اختلالات خونی شرایطی تاثیرگذار بر توانایی خون در ارائه عملکرد درست خود هستند. انواع مختلفی از اختلالات خونی وجود دارند و علائم به نوع اختلال بستگی دارد. با این وجود، از جمله علائم شایع می توان به خستگی شدید و کاهش وزن بدون دلیلی مشخص اشاره کرد.
به گزارش گروه سلامت عصر ایران به نقل از "مدیکال نیوز تودی"، بیشتر اختلالات خونی موجب کاهش سلول ها، پروتئین ها، پلاکت ها، یا مواد مغذی در خون می شوند یا در عملکرد آنها اختلال ایجاد می کنند. بیشتر اختلالات خونی از بروز جهش ها در بخش هایی از ژن هایی خاص ناشی می شوند و می توانند در خانواده ها به ارث برسند.
برخی شرایط پزشکی، داروها، و عوامل سبک زندگی نیز می توانند بر ابتلا به اختلالات خونی تاثیرگذار باشند.
یک اختلال خونی به هر شرایطی گفته می شود که بر یک یا بخش های بیشتری از اجزا خون تاثیرگذار باشد و به طور معمول توانایی آن برای ارائه عملکرد درست را مختل می کند.
بسیاری از اختلالات خونی نام خود را از جزئی که بر آن تاثیرگذار هستند، گرفته اند.
دسته بندی زیر اختلالات خونی که موجب کاهش اجزا خون یا تاثیر بر عملکرد آنها می شود را تعریف می کند:
کم خونی (آنمی) - اگر اختلال بر گلبول های قرمز تاثیرگذار باشد.
لکوپنی - اگر اختلال بر گلبول های سفید تاثیرگذار باشد.
ترومبوسیتوپنی - اگر اختلال بر پلاکت ها تاثیرگذار باشد.
دسته بندی زیر اختلالات خونی که موجب افزایش اجزا خون می شود را تعریف می کند:
اریتروسیتوز - اگر اختلال بر گلبول های قرمز تاثیرگذار باشد
لکوسیتوز - اگر اختلال بر گلبول های سفید تاثیرگذار باشد.
ترومبوسیتمی یا ترومبوسیتوز - اگر اختلال بر پلاکت ها تاثیرگذار باشد.
انواع اختلالات گلبول های سفید خون
گلبول های سفید خون به مبارزه با عفونت کمک می کنند. آنها در مغز استخوان تولید می شوند و به انواع مختلف سلول ها تبدیل می شوند که هر یک هدف ایمنی متفاوتی دارد.
انواع اصلی گلبول های سفید شامل موارد زیر می شوند:
نوتروفیل ها که باکتری ها و ویروس ها را نابود می کنند.
لنفوسیت ها که ویروس ها را نابود کرده و سیستم ایمنی را تنظیم می کنند.
مونوسیت ها یا ماکروفاژها که باکتری ها، ویروس ها و قارچ های مرده یا غیرفعال را می خورند.
بازوفیل ها یا ائوزینوفیل ها که به بدن در ارائه پاسخ به واکنش های آلرژیک و از بین بردن انگل ها کمک می کنند.
برخی انواع اختلالات گلبول سفید بر انواع مختلف گلبول های سفید در خون تاثیرگذار هستند، در شرایطی که برخی دیگر تنها بر یک یا دو نوع خاص تاثیر می گذارند. از بین گلبول های سفید خون، نوتروفیل ها و لنفوسیت ها بیشتر تحت تاثیر قرار می گیرند.
بیشتر اختلالات گلبول سفید یا نوعی سرطان یا اختلالات تکثیرشونده هستند.
اختلالات تکثیرشونده شامل افزایش سریع تعداد گلبول های سفید موجود در خون می شود. این شرایط بیشتر به دلیل یک عفونت رخ می دهد، اگرچه گاهی اوقات سرطان های مغز استخوان نیز ممکن است دلیل آن باشد.
