همانند بیشتر موراد مرتبط با بدن انسان، ما معمولا تنها زمانی به دستگاه گوارش توجه می کنیم که با مشکلی مواجه شده باشد. در موارد دیگر، ما از شرایط دستگاه گوارش غفلت کرده و تقریبا بدون لحظه ای تفکر هر چیزی را می خوریم.
به گزارش گروه سلامت عصر ایران به نقل از "وری ول هلث"، اما آشنایی با چگونگی کارکرد دستگاه گوارش و موارد مفید و مضر برای آن می تواند کمک شایانی به حفظ سلامت کلی این مجموعه در بدن کند. آشنایی با بخش های مختلف دستگاه گوارش به مراقبت بهتر از آنها، تشخیص سریع‌تر مشکلات گوارشی، و برقراری ارتباط کارآمدتر با پزشک کمک خواهد کرد.
در ادامه برخی حقایق جالب توجه درباره دستگاه گوارش برای آشنایی بیشتر با آن ارائه شده اند.
طول کل دستگاه گوارش از دهان تا مقعد تقریبا 30 فوت (حدود 9 متر) است.
دستگاه گوارش انسان مسئولیت تجزیه غذاهای مصرفی برای جذب مواد مغذی ضروری از آنها را بر عهده دارد. غذا به صورت مکانیکی - به عنوان مثال، از طریق جویدن و استفاده از آنزیم ها - به شکل مولکول هایی که قابل جذب در بدن و حرکت در جریان خون هستند، در می آید. دستگاه گوارش انسان از اندام های زیر تشکیل شده است:
- دهان
- مری
- معده
- کبد
- کیسه صفرا
- مجرای صفراوی
- روده کوچک
- روده بزرگ
دهان انسان حدود یک لیتر بزاق در روز تولید می کند.
تولید بزاق از طریق غدد بزاقی نخستین گام در گوارش است. بزاق بیشتر از آب تشکیل شده اما حاوی مواد دیگر نیز است و تولید آن می تواند از طریق فکر کردن درباره غذا یا بو کردن آن نیز تحریک شود. تجزیه غذا در دهان و از طریق جویدن و آنزیم های موجود در بزاق آغاز می شود. بزاق به روانسازی غذا برای عبور آسان از مری کمک می کند و همچنین با پوشش دادن غذا از دندان ها و دیواره داخلی دهان و مری محافظت می کند.
چیزی حدود دو تا پنج ثانیه طول می کشد تا غذا راه خود را از مری به سمت معده باز کند.
پس از جویدن غذا، ترکیبی که به نام بولوس (Bolus) شناخته می شود، شکل می گیرد. بلع عملی پیچیده است که در آن بولوس پس از پوشیده شدن حنجره - اندامی که به نای متصل است - و باز شدن ورودی مری وارد حلق می شود. سپس، بولوس با حرکات هماهنگ عضله مری به سمت پایین حرکت می کند که این روند به نام پریستالسیس (Peristalsis) شناخته می شود.
مری دارای دو عضله تنگ کننده یا اسفنکتر در ابتدا و انتهای خود است که به بولوس اجازه عبور را می دهند. سوزش سردل زمانی رخ می دهد که اسفنکتر پایینی به طور کامل بسته نمی شود و به اسید معده اجازه ورود به مری را می دهد که این شرایط بافت مری و گلو را تحریک می کند.
اسید هیدروکلریک ماده ای است که بناها نیز برای تمیز کردن آجرها استفاده می کنند.
معده انسان دارای لایه ای ضخیم از مخاط است که از این اندام در برابر اسید و آنزیم پپسین (Pepsin) تولید شده در آن محافظت می کند. ترکیبی از حرکات معده همراه با اسید و تجزیه پروتئین با پپسین، بولوس را به یک ماده مایع به نام کیموس تبدیل می کند که به آرامی وارد روده کوچک می شود. برای یک وعده غذایی کامل، این روند حدود دو تا سه ساعت طول می کشد.
مواد کمی در سطح معده جذب جریان خون می شوند و جالب این که آنها مواردی مانند الکل، آسپرین، و داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی هستند که می توانند موجب تحریک معده شوند.
نقش اصلی پانکراس و کبد تولید موادی است که به تجزیه غذای مصرفی کمک می کنند.
همانگونه که کیموس وارد روده کوچک می شود، با شیره های گوارشی تولید شده توسط کبد و پانکراس ترکیب می شود. کبد صفرا تولید می کند که در کیسه صفرا ذخیره شده و در زمان نیاز برای تجزیه چربی ها در روده کوچک ترشح می شود، در شرایطی که پانکراس آنزیم هایی را برای تجزیه پروتئین، کربوهیدرات ها، و چربی ها در روده کوچک ترشح می کند. پانکراس نیز ماده ای به نام بی‌کربنات ترشح می کند که اسید ورودی از معده به روده کوچک را خنثی می کند.
روده کوچک مکانی است که تقریبا تمام مواد مغذی از غذای مصرفی جذب بدن می شود.
