عصر ایران ؛ نهال موسوی - از ابتدای سال ۹۸، تاکنون 10 فیلم از سینمای ایران پیش از انتشار در شبکه نمایش خانگی و VOD به شکل قاچاق منتشر شده است و از حیث قاچاق و انتشار غیرمجاز فیلم‌های سینمایی، یکی از تاریک‌ترین سال‌ها را برای سینمای ایران رقم زدند.
از همه عجیب تر و دردناکتر این است که در کمتر از ۲۴ ساعت، 3 فیلم سینمایی «خانه پدری»، «قصر شیرین» و «شبی که ماه کامل شد» به شکل غیرقانونی در دسترس مخاطبان قرار گرفته اند.
به غیر از این سه فیلم، می‌توان گفت از ابتدای سال 1398 تاکنون، فیلم‌های سینمایی «تگزاس ۲»، «فصل فراموشی فریبا»، «رحمان 1400»، «سرخ پوست»، «متری شیش و نیم»، «مارموز» و «رستاخیز» هم پیش از انتشار در شبکه نمایش خانگی، نسخه قاچاق آنها منتشر گردید.
تصور کنید که یک کارآفرین هستید و با هزار بدبختی و وام، قرض، پس انداز و .... محصولی را تولید کرده‌اید و الان محصولتان را فروخته‌اید و با پول به ودست آمده می‌خواهید کارتان را ادامه دهید ولی ناگهان می‌بینید پولتان را دزدیده‌اند، همه سرمایه‌تان رفته و بدهکار هم هستید ،چه حالی پیدا می‌کنید؟ این حال صاحبان فیلمی است که نسخه قاچاق آن منتشر می‌شود.
نخستین موارد قاچاق فیلم‌های جدید ایرانی با توزیع غیرقانونی کپی وی‌اچ‌اس فیلم‌های «شب‌های زاینده‌رود» و «نوبت عاشقی» (۱۳۶۹)، آدم برفی (داود میرباقری، ۱۳۷۲) و زیر درختان زیتون (عباس کیارستمی، ۱۳۷۲) آغاز شد که یا اجازه پخش در سینماها را نیافته بودند یا اگر هم اکران شده بودند، شایعه سانسور شدن‌شان چنان قوی بود که بازار غیررسمی گسترده‌ای برای دیدن «نسخه اصلی بدون سانسور» آنها به‌وجود آورده بود.
در مقاطعی در میانه دهه ۸۰ قاچاق فیلم‌های روی پرده و ارائه آن به صورت سی،دی آنقدر سریع انجام می‌شد که چند تهیه‌کننده در اقدامی نمادین مجلس ترحیم سینمای ایران را برپا کردند.
این روزها قاچاق فیلم از طریق فروش دی،وی،دی در خیابان‌ها کمتر شده و بیشتر با بارگذاری فیلم‌ها در فضای مجازی مواجه هستیم. روال معمول این است که سازندگان فیلم‌های قاچاق‌شده، به سرعت فیلم خود را در شبکه نمایش خانگی و VOD توزیع می‌کنند، تا مخاطب نسخه اصلی را ببیند و ضرر کمتری متحمل شوند. معمولا سازمان سینمایی هم در این مرحله، همراهی می‌کند و سریع مجوزها را صادر می‌کند.
در شهریور ماه بعد از انتشار نسخه عربی فیلم رستاخیز کانون کارگردانان سینمای ایران در بیانیه‌ای اعلام کرد: «متأسفیم که این مشکل هنوز در سینمای ایران حل نشده و مسئولان سینمایی حاضر به پاسخگویی و اقدامی قاطعانه برای جلوگیری از قاچاق ادامه‌دار محصولات سینمایی نیستند؛ اتفاقی ناگوار که تاکنون به تعداد زیادی از کارگردانان و تهیه‌کنندگان سینمای ایران آسیب زده و این‌بار فیلم سینمایی «رستاخیز» ساخته جناب آقای احمدرضا درویش کارگردان برجسته سینما را نشانه گرفته است.