لکوپنی به واسطه کاهش در مقدار گلبول های سفید موجود در خون رخ می دهد. این شرایط معمولا به واسطه موارد زیر رخ می دهد:
- بیماری
- عفونت
- قرار گرفتن در معرض سموم
- برخی داروها مانند کورتیکواستروئیدها یا داروهای شیمی درمانی
- جهش های ژنتیکی
سه نوع اصلی سرطان خون وجود دارند که بر گلبول های سفید خون تاثیر می گذارند که شامل موارد زیر می شوند:
لنفوم نوعی از سرطان است که به واسطه تغییر لنفوسیت ها و تکثیر سریع آنها رخ می دهد. دو نوع اصلی از لنفوم وجود دارند که شامل لنفوم هوچکین و لنفوم غیرهوچکین می شوند.
لنفوم غیرهوچکین یکی از شایع‌ترین انواع سرطان است و 70 درصد افراد مبتلا به این بیماری حداقل پنج سال پس از تشخیص آن زندگی می کنند.
لنفوم هوچکین از شیوع به مراتب کمتر نسبت به لنفوم غیرهوچکین برخوردار است. حدود 86 درصد افراد مبتلا به این بیماری حداقل پنج سال پس از تشخیص آن زندگی می کنند.
لوسمی شامل انباشت گلبول های سفید غیر عادی در مغز استخوان می شود که در توانایی این بخش از بدن برای تولید گلبول های قرمز و پلاکت ها اختلال ایجاد می کند. لوسمی می تواند حاد باشد و به سرعت توسعه یابد یا حالت مزمن داشته و به تدریج گسترش یابد.
میلوما به واسطه انباشت سلول های پلاسما در مغز استخوان رخ می دهد که در رشد و عملکرد دیگر سلول های خونی اختلال ایجاد می کند. شایع‌ترین نوع میلوما به نام مولتیپل میلوما شناخته می شود که به واسطه انباشت سلول های غیر طبیعی پلاسما یا تشکیل یک تومور در نقاط مختلف استخوان یا مغز استخوان رخ می دهد. میلوما یک بیماری نادر است.
یک پزشک معمولا با استفاده از موارد زیر لوسمی، لنفوم و میلوما را تشخیص می دهد:
- معاینه پزشکی و بررسی تاریخچه پزشکی کامل
- آزمایش های خون
- آزمایش های ادرار
- آسپیراسیون و بافت‌برداری مغز استخوان
- نمونه‌گیری مایع نخاعی
- آزمایش های تصویربرداری، مانند پرتو اکس، سی‌تی یا پت اسکن، ام‌آر‌آی، و سونوگرافی
پزشکان معمولا با استفاده از ترکیبی از موارد زیر افراد مبتلا به سرطان های تهاجمی و فعال خون را درمان می کنند:
- پرتو درمانی
- عمل جراحی
- دارو درمانی هدفمند که به افزایش کارایی داروهای شیمی درمانی یا از بین بردن عناصر سلول های سرطانی که شیمی درمانی انجام نداده است، کمک می کنند.
- پیوند سلول های بنیادی که شامل تزریق سلول های مغز استخوان می شود که توانایی تولید سلول های جدید خون برای جایگزینی سلول های تخریب شده را دارند.
کم خونی یا آنمی از شایع‌ترین اختلالات خونی محسوب می شود که به واسطه تعداد ناکافی گلبول های قرمز خون یا عملکرد نادرست آنها شکل می گیرد.
از شایع‌ترین انواع کم خونی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
کم خونی فقر آهن - بدن به میزان کافی آهن در اختیار نداشته یا نمی تواند به درستی این ماده معدنی را جذب کند.
کم خونی بارداری - زمانی که به میزان بیشتری از گلبول های قرمز خون نسبت به شرایط عادی نیاز است.
کم خونی فقر ویتامین - معمولا به واسطه مصرف ناکافی ویتامین B12 و فولات شکل می گیرد.
کم خونی همولیتیک غیر ارثی - به واسطه تخریب و از بین رفتن غیرعادی گلبول های قرمز به دلایل مختلف مانند آسیب دیدگی، بیماری، یا داروها شکل می گیرد.
کم خونی همولیتیک ارثی - به واسطه تخریب و از بین رفتن گلبول های قرمز خون با آهنگی سریع‌تر نسبت به این که جایگزین شوند، رخ می دهد.
کم خونی آپلاستیک - به واسطه تولید ناکافی سلول های خونی توسط مغز استخوان رخ می دهد.
