به گزارش زیست آنلاین، آبان امسال قیمت بنزین به یک باره افزایش سه برابری یافت و دولتیان یک بار دیگر دست در جیب محیط زیست کشور کردند و از اعتبار این حوزه برای توجیه عملکرد خود هزینه کردند. آنان اثرات مثبت محیط زیستی طرح سهمیه بندی و افزایش قیمت بنزین را به واسطه کاهش مصرف آن و کاهش آلودگی هوا متذکر شدند، اما در مقام عمل، علائم و نشانه‌هایی وجود دارد که بیانگر وارد شدن صدمات جبران‌ناپذیر به حوزه محیط زیست، در صورت اصلاح نشدن نواقص این طرح است.
به گفته احمد بحری، محیطبان، سیاست بنزینی جدید توان گشت زنی محیط بانان را به یک سوم کاهش داده و انگیزه شکارچیان غیرمجاز برای شکار حتی بیش از گذشته را دوچندان کرده است. شکارچیان غیرمجاز برای درآوردن پول بنزین سفرهای مخفیانه خود به حیات وحش ولع شکار مضاعفی پیدا کرده‌اند تا به اصطلاح، پول بنزینشان را با فروش گوشت شکار دربیاورند.
به گفته جمشید محبت‌خانی، فرمانده یگان حفاظت محیط زیست کشور، مصرف روزانه بنزین محیطبانان 22 هزار لیتر است که سازمان حفاظت محیط زیست برای آن بودجه‌ای معادل 22 میلیون تومان در روز در نظر گرفته است. بودجه ثابت است و در نتیجه سهمیه بنزین محیطبانان به یک سوم کاهش یافته که این خود به معنی کاهش پایش و گشت‌زنی‌ها به همین نسبت است. صدمات صرفأ به بحث شکار غیرمجاز خلاصه نمی‌شود و در کنترل آلودگی کارخانجات هم خود را نشان می‌دهد. افزایش قیمت بنزین عملکرد سمن‌های همیار محیط بانان را هم تحت تأثیر قرار داده و در نهایت در سرشماری ها و برآوردها از تعداد گونه‌های حیات وحش طبیعت خود را نشان می‌دهد.
«آقای رئیس جمهور ما برای حفاظت از محیط زیست که شما خود را دولت محیط زیستی نامیدید نیاز به سهمیه بنزین داریم در غیر این صورت با بحران بزرگی روبرو خواهیم شد.» این‌ها جملات کپشن یکی از پست‌های اینستاگرامی «احمد بحری» محیط بان شناخته شده اهل قم است. ویدئوی این پست، خودروی مخصوص محیطبانی را نشان می‌دهد که آقای بحری در حال پر کردن باک آن با بنزین است.
زمانی که بنزین زدن به اتمام می‌رسد، محیطبان در حرکتی طنزگونه دلش نمی‌آید نازل بنزین را سر جایش قرار دهد و تلاش فراوانی برای جدا کردن آخرین قطره‌های بنزین از نازل و وارد کردن آنها به باک خودرو می‌کند. حتی دور لوله نازل بنزین را با انگشت پاک می‌کند تا خلاصه قطره‌ای هدر نرود. اقدامی که ناخودآگاه ذهن را به سمت آشپزخانه و اقلام پرارزشی مثل زعفران می‌اندازد. تجسم مادرانی که استکان محلول زعفران را روی برنج دم کرده می‌ریزند و استکان را چند بار با برنج سفید پر می‌کنند و محتویات را خوب می‌چرخانند تا همه زعفران‌ها مورد بهره برداری قرار گیرد، سخت نیست.
ماجرا از این قرار است که با اجرا شدن طرح سهمیه بندی و افزایش قیمت بنزین که از نیمه دوم آبان‌ماه آغاز شد، دولت تصمیم گرفت که هیچ سهمیه‌ای را برای خودروهای دولتی و عمومی اختصاص ندهد. اما با گذشت چند روز، کم‌کم نهادهایی که این تصمیم برایشان مشکل‌ساز شد، صدایشان درآمد و بخش محیط بانی از نخستین‌ها بود. خبرگزاری ایرنا ششم آذر گزارش داد که عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست نامه‌ای را به سازمان برنامه و بودجه ارسال کرده که در آن درخواست تعیین تکلیف وضعیت سوخت محیطبانی را داشته است.
جمشید محبت‌خانی، فرمانده یگان حفاظت محیط زیست کشور به «زیست‌آنلاین» گفت: «با افزایش نرخ بنزین، با توجه به آنکه بودجه سوخت محیط بانی در همان سطح پیشین روزانه 22 هزار لیتر ثابت مانده است، عملأ قدرت تحرک محیط بانی کشور به یک‌سوم تقلیل پیدا کرد. این بدان معناست که فرصت برای متخلفان محیط زیست و شکارچیان غیرمجاز به اندازه سه برابر گذشته فراهم‌تر شده است. برای آنکه محیط بانان بتوانند به کار خود ادامه دهند باید قدرت خرید سوخت آنان به جایگاه پیشین خود بازگشته و سه‌برابر شود.».