روده کوچک مکانی است که مهم‌ترین کار گوارش در آن رخ می دهد و غذای مصرفی ما به ترکیبات مولکولی قابل جذب در جریان خون تبدیل می شوند. روده کوچک از سه بخش به نام های دوازدهه یا اثنی عشر، تهی‌روده یا ژژنوم و درازروده یا ایلئوم تشکیل شده است. صفرا از کیسه صفرا و آنزیم های گوارشی از پانکراس با کیموس در دوازدهه ترکیب می شوند. تجزیه نهایی و جذب مواد مغذی در دو بخش بعدی روده کوچک رخ می دهند.
جذب مواد مغذی توسط برآمدگی های میکروسکوپی در امتداد دیواره داخلی روده کوچک به نام پرزهای روده یا ویلی انجام می شود. بیماری سلیاک اختلالی است که در آن گوارش گلوتن به آسیب دیدگی پرزهای روده منجر می شود که این شرایط می تواند به بروز مشکلات سلامت ناشی از عدم جذب مواد مغذی ضروری منجر شود.
فیبر زمانی که بخش های دیگر غذا گوارش می شوند تقریبا دست نخورده باقی می ماند.
زمانی که روده کوچک تجزیه غذا و جذب مواد مغذی را به اتمام می رساند، بخش های گوارش نشده غذای گیاهی که به نام فیبر شناخته می شود را راهی روده بزرگ می کند. فیبر به دو نوع کلی محلول که در آب حل می شود و نامحلول که در آب حل نمی شود، تقسیم می شود. فیبر به نرمی و افزایش حجم مدفوع کمک می کند و بر سلامت باکتری های روده که نقش مهمی در پشتیبانی از سیستم ایمنی دارند، کمک می کند. از این رو، فیبر غذایی هم برای گوارش و هم سلامت کلی انسان ضروری است.
روده بزرگ یا کولون اندامی بلند و توخالی است که معمولا حدود پنج فوت (1.5 متر) طول دارد. روده بزرگ پیچ و خم‌دار (Tortuous Colon) طولی بیشتر از اندازه معمول روده بزرگ دارد. برای این که این لوله طولانی‌تر در شکم جای بگیرد، روده بزرگ از پیچ و خم های بیشتری برخوردار می شود. این شرایط نسبتا نادر است.
روده بزرگ حدود یک لیتر مایع در روز از روده کوچک دریافت می کند.
افزون بر فیبر، روده کوچک مایع را روانه روده بزرگ می کند که در آنجا جذب شده و مدفوع شکل می گیرد. نوشیدن آب به میزان کافی به حفظ نرمی مدفوع کمک کرده و به اجابت مزاج راحت‌تر منجر می شود. زمانی که به میزان کافی آب مصرف نمی کنید، آبی که از توده مدفوع در روده بزرگ جذب می شود به تشکیل مدفوعی سفت‌تر منجر شده که عبور آن با دشواری بیشتری صورت می گیرد.
روده بزرگ از کولون صعودی، کولون عرضی، کولون نزولی، کولون سیگموئید، و رکتوم تشکیل شده است. اگرچه تنوع بسیاری در تکرر دفع وجود دارد، مدفوع به طور کلی یک یا دو بار در روز برای دفع وارد رکتوم می شود.
دستگاه گوارش میزبان بیش از 500 گونه باکتری است.
ما بدون هیچ نوع باکتری در دستگاه گوارش خود متولد می شویم، اما طی ماه نخست پس از تولد، جمعیت چشمگیری از آنها توسعه می یابد که بیشتر در روده بزرگ ساکن هستند.
آشنایی با نقشی که باکتری ها در سلامت دستگاه گوارش ایفا می کنند به فروش بالای محصولاتی حاوی پروبیوتیک ها که اغلب به عنوان باکتری های مفید و خوب شناخته می شوند، منجر شده است. باکتری های مفید با ارگانیزم های بیماری‌زا مبارزه می کنند، به جذب مواد مغذی کمک می کنند و از سلامت سیستم ایمنی بدن پشتیبانی می کنند. شما بیشتر زمانی متوجه فعالیت های باکتری های دستگاه گوارش می شوید که روند تخمیر موجب تجربه گاز روده می شود.
رشد بیش از حد باکتری های روده کوچک (SIBO) شرایطی است که در آن میزان باکتری های موجود در روده کوچک بیش از حد زیاد می شود. این شرایط به عنوان یک عامل احتمالی در ابتلا به سندرم روده تحریک پذیر برای برخی افراد در نظر گرفته شده است.
دستگاه گوارش انسان دارای یک مینی مغز کوچک است.
عملکرد دستگاه گوارش توسط سیستم عصبی روده ای (ENS) تنظیم می شود که از مقدار قابل توجهی سلول های عصبی تشکیل شده و توسط همان انتقال دهنده های عصبی که در مغز وجود دارند، سروتونین به عنوان برجسته‌ترین نمونه، تنظیم می شود. بر همین اساس، سیستم عصبی روده ای به عنوان «مغز دوم» نیز شناخته می شود.
مغز و دستگاه گوارش ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند و به عنوان مثال، زمانی که به موضوعی استرس‌زا و محرک اضطراب فکر می کنید با ناراحتی معده مواجه می شوید یا زمانی که استرس دارید، اسهال را تجربه می کنید.
اختلال در عملکرد مغز و روده ممکن است در ابتلا به اختلالات عملکردی دستگاه گوارش نقش داشته باشد.