به اعتقاد محققان دانشگاهی مطالعه جغرافیایی ویروس کرونا نشان می‌دهد که ویروس کرونا همانند بیماری وبا دارای "جهان وطنی" است که وطن اول آن ووهان چین و پس از آن این ویروس کشورهای کره جنوبی، ایران و ایتالیا را به عنوان کشورهای خود انتخاب کرده است و این محققان "عدم اجرای کامل ایزولاسیون خانگی" و "محدود بودن زیر ساخت‌های پزشکی و درمانی" را از عوامل نگران‌کننده درباره این ویروس می‌دانند که در صورت عدم رعایت آن کشور دچار عزای ملی خواهد شد.
دکتر ابراهیم مقیمی، استاد دانشگاه تهران و رییس سابق دانشکده جغرافیا این دانشگاه در گفت‌وگو با ایسنا، گفت: من فکر می‌کنم که باید با ویروس کرونا و فرم جدید آن کووید- ۱۹ تا حدودی سازگاری کرد؛ اما سوال مهم در این زمینه آن است که آستانه سازگاری با این ویروس تا کجاست؟
وی با بیان اینکه آستانه سازگاری با این ویروس در چهار مورد نهفته است، اظهار کرد: مورد اول اینکه به لحاظ جغرافیایی، این ویروس تقریبا فاتح جهان شده و هم‌اکنون در بیش از ۱۲۰ کشور جهان حضور دارد و در بعضی کشورها که گزارشی از انتشار این ویروس در اختیار نداریم یا واقعا این ویروس به این کشورها وارد نشده است و یا گزارش‌دهی مناسبی از آن کشورها نداریم.
رئیس سابق دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران ادامه داد: کشورهایی که گزارشی از آنها وجود دارد، حدود ۶ میلیارد نفر جمعیت دارند. اما تاکنون بیش از ۱۰۰ هزار نفر از این جمعیت آلوده به ویروس کرونا شدند و اگر ۲ درصد از مبتلایان هم فوت کرده باشند، حدود ۲۰ هزار نفر در سطح جهان به دلیل آلوده شدن به این ویروس فوت کرده‌اند.
مقیمی اضافه کرد: دومین مورد عامل جغرافیایی این ویروس است که می‌تواند به صورت انبوهی و تشدیدی و در زمان بسیار کم جمعیت کثیری را در سطح جهان در برگیرد. ممکن است در موج بعدی آلودگی در جهان در ماه آینده به صورت تصاعدی افزایش یابد و چند صد هزار نفر را در بر گیرد.
این محقق سومین عامل اثرگذار در توسعه ویروس کرونا را ماندگاری و رشد ژنتیکی این ویروس دانست و یادآور شد: این ویروس در یک عنصر اقلیمی به نام دما با میدان تغییر ۹۰ درجه دما، یعنی ۶۰ درجه زیر صفر تا ۳۰ درجه بالای صفر می‌تواند حیات داشته باشد. بنابراین می‌تواند با تغییرات دمایی کره زمین خود را سازگار کند؛ از طرفی با دمای خفاشی ۴۰ درجه‌ای (دمای بدن خفاش‌ها) زایش یافته که بالاتر از دمای عادی بدن انسان است.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران خاطر نشان کرد: مورد چهارم در این است گرچه دانشمندان به دنبال کشف داروی درمان این ویروس هستند، ولی هنوز داروی موثر برای درمان آن یافت نشده است. فرض می‌گیریم داروی درمان این بیماری هم کشف شود، اما ویروس همچنان به عنوان یک پتانسیل مانند "وبا" وجود خواهد داشت و به دنبال انتخاب کشور و افراد خود خواهد بود. پس جغرافیای ویروس کرونا به گونه‌ای است که باید با آن سازگاری کرد.
بنیانگذار انجمن مخاطره‌شناسی ایران با اشاره به اقدامات پیشگیرانه از آلوده شدن به ویروس کرونا، یادآور شد: اقداماتی که ما اکنون به عنوان شست‌وشوی دست، استفاده از ماسک، استفاده از داروهای الکلی و غیره همچنین عدم حضور غیر بهداشتی در فضاهای عمومی، بهداشتی نگهداشتن آن فضاها برای مقابله با ویروس کرونا انجام می‌دهیم، می‌توان این‌گونه انگاشت که این روش‌ها، روش‌های مبارزه با این ویروس نیست، بلکه راه حل‌های زیستی فراموش شده‌ای برای سازگاری است.
مقیمی اضافه کرد: همچنان که "جهان وطنی" بیماری وبا طبق منابع مکتوب موجود، در مکه و جزیره‌ای به نام "سلب" در مجمع‌الجزایر فیلیپین است، "جهان وطنی" این ویروس نیز در "ووهان" چین است و خواهد بود تا ابد.
به گفته وی، شهر ووهان خاستگاه اولیه این ویروس است، شهری که بیش از ۱۱ میلیون نفر جمعیت دارد؛ یعنی حدود یک هفتم جمعیت ایران و مهمتر اینکه این شهر در کشوری است که بیش از یک میلیارد نفر جمعیت را در خود جای داده است.
این استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه اگر این شهر ایزولاسیون نمی‌شد، معلوم نبود چه بر سر کشور چین می‌آمد، اظهار کرد: در صورتی که این شهر قرنطینه نمی‌شد، شاید فاجعه جهانی رخ می‌داد و باید قدردان خدمات و توجه پزشکان چینی در این مورد بود.
وی، وطن دوم این ویروس را در قاره آسیا و کره جنوبی دانست و افزود: این کشور در انتشار این ویروس در جنوب شرق آسیا نقش داشته و وطن سوم کرونا ایران است. همان طور که ملاحظه می‌شود تا حال حاضر این ۳ وطن کرونا، در قاره آسیا واقع شده است، ضمن آنکه باید توجه داشت که قاره استرالیا نیز تابع قاره آسیا است.
مقیمی، ایتالیا در قاره اروپا را وطن چهارم این ویروس نام برد و خاطر نشان کرد: وطن پنجم آن نیز در قاره آمریکا، کشورهای امریکای شمالی خواهد بود، ولی سرعت انتشار این ویروس در قاره اروپا و آمریکای شمالی و استرالیا نسبت به قاره آسیا کمتر است.
وی "رعایت بهتر نکات بهداشتی"، "ایجاد زیر ساخت‌های درمان بهتر" و "تراکم کم جمعیت در هر کیلومتر" را از دلایل گسترش کمتر این ویروس در اروپا در مقایسه با قاره آسیا ذکر کرد.
این محقق دانشگاهی با تاکید بر اینکه این‌ها نکات کلیدی راهبردی است که حکومت در زمامداری، باید به آن توجه اساسی داشته باشد، یادآور شد: بر این اساس پیشنهاد می‌شود که از سوی دولت و شورای عالی انقلاب فرهنگی، آخرین سه‌شنبه هر سال را روز جشن همبستگی ملی و روز ویروس کووید ۱۹، روز قدردانی از دست‌اندرکاران، پزشکان، پرستاران و خادمین نظام درمان و دارویی کشور اعلام کند و این روز را جشن بگیرند.
وی با بیان اینکه بر اساس ماهیت این ویروس، کرونا یک ماهیت "انتشاری انبساطی" دارد، در این باره توضیح داد: انتشار انبساطی در علوم جغرافیایی فرایندی است که یک پدیده با ماندن در ناحیه مبدا، از یک مکان به مکان دیگر گسترش و تکثیر می‌یابد و نواحی جدیدی به آن اضافه می‌شود. این ویروس ابتدا در دی ماه (t_۱ ) در چین، سپس در ۳۰ کشور (t_۲) و اکنون در حدود ۱۲۰ کشور (t_۳) گسترش یافته و ممکن است تا نیمه فروردین سال ۱۳۹۹ به کل کشورهای جهان گسترش یابد (t_۴).
مقیمی نوع دیگر انتشار را "انتشار انقطاعی" دانست و یادآور شد: مثلا آتش‌سوزی در جنگل‌های بلوط زاگرس انقطاعی است. یعنی آتش به مکانی اولیه آتش‌سوزی بازنمی‌گردد؛ چرا که چیزی برای سوزاندن دوباره وجود ندارد. مثال دیگر در مورد آبله مرغون است. کسی که یک نوبت به این بیماری مبتلا شده باشد، به ندرت مجددا به آن مبتلا خواهد شد. یعنی ویروس آبله مرغون از فرد قطع امید می‌کند؛ ولی آنچه تا کنون از طرف پزشکان بیان شده، این است که کسی که به ویروس کرونا مبتلا و درمان شود، احتمال اینکه دوباره مبتلا شود، وجود دارد. پس این ویروس از نوع انتشار انقطاعی نیست و این یک موضوع مهم برای سیاست‌گذاری درمانی است.
وی ادامه داد: گاهی ممکن است بعضی پدیده‌های جغرافیایی دارای انتشار نوع ترکیبی باشند. یعنی هم انبساطی و هم انقطاعی. مثلا انتشار امواج لرزه‌ای زمین و در نتیجه ایجاد زلزله از این نوع است. در مورد ویروس کرونا تا این لحظه گزارشی دال بر آن مشاهده نکردم.
بنیانگذار انجمن مخاطره‌شناسی نوع دیگر انتشار جغرافیایی را "سلسله مراتبی" نام برد و گفت: این نوع از انتشار پدیده‌های در معرض را به صورت زنجیره‌ای از مراتب هدف قرار می‌دهد. مثلا در آتش‌سوزی جنگل، انتشار آتش و آتش‌سوزی، ابتدا علوفه خشک، سپس بوته و بعد درختچه و در نهایت درخت‌های کهن را می‌سوزاند. اگر جنگلی را یافتید که درخت‌های کهن آن سوخته‌اند، بدانید که ابتدا علوفه‌های آن جنگل سوخته است. اگر جامعه‌ای را دیدید که افراد سالخورده آن فراموش شده‌اند، بدانید که ابتدا جوان‌های آن جامعه فراموش شده‌اند. انتشار و گیرایی ویروس کرونا هم تا حدودی از نوع سلسله مراتب است. یعنی ابتدا آمار فوتی‌ها و مبتلایان نشان می‌داد که سالمندان، سپس بزرگسالان و بعد جوانان و کودکان دارای زمینه مبتلا به این بیماری می‌شوند. در عین حال همه گروه‌های سنی را تحت تاثیر قرار داده است. این مثل همان آتش در جنگل است.