کانون کارگردانان سینمای ایران امیدوار است مسئولان سینمایی با توجه به قاچاق فیلم «رستاخیز» شرایطی را فراهم بیاورند تا این فیلم بتواند پس از هفت سال بر روی پرده سینماهای کشور به نمایش دربیاید.»
در مهر ماه اعضای کانون کارگردانان سینمای ایران و انجمن تهیه‌کننده کارگردانان سینما در نامه‌ای سرگشاده به وزیر ارشاد خواستار کوتاه کردن دست سارقان و قاچاقچیان از سینما شدند.
فیلم «رحمان ۱۴۰۰» به کارگردانی منوچهر هادی داستانی متفاوت داشت. فروردین‌ماه امسال و در حالی که بیش از ۲۰ روز از اکران عمومی این فیلم نگذشته بود ناگهان نسخه اکران شده فیلم در سینماها به دلیل تخلف عوامل فیلم توقیف شد. آن هم به این دلیل که نسخه اکران شده در برخی سینماها مطابق با نسخه ارائه شده برای دریافت پروانه نمایش نبود و دارای سکانس‌های اضافی بود. هرچند توقیف فیلم با اعتراض عوامل مواجه شد اما مسیر عرضه قانونی آن به دلیل ملاحظات قانونی مسدود ماند.
از سوی دیگر، سیدمحمدمهدی طباطبایی‌نژاد، معاون نظارت و ارزشیابی سازمان سینمایی و دبیرکل ستاد صیانت و مبارزه با تکثیر و عرضه غیرمجاز آثار سینمایی درباره انتشار نسخه باکیفیت «خانه پدری» در فضای مجازی گفته است: «درباره این موضوع باید کسانی که فیلم را در اختیار داشته‌اند پاسخ بدهند. ما پیگیری حقوقی و قضایی می‌کنیم و در ستاد صیانت هم در پی این هستیم که بدانیم فیلم از کدام منشأ قاچاق شده است. ما چندی پیش متوجه این ماجرا شدیم، با پلیس فتا ارتباط گرفتیم و بخشی از پیگیری‌های قضایی را هم تاکنون انجام داده‌ایم.»
او درباره اینکه منشأ قاچاق فیلم کجا می‌توانسته باشد، عنوان کرد: «این نسخه تنها در اختیار تهیه‌کننده و نهاد فنی آن یعنی لابراتوآر بوده است. ارشاد اساساً این نسخه را در اختیار نداشته و بنابراین فیلم یا از مجرای تهیه‌کننده یا لابراتوآر قاچاق شده است. همانطور هم که دیده‌اید نسخه منتشر شده، نسخه کامل و بدون هیچ نشانی از سوی وزارت ارشاد است؛ بنابراین نه شما می‌توانستید آن را منتشر کنید نه ما! چرا که این نسخه تنها در اختیار تهیه‌کننده و لابراتوآر بوده است.
البته من علوم غیبیه ندارم که مستقیم بگویم چه کسی این کار را انجام داده است، نمی‌خواهم کسی را متهم کنم، اما مسیر دیگری برای انتشار این نسخه وجود نداشته است. این را هم باید عنوان کنم که فیلم سینمایی «رحمان ۱۴۰۰» هم دقیقا به همین روش قاچاق شده بود.»
نباید فراموش کرد که تلاش‌های بسیاری در سال‌های گذشته برای توقف قاچاق فیلم‌های سینمایی صورت گرفت و سینماگران و سازمان سینمایی در کنار هم برای توقف قاچاق فیلم تلاش‌های بسیاری کردند و این همکاری نیز با موفقیت نسبی همراه بوده است.
بهتر است این بار نیز سینماگران و مسئولان دولتی سینما در کنار هم قرار گیرند و به جای اعلام شکایت از یکدیگر، به فکر همکاری دوباره برای تکرار چنین توفیقی باشند. اگر قاچاق فیلم‌ها توسعه پیدا کند، بی شک ضربه شدیدی به سینمای ایران وارد می‌شود.