفصلی در این مورد است. او ۲۵ سال است که تولید تریاک در افغانستان را مطالعه می‌کند و می‌گوید در این مدت به کارگیری از انرژی خورشیدی یکی از مهم‌ترین تغییرات فناوری در این قسمت بوده است.
قبلا خریدن دیزل برای فعال کردن پمپ‌های آب، بزرگترین هزینه کشاورزان به خاطر آبیاری مزارع بود.
او می‌گوید: "فقط به دلیل هزینه آن نه بلکه استفاده از ژنراتورهای مولد برق در این مناطق دورافتاده مشکلات دیگری مثل از کار افتادن و مشکلات تکنیکی را در پی داشت که کار کشاورزان را خیلی سخت کرده بود."
اکنون اما وضعیت متفاوت است.
با هزینه کردن پنج هزار دلار این کشاورزان می‌توانند مجموعه‌ای از پنل‌های خورشیدی و یک پمپ آب برقی بخرند، همین که نصب و فعال شد، تقریبا هیچ خرج دیگری ندارند.
این پول زیادی است. هزینه متوسط آن در مجموع حدود هفت هزار دلار می‌شود اما باعث افزایش فوق العاده تولید می‌شود و هر وامی هم در فاصله چند سال دوباره از سوی کشاورزان پرداخته می‌شود.
پس از آن آب رایگان دارند و به این معناست که کوکنار بیشتری می‌کارند و دیگر محصولات نیز.
بسیاری از کشاورزان حالا دو یا حتا سه بار در سال از زمین‌های شان محصول برداشت می‌کنند.
این تنها نقطه عطف آن نیست. استفاده از انرژی خورشیدی همچنین امکان کشت خشخاش در جاهایی را فراهم کرده که قبلا کشاورزان تصور کشت در آن زمین‌ها را نمی‌کردند.
به دفتر ریچارد بریتان در گیلدفورت که برگردیم، او برای من در صفحه جدیدی در کامپیوترش تمام نقشه هلمند را نشان می‌دهد.
او عکسی از ساحات تحت کشت در ۲۰۱۲ را نشان می‌دهد. کشاورزان در آن زمان مشغول کار در ۱۵۷هزار هکتار زمین بوده‌اند.
مجموعه‌ای از تصاویر دیده می‌شود که با گذشت زمان این ساحات چگونه دستخوش تغییر شده است.
گسترش مزارع در اطراف بیابان‌ها را می‌توان همزمان با آغاز استفاده از انرژی خورشیدی توسط کشاورزان در این تصاویر مشاهده کرد.
هرساله ده‌ها هزار هکتار زمین به مناطق تحت کشت اضافه شده است.
تا آخر سال ۲۰۱۸ زمین‌های تحت کشت نسبت به ۲۰۱۲ دو برابر شده و به ۳۱۷ هزار هکتار رسید و در آخر سال ۲۰۱۹ این زمین‌ها به ۳۴۴ هزار هکتار افزایش یافت و به گفته آقای بریتان ساحات تحت کشت هنوز هم در حال افزایش است.
همزمان با گسترش زمین‌های تحت کشت، کیفیت باروری آن نیز بالا رفته و این زمین‌ها پربارتر می‌شوند.
نقشه‌ها از رنگ بنفش تیره به سبز روشن در طی سال‌ها رنگ عوض کرده‌اند که به معنای تغییر در تولید و پرباری زمین‌ها در این منطقه است.
آقای بریتان می‌گوید آب باعث شده این صحراها، سرسبز شود.
همزمان با گسترده شدن زمین‌های تحت کشت، شمار افراد در این مناطق نیز افزایش یافته است.
آقای بریتان می‌گوید به طور تخمینی در پنج سال گذشته حدود نیم میلیون نفر برای زندگی به این مناطق صحرایی هلمند نقل مکان کرده‌اند.
نظر به آمار تیم او در این مدت ۴۸ هزار خانه جدید در این مناطق ساخته شده است.
همچنین به نظر می‌رسد تاثیر آن روی عرضه تریاک در جهان هم به همان اندازه چشمگیر بوده است.
سازمان ملل هر ساله میزان تولیدشده مواد مخدر غیرقانونی را تخمین می‌زند.
در ۲۰۱۲ یعنی قبل از استفاده از انرژی خورشیدی توسط کشاورزان، به محاسبه سازمان ملل در افغانستان در مجموع ۳۷۰۰ تن تریاک تولید شده است.
تا آخر ۲۰۱۶ میزان تولید در یک سال به ۴۸۰۰ تن افزایش یافت.
در سال ۲۰۱۷ افزایش فوق العاده ای در میزان تولید به وجود آمد که با ۹ هزار تن، بیشترین میزان تولید تریاک در تاریخ این کشور را رقم زد.
تولید بیش از حد که باعث پایین آمدن قیمت تریاک شد.
آنچه که پس از آن اتفاق افتاد خیلی جالب است.
در ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ مزارع کشت خشخاش در بیشتر مناطق افغانستان کمتر شد، به غیر از مناطق جنوب غرب که کشاورزان در آن سرمایه گذاری هنگفتی در فناوری انرژی خورشیدی کردند.
در این مناطق اما تولید تریاک افزایش یافت.
در ۲۰۱۹ میزان تولید تریاک از مجموع ۶۴۰۰ تن در تمام کشور، میزان تولید در این منطقه به ۵ هزار تن رسید.
