اغلب کارگران مهاجر ایرانی نه از طریق مجاری رسمی که به صورت غیر رسمی و فردی مهاجرت می‌کنند و بسیاری از آنها در خارج کار سیاه انجام می‌دهند. این وضعیت ممکن است به تضییع حقوق کارگران بینجامد.
به گزارش ایلنا، اعزام نیروی کار به خارج از کشور موضوعی‌ست که بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته و به صورت رسمی هم درباره آن حرف زده می‌شود. واقعیت این است که سال‌ها اجرای برنامه‌هایی در راستای کاهش بیکار نتوانسته باعث شود بیکاری در ایران به رقم قابل قبولی برسد. همچنان نرخ بیکاری در کشور دو رقمی است و برخی تحلیل‌ها نشان می‌دهد که مشارکت پایین اقتصادی یکی از دلایلی است که نرخ بیکاری بین ۱۰ تا ۱۱ درصد جا گرفته و اگر واقعا شرایط مساعد باشد و جویندگان کار افزایش یابند، این نرخ از این چیزی که هست بیشتر خواهد شد.
کیک اقتصاد ایران ظرفیت ایجاد شغل برای عده محدودی را دارد و به هر حال با ادامه روند‌های کنونی صد‌ها هزار نفر از بازار کار بیرون می‌مانند. این واقعیت باعث می‌شود جوانانی که به فکر ساختن آینده خود هستند گزینه مهاجرت را جدی‌تر دنبال کنند. آنها دنبال کار خارج از مرز‌ها می‌گردند و این جست‌و‌جو علاوه بر اینکه به دلیل نرخ بالای بیکاری در ایران است، به دلیل دستمزد‌های پایین نیز هست.
نوسانات دلاری که به کاهش ارزش پول ملی منجر شده، دستمزد ایرانیان را در پایین‌ترین رده‌های دستمزد در جهان قرار داده است. برخی از ایرانیان که بیکار هم نیستند، می‌بینند در صورتی که همان کاری را که در ایران انجام می‌دهند، جایی دیگر بکنند سه تا چهار برابر حقوق می‌گیرند و این موضوع آنها را وسوسه می‌کند تا به خارج از ایران بروند.
از رویای آمریکا و اروپا تا کار در همسایگی
اینطور نیست که کارگران مهاجر ایرانی همیشه در کشور‌های آمریکایی و اروپایی کار کرده باشند. از دیرباز تعداد قابل توجهی از ایرانیان در کشور‌های منطقه ازجمله ترکیه، امارات، کویت، قطر و عراق دنبال کار گشته‌اند و بعضا دوره‌ای هم کار کرده‌اند. با این همه، چند سال پیش اگر از کسی، به ویژه اگر در ایران شاغل بود، می‌پرسیدی که برای کار کردن کجا را ترجیح می‌دهی؟ از کشور‌های اروپایی، آمریکایی و استرالیا نام می‌برد.
حالا به نظر می‌رسد بیش از قبل ایرانیان راضی به کار کردن در همین اطراف خودمان شده‌اند. دلیل آن یکی بالا ماندن نرخ بیکاری در ایران و دیگر سخت‌تر شدن شرایط کار در کشور است. عراق و ترکیه نسبت به قبل شرایط بهتری برای کارگران مهاجر پیدا کرده‌اند، همانطور که کشوری مثل قطر فرصت‌های بهتری را پیش رو قرار داده است.
خبر رسیده که ایران و قطر با هم برای اعزام نیروی کار توافقاتی داشته‌اند. این موضوع به این دلیل مهم است که قطر در آستانه برگزاری یک تورمنت ورزشی بین‌المللی است که بسیاری آن را مهم‌ترین مسابقات ورزشی جهانی می‌دانند. سال ۲۰۲۲ قرار است جام جهانی فوتبال در همسایگی ما برگزار شود و از مدت‌ها پیش قطر در تدارک آماده‌سازی خود برای این مسابقات است.
برگزاری جام جهانی در قطر علاوه بر اینکه فرصت‌های مختلفی در زمینه‌هایی مانند توریسم در اختیار ایران می‌گذارد، می‌تواند وضعیت کار ایران را تحت تاثیر قرار دهد. از چند سال پیش قطر شروع به پذیرش کارگر خارجی برای ساختن ورزشگاه‌ها و دیگر آماده‌سازی‌های برای جام جهانی کرده است. این می‌تواند فرصتی برای نیروی کار ایران تلقی شود، اما یک تهدید هم وجود دارد: ممکن است مهاجرت بدون ضابطه و نظارت به قطر برای کار کردن، منجر به تضییع حقوق کارگران ایرانی شود. در چند سال اخیر اخبار هشداردهنده‌ای از وضعیت کارگران خارجی در قطر منتشر شده است.