به گفته محبت‌خانی، «شاید بشود در حوزه‌های ستادی استفاده از خودروها را کمتر کرد تا مصرف بنزین کاهش یابد، اما در بخش محیط بانی، به دلیل آنکه نیاز به حضور فیزیکی محیط بان مبرم است، نمی‌توان از سهم بنزین این بخش کم کرد. بنابراین دولت باید هر چه زودتر برای سوخت محیط بانی فکری کند. دولت یا باید بودجه سوخت محیط بانی را سه برابر کند و یا سهمیه بنزینی را برای این قشر در نظر بگیرد و کارت‌های مخصوصی برای محیط بانان صادر کند».
احمد بحری، محیط بان فعال در فضای مجازی نیز در همین راستا به «زیست‌آنلاین» گفت که «شکارچیان غیرمجازی که تاکنون وارد منطقه می‌شدند و به هر نحوی دور از دید محبطبانان به شکار غیرمجاز مبادرت می‌کردند، اکنون یک شکار اضافی هم انجام می‌دهند تا پول بنزینشان دربیاید».
از آنجا که بخش مهمی از کار محیط بانی گشت‌زنی در مناطق است، خودرو و موتورسیکلت نقشی مهم و کلیدی در این شغل ایفا می‌کنند و به تبع، بنزین کالای اساسی این شغل محسوب می‌شود و غیرقابل جایگزین است. به گفته احمد بحری، محیط بان، «پیش از افزایش قیمت بنزین که در هر لیتر هزار تومان بود نیز محیط بانان به کمبود بنزین دچار بودند، اما اکنون که قیمت آن به لیتری 3 هزار تومان رسیده است، انجام وظایف محیط بانی بسیار سخت‌تر شده است.»
بحری ادامه داد: «هر محیط بان اگر بخواهد با موتورسیکلت گشت‌زنی کند، حداقل روزانه 5 لیتر بنزین نیاز دارد و اگر به همراه یک محیط بان دیگر و با خودرو به گشت‌زنی برود، روزانه 20 لیتر بنزین مصرف خواهد داشت. بنابراین هر محیط بان ماهانه حدود 300 لیتر مصرف بنزین دارد. سازمان محیط زیست سال‌هاست که سقفی را برای مصرف بنزین محیط بانان تعیین کرده است. این سقف به جای آنکه بر اساس حجم مصرف تعیین شود، بر اساس مبلغ تعیین شده است. یعنی هر محیط بان در ماه به اندازه 150 هزار تومان حق دارد بنزین مصرف کند. این یعنی محیط بانانی که تا آبان‌ماه امسال می‌توانستند ماهانه 150 لیتر بنزین مصرف کنند، اکنون فقط 50 لیتر بنزین در ماه در اختیارشان خواهد بود».
چرا خودروهای محیطبانی را گازسوز نمی‌کنند؟
بحری به این پرسش «زیست‌آنلاین» که آیا گازسوز کردن خودروهای محیط بانی نمی‌تواند به عنوان یک راه‌حل برای کاهش هزینه‌های سوخت مورد استفاده قرار گیرد؟ گفت: «برخی از خودروهای محیط بانی گازسوز هستند، اما امکان گازسوز کردن همه خودروهای محیط بانی وجود ندارد، زیرا همه استان‌های کشور به شکل یکسان و مناسبی به جایگاه‌های عرضه گاز سی‌ان‌جی دسترسی ندارند. از طرفی، موتورسیکلت‌ها که جایگاه مهمی در گشت‌زنی‌های محیط بانی دارند نیز قابلیت گازسوز شدن ندارند.»
به گفته او مسئله بعدی آن است که محیط بان باید پول بنزین را از جیب خود پرداخت کند و سازمان پس از چند ماه هزینه آن را بازمی‌گرداند. «اکنون که در برج 9 امسال به سر می‌بریم، از ابتدای سال هنوز مبلغی بابت مصرف بنزین به محیطبانان پرداخت نشده است.» بنابراین اکنون فشار هزینه سوخت بیش از توان یک محیط بان برای تقبل چندین ماه تأخیر در بازپرداخت شده است.