تاثیرات این افزایش تولید در سراسر جهان احساس شد.
طرحی برای مبارزه با اعتیاد در بریتانیا
در سپتامبر ۲۰۱۹ پلیس بریتانیا ۱۳۰۰ کیلوگرام هروئین با ارزش تخمینی ۱۲۰ میلیون پوند را ضبط کرد. این بزرگترین میزان هروئین ضبط شده در این کشور بود.
یک نهاد خیریه در انگلستان طرحی را عملی می‌کند که براساس آن افرادی که قبلا معتاد بوده‌اند به افراد برای ترک اعتیاد کمک می‌کنند.
دیو هایم که سابقا معتاد بود حالا شبکه‌ای از مراکز درمان معتادان را مدیریت می‌کند.
آقای هایم برای ۲۵ سال معتاد هروئین بود، او می‌گوید عرضه هروئین و دسترسی به آن در سال‌های گذشته بیشتر شده است.
معتادانی که آقای هایم با او کار می‌کند، گفته‌اند که کیفیت هروئینی که می‌خرند بالا رفته است و نشانه‌ای از کمیاب شدن آن در اثر خشکسالی ندیده‌اند.
اما آقای هایم می‌گوید زمانی که او هروئین مصرف می‌کرده است، در مواقع زیادی دسترسی به هروئین به دلیل خشکسالی سخت‌تر می‌شده است.
در بریتانیا به طور تخمینی از ۲۶۰ هزار تا ۳۰۰ هزار نفر معتاد درازمدت هروئین وجود دارد.
آقای هایم می‌گوید که شاهد نسل جدیدی از معتادان بوده است که برای کمک به او مراجعه می‌کنند.
آقای هایم در دهه ۱۹۸۰ معتاد به هروئین شد. در زمانی که میزان بیکاری به سه میلیون رسیده بود و هروئین مرغوبی هم از افغانستان به بریتانیا می‌رسید.
هراس و نگرانی او مثل بسیاری که با مواد مخدر و مسایل مربوط آن سر و کار دارند، این است که رکود شدید اقتصادی پس از کرونا و در پی آن بیکاری گسترده با افزایش تولید هروئین افغانستان به کمک انرژی خورشیدی مصادف شود.
به گفته او اگر چنین اتفاقی بیفتد، میزان جرایم بالا خواهد رفت و بسیاری از معتادان مجبور به سرقت به خاطر تامین نیازمندی اعتیادشان خواهند شد.
پس ارتباط این موضوع با انرژی خورشیدی چیست؟
بسیار ساده است.
داستان انقلاب در تولید هروئین در افغانستان نشان می‌دهد که استفاده از انرژی خورشیدی تا چه حد می‌تواند دگرگون‌کننده باشد.
هیچگاه به این تصور نباید بود که این نوع استفاده از انرژی خورشیدی به خاطر استفاده فناوری پاک بوده است.
انرژی خورشیدی ارزان و قابل دسترس شده است و قابلیت آن را دارد که به شکل بنیادی شیوه کار ما را عوض کند و همچنین پیامدهایی برای تمام جهان داشته باشد.
اکنون در بازارهای زیادی انرژی خورشیدی ارزانتر از سوخت فسیلی است.
قیمت کم پنل‌های انرژی خورشیدی تابع منطق تولید آن است، هر چه بیشتر تولید و نصب شود و به فروش برسد، به همان اندازه قیمت آن کاهش خواهد یافت.
به این ترتیب، در سال‌های آینده بخش بزرگی از انرژی مورد نیاز ما را انرژی خورشیدی تشکیل خواهد داد.
تغییرات در تولید تریاک در افغانستان نشان می‌دهد که داشتن یک منبع مستقل انرژی که وابسته به برق آبی یا سوخت فسیلی نباشد، باعث نوآوری‌های قابل ملاحظه‌ای می‌شود.
همچنین اثبات می‌کند که این همیشه پیامد مثبت نخواهد داشت. این پیامد منفی هم بر کشاورزان افغان و هم بر معتادان صادق است.
یکی دیگر از این پیامد‌های منفی کاهش سطح آب در هلمند به خاطر استفاده بیش از حد از آن است که گفته می‌شود سالانه ۳ متر افت داشته است.
بیم آن می‌رود که آب هلمند کلا تمام شود.
اورزلا نعمت، رئیس واحد ارزیابی و تحقیق، یکی از بزرگترین نهادهای تحقیقی در افغانستان می‌گوید: "این افزایش سرسام‌آور بیشتر از یک دهه دوام نخواهد آورد."
به گفته او کاهش سطح آب نه تنها بر مردمی که برای زندگی به بیابان‌ها آمده‌اند، تاثیر می‌گذارد، بلکه بر تمام منطقه اثرگذار خواهد گذاشت.
بیشتر از یک و نیم میلیون نفر مجبور به مهاجرت داخلی خواهند شد.
از این میان شاید شماری در داخل افغانستان تغییر مکان دهند ولی بسیاری به امید یک آینده بهتر راهی اروپا و آمریکا خواهند شد.
خانم اورزلا می‌گوید این بحران بزرگی را در پی خواهد داشت.
_______________
بیشتر بخوانید:
*سایه سنگین کروناویروس بر سر انرژی‌های تجدیدپذیر
*برنامه یک ایالت آمریکا: تامین کامل انرژی از منابع تجدیدپذیر تا سال 2030