وابسته کار سفارت‌خانه‌ها فعال شوند
بیستم آبان امسال محمد اکبرنیا (مدیرکل دفتر کاریابی‌های وزارت کار) گفت: در هفت ماهه امسال حدود دو هزار نیروی کار از طریق کاریابی‌ها به خارج از کشور اعزام شده باشند.
ناگفته پیداست که این آمار حتی یک درصد از نیروی کار مهاجر ایران را هم شامل نمی‌شود. ده‌ها هزار کارگر ایرانی در عراق، ترکیه و برخی دیگر از کشور‌های منطقه مشغول به کار هستند. این افراد حتی اگر کار غیررسمی هم نکنند، به دلیل اینکه با ساز و کار‌های غیررسمی مهاجرت کاری کرده‌اند ممکن است حق‌شان تضییع شود.
علیرضا حیدری (کارشناس روابط کار و فعال کارگری) به ایلنا می‌گوید: نیروی کار مهاجر ایرانی به دو صورت رسمی و غیررسمی به کشور‌های مختلف می‌رود. منظور از رسمی این است که فرد در چارچوب‌های تعیین شده و با مشارکت وزارت کار یا سایر سازمان‌های ذی‌ربط برای کار کردن مهاجرت کرده است، اما تعداد زیادی هم هست که خارج از این چارچوب‌ها به کشور‌های دیگر رفته‌اند تا آنجا کار کنند.
او با بیان اینکه به نظر می‌رسد کارگران مهاجری که غیررسمی کار می‌کنند، بیشتر از رسمی‌ها هستند، عنوان می‌کند: این دسته از افراد هم هر چند از طریق کاریابی‌ها یا سایر راه‌های رسمی مهاجرت کاری نکرده‌اند، اما یکدست نیستند. ممکن است فردی در کشور مقصد به هر طریق مجوز کار بگیرد و عده‌ای هم هستند که به اصطلاح کار سیاه می‌کنند.
این فعال کارگری ادامه می‌دهد: در مورد افرادی که به صورت رسمی رفته‌اند که تکلیف مشخص است. آنهایی هم که مجوز کار گرفته‌اند باز مشمول حقوق کار می‌شوند، اما حق کسانی که کار سیاه می‌کنند، ممکن است ضایع شود و باید فکری برای آنها کرد.
او با اشاره به وظایف دولت در مورد کارگران مهاجر می‌گوید: در سفارت‌خانه‌ها، وابسته کار هست که در کشور‌های مختلف وضعیت نیروی کار ایرانی مهاجر را رصد می‌کند و مشکلات این کارگران را رفع می‌کند. باید این وابسته‌ها تلاش بیشتری کنند تا حقی از نیروی کار ایرانی در خارج از کشور ضایع نشود.
حیدری عنوان می‌کند: دلیل اینکه چرا نیروی کار ایرانی مهاجرت می‌کند، مشخص است. یک کارگر وقتی می‌بیند حقوقی که در خارج از کشور، حتی در عراق، دریافت می‌کند ممکن است سه برابر حقوق او در ایران باشد، اگر فرصت کار داشته باشد سختی را به جان می‌خرد و ممکن است حتی کار سیاه هم بکند.
او با اشاره به اینکه شاغلان کار سیاه از بسیاری از حقوق خود محروم می‌مانند، می‌گوید: ما شبیه کارگران ایرانی که در خارج از کشور کار سیاه می‌کنند در ایران داریم. بسیاری از اتباع کشور افعانستان بدون مجوز در ایران کار می‌کنند. آنها معمولا بیمه ندارند یا ممکن است کارشان سخت و زیان‌آور باشد. باید مهاجرت نیروی کار به خارج را ساماندهی و افراد را ترغیب کرد از مجاری مجاز این کار را بکنند تا بتوان از حقوق آنها دفاع کرد.
کارگران ایرانی را دریابید
کار سیاه هر چند ممکن است لزوما کاری زیان‌آور نباشد، اما چون خارج از نظارت است باعث می‌شود شاغلان چنین کار‌هایی بیشتر در معرض خطر باشند. رعایت حقوق این کارگران مانند حق بیمه یک بحث است و ایمنی کار بحثی دیگر. کارگری که کارش در جایی ثبت نشده ممکن است در مشاغل سخت و زیان‌آور به کار گرفته شده، با حادثه کار رو‌به‌رو شود و حتی نقص عضو شده یا جان خود را از دست بدهد. در صورت بروز چنین اتفاقاتی کسی از این فرد دفاع نمی‌کند.
با توجه به اینکه در سال‌های اخیر شمار چنین کارگرانی زیاد شده و افراد بیشتری برای کار به کشور‌های همسایه مراجعه می‌کنند، لازم است پیگیری‌هایی صورت گیرد. باید مجاری مجاز مهاجرت شغلی بازتر شود و همچنین باید راهکار‌هایی پیش پای نیروی کار ایرانی غیررسمی برای رسمی شدن گذاشت و آنها را در معرض دید قرار داد.