اگر دلیل کم خونی شما مانند یک آسیب دیدگی یا عفونت آشکار یا قابل ارزیابی نیست، پزشک موارد زیر را برای تشخیص مد نظر قرار خواهد داد:
- انجام معاینه بدنی
- بررسی تاریخچه پزشکی شخصی و خانوادگی
- انجام آزمایش های خون
- انجام آسپیراسیون یا بافت‌برداری مغز استخوان
روش درمان به دلیل بروز شرایط بستگی دارد، اما معمولا شامل موارد زیر می شود:
- انتقال خون
- تغییرات غذایی
- عمل جراحی
- داروهای محرک تولید مغز استخوان و گلبول های قرمز جدید
اختلالات شایع پلاکت شامل موارد زیر می شوند:
هموفیلی یک بیماری ژنتیکی است که به واسطه کمبود یا نقص عوامل انعقاد خون در خون فرد ایجاد می شود. افراد مبتلا به هموفیلی نسبت به افرادی که به این شرایط مبتلا نیستند با خونریزی داخلی و خارجی طولانی‌تر یا بسیار شدیدتر مواجه می شوند.
هموفیلی معمولا از والدین به فرزندان منتقل می شود، اما امکان بروز خودبخود آن نیز وجود دارد. هموفیلی یکی از بیماری های شناخته شده خون و البته از موارد نادر نیز است.
این بیماری به واسطه فقدان عامل فون ویلبراند، ماده ای که امکان اتصال پلاکت ها به یکدیگر و تشکیل لخته خون را فراهم می کند، رخ می دهد. بیشتر موارد بیماری فون ویلبراند نسبتا خفیف هستند و افراد ممکن است تنها در صورت آسیب دیدگی یا انجام عمل جراحی به درمان نیاز داشته باشند.
در شرایطی که بسیاری از اختلالات پلاکتی شامل کاهش تعداد آنها در خون یا عملکردشان می شوند، برخی بیماری ها می توانند موجب افزایش بیش از حد پلاکت ها شوند.
برای تشخیص و ارزیابی بیماری های پلاکتی، بیشتر پزشکان موارد زیر را مد نظر قرار می دهند:
- انجام معاینه بدنی
- بررسی تاریخچه پزشکی شخصی و خانوادگی
- انجام آزمایش های خون
درمان اختلالات انعقاد خون معمولا شامل درمان جایگزینی می شوند که در آن پزشک عوامل انعقاد خون خاص که بیمار با فقدان آنها مواجه است را به وی تزریق می کند.
روش های درمان اضافه شامل موارد زیر می شوند:
دسموپرسین - هورمونی مصنوعی که ترشح عامل فون ویلبراند و عامل VIII را افزایش می دهد
داروهای ضد فیبرینولیتیک - به پیشگیری از نابودی لخته های خون کمک می کند.
داروهای ضد بارداری - چرخه های قاعدگی سنگین را کاهش می دهد.
گزینه های درمان اضافه شامل موارد زیر می شوند:
- انتقال خون
- کورتیکواستروئیدها برای کند شدن تخریب پلاکت ها
- ایمونوگلوبولین برای مسدود کردن فعالیت سیستم ایمنی
- عمل جراحی برداشتن طحال در موارد شدید
علائم به بخشی از خون یا اندام های تحت تاثیر قرار گرفته و همچنین شدت و گستردگی شرایط بستگی دارد.
با این وجود، بیشتر افراد مبتلا به اختلالات خونی چشمگیر معمولا با احساس ناخوشی بدون دلیل مشخص مواجه هستند.
از علائم اختلالات گلبول های سفید خون می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- عفونت های مکرر
- زخم هایی که بهبود نمی یابند یا روند بهبودی آنها کند است
- خستگی شدید بی دلیل
- کاهش وزن بی دلیل
از نشانه های اختلالات گلبول های قرمز خون می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- خستگی شدید بی دلیل
- تنگی نفس
- سرگیجه یا سبکی سر
- ضربان قلب سریع
- ضعف عضلانی
- دشواری در تمرکز و به خاطر آوردن
- رنگ پریدگی
از نشانه های اختلالات پلاکتی و انعقاد خون می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دشواری در تشکیل لخته های خون در محل زخم یا کنترل خونریزی
- زخم هایی که به کندی بهبود می یابند یا مجددا باز می شوند
- کبودی های بی دلیل یا کبود شدن راحت پوست
- خونریزی بی دلیل از بینی، لثه ها، دستگاه گوارش، یا دستگاه ادراری