وی نوع دیگر انتشار را "انتشار انبوهی" عنوان کرد و ادامه داد: مثال آن بارش‌های حدی و برف است که سبب سیلاب عظیم یا برف با حجم بالا می‌شود. رخداد بهمن‌ها و زمین لغزش‌ها از این نوع است. سیلاب فروردین ۱۳۹۸ لرستان، خوزستان، گلستان و شیراز و همچنین سیلاب‌های موسمی سیستان و بلوچستان، همچنین برف سنگین گیلان در بهمن ماه سال جاری از نوع انتشار انبوهی است. در مورد ویروس کرونا باید گفت این ویژگی را دارد. مثلا مسافرت جمعیت کثیری از مردم ایران به شهرهای کوچک و روستاهای فاقد امکانات درمانی و پیشگیری‌کننده مثل خوانسار و یا گلپایگان، بیرجند و قائنات و یا آشخوانه و بجنورد و حتی شهرهایی که خود کانون ظهور بیماران کرونایی است، مثل شهرهای دو استان گیلان و مازندران طی چند روز گذشته، همچنین تشکیل اجتماعات مثل نماز جمعه و جماعات و یا حضور در اماکن متبرکه، همچنین مترو و اتوبوس و فروشگاه‌های بزرگ و سوپرمارکت‌ها می‌تواند سبب انتشار انبوهی آن شود. این نوع از انتشار را انتشار ریزشی و فروپاشی جامعه در معرض هم می‌توان گفت و این از خطرناک‌ترین نوع انتشار این ویروس به شمار می‌رود.
استاد دانشگاه تهران "توجه نکردن مردم به هشدارها"، "عدم اجرای کامل ایزولاسیون خانگی" و "محدود بودن زیر ساخت‌های پزشکی و درمانی" را از عوامل نگران‌کننده دانست و ادامه داد: این عوامل سبب می‌شود که ایران به طور ناخواسته به سمت موج تراکمی سوق داده شود. متاسفانه بعضی باورهای فرهنگی و آموزش‌های غیر مفید و زیان‌بخش و اقدام دیرهنگام نیز کمکی برای سوق کشور به این سمت خواهد بود. اگر این اتفاق رخ دهد، در این صورت دچار عزای ملی خواهیم شد. ملت و مسئولین متعهد به صیانت از ایران باید هوشیار باشند.
وی با تاکید بر اینکه باید همه دست در دست هم دهیم و با مشارکت در خود مراقبتی و ایزولاسیون خانگی و ترغیب مردم به رعایت آن از ورود به مرحله موج تراکمی انتشار دور شویم، اظهار کرد: در غیر این صورت نظام درمانی و دارویی کشور نیز فروپاشیده خواهد شد و آسیبی به مراتب بزرگتر به کشور وارد خواهد آمد.
این استاد دانشگاه یادآور شد: به نظر من آنچه که ملت را بیشتر نگران کرده است، این است که نکند در انجام اقدامات اساسی و بنیادی و به موقع، قصوری صورت گیرد. نکند اطلاعات نادرستی به مردم داده شود. خاطرم هست در آغاز جنگ عراق با ایران، حضرت امام (ره) مکرر توصیه می‌کردند اطلاعات دروغی به مردم نگویید، به مردم اطلاعات درست آنگونه که هست، بدهید. اکنون نیز در همین ضرورتیم. نگرانی مردم در این است که نکند سکان هدایت سلامت ایران و برون‌رفت از ویروس کرونا به نااهلان و یا کسانی که روی باور عنکبوتی بعضی افراد موج‌سواری می‌کنند، سپرده شود. نکند دست کسانی که مایحتاج اولیه دارویی و درمانی و غذایی مردم را احتکار می‌کنند، باز باشد.
مقیمی خاطرنشان کرد: پیش‌بینی جغرافیایی من این است که با توجه به حیات این ویروس در برودت تا ۶۰ درجه زیر صفر و ۳۰ درجه بالای صفر و شناوری ۹۰ درجه دما، این ویروس مثل دیگر ویروس‌های نوع کرونایی، در بسیاری از کشورهای جهان و ایران ماندگار خواهد بود و تراکم و تاثیرگذاری آن در اردیبهشت، خرداد، تیر، مرداد، شهریور، مهر و آبان کمتر است و در ماه‌های آذر، دی، بهمن و اسفند سال ۱۳۹۹ مجددا افزایش خواهد داشت. حتی اگر دانشمندان جهان داروی مناسب درمان این بیماری را کشف کنند، باز ایران و جهان بی‌نیاز از خود مراقبتی، برنامه‌ریزی مناسب برای کسب‌وکارها، فعالیت‌ها، آموزش و دارو و درمان برای سال ۱۳۹۹ نخواهد بود.