بنزین تعداد یوزپلنگان ایرانی را نصف کرد
یکی از مأموریت‌های محیط بانان سرشماری حیات‌وحش است. امروز تجربه سال‌های گذشته در رابطه با آثار گران شدن قیمت بنزین بر حوزه پایش و سرشماری حیات وحش در دسترس است. به گفته هومن جوکار، مدیر سابق پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی، افزایش پیشین قیمت بنزین از 700 تومان به 1000 تومان در سال‌های نخست دولت یازدهم، باعث شد که حضور محیط بانان در مناطق حفاظت شده کمتر شود و پایش و سرشماری یوزپلنگان و همچنین برآوردهای آماری از تعداد این گونه جانوری ارزشمند که مبتنی بر گشت‌زنی‌ها بود، کاهش محسوسی بیاید. این امر ابتدا شبهه افزایش مرگ‌ومیر یوزپلنگ‌ها و کاهش محسوس تعداد آنان در یک سال را ایجاد کرد، اما در پایان مشخص شد که مشکل در افزایش قیمت بنزین و کاهش پایش‌ها نهفته بوده است.
احمد بحری نیز با رجوع به خاطرات گذشته خود بیان کرد که «در زمان افزایش قیمت بنزین به 1000 تومان، همین مشکل کاهش گشت و پایش‌ها اتفاق افتاد. تکرار چنین تجربه‌ای فقط به معنای درجا زدن در حوزه حیات‌وحش و محیط زیست کشور است.»
تضاد وظایف محیطبانی به خاطر بنزین
به گفته بحری، علاوه بر بخش حیات وحش، گران شدن بنزین تأثیر مستقیم خود را در افزایش آلایندگی کارخانجات می‌گذارد، زیرا پایش‌ها و گشت‌زنی‌ها به این عرصه هم به یک سوم کاهش یافته است. او می‌گوید برای سر زدن به کارخانه‌هایی که حدود 50 کیلومتر از شهر فاصله دارند، بنزین زیادی مصرف می‌شود و چنانچه محیط بانی بخواهد این وظیفه نظارت بر آلایندگی کارخانجات را تمام و کمال انجام دهد، با شرح وظیفه دیگری که او را به مصرف بنزین کمتر از 5 لیتر در روز ملزم کرده است تضاد پیدا می‌کند.
سعید محمودی، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان تهران به ایسنا گفته است که گشت و کنترل‌های زیست محیطی عموما به صورت هفتگی و یا ماهانه انجام می‌شود و برای مثال فقط در شهر تهران طی شش ماه ابتدایی سال ۳۴۹ واحد صنعتی، تولیدی و خدماتی پایش شده‌اند. قطعا در شهرها و استان‌های دیگر نیز پایش‌های زیست محیطی به‌صورت دوره‌ای انجام می‌شود و سهمیه‌بندی بنزین می‌تواند روی آنها نیز اثر داشته باشد.
رد بنزین بر طبیعت
بحری اضافه کرد که «مشکلات محیطبانی فقط به قیمت بنزین خلاصه نمی‌شود و در تأمین لاستیک خودرو، تعمیرات خودرو و تعویض روغن موتور آن هم برای محیط بانان مشکلات زیادی وجود دارد. در حال حاضر برخی از خودروهای محیطبانی به دلیل نبود بودجه، یکی دو ماه در تعمیرگاه می‌خوابند تا زمانی که پول تعمیر آنها فراهم شود.»
حضور سمن‌ها برای کمک به حفاظت از محیط زست نیز امری غیرقابل چشم‌پوشی است. بحری توضیح می‌دهد که «در برخی از مناطق مثل لامرد، منطقه کوه هوا، انجمنی وجود دارد که در اقدامی، همیارانی که در گذشته شکارچی بوده‌اند را در خدمت حفاظت از حیات وحش گرفته است. این افراد منطقه را پایش می‌کنند و در صورت دیدن یک متخلف، با محیطبان تماس گرفته و به او اطلاع می‌دهند. این اقدام از دو جهت سودمند بوده است. نخست آنکه یک شکارچی آشنا با منطقه را به ترک شکار ترغیب کرده‌اند و دوم، یک نیروی بومی منطقه و علاقه‌مند به حیات وحش را با استفاده از سرمایه‌های مردمی جذب حفاظت کرده‌اند.»
طبیعتأ با افزایش قیمت بنزین، انگیزه برای این قبیل اقدامات کاهش می‌یابد و گشت‌زنی‌های این نیروهای بومی را هم تحت تأثیر قرار می‌دهد. از طرف دیگر، شکارچیان متخلف هم عرصه را برای تخلف بیشتر باز می‌بینند.
حفاظت از جنگل‌ها هم تحت تأثیر تصمیم بنزینی دولت با مشکل مواجه شده است. علی عباس‌نژاد، فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری در اینباره به ایسنا گفته است: «اگر برای سوخت خودروی نیروهای گشتی این سازمان چاره‌ای اندیشیده نشود عملا از کار خواهند افتاد. جنگل‌های ما از نظر حفاظت پیش از افزایش قیمت سوخت هم وضعیت مطلوبی نداشتند اکنون اگر مشکل تامین سوخت رفع نشود وضعیت بدتر خواهد شد.»