عصر ایران؛ محمد حسن گودرزی- تنش در منطقه خلیج فارس بین ایران و آمریکا که در هفته های اخیر با توقیف کشتی متعلق به بریتانیا، به اوج خود رسیده، نگرانی های بسیاری را برای کشورهای این منطقه حساس جهان به وجود آورده است.
از سوی دیگر به نظر نمی رسد که به رغم تلاش های دیپلماتیکی که از سوی کشورهای دیگر مانند ژاپن و عمان برای میانجی گری بین تهران و واشنگتن، این تنش ها به زودی به پایان برسند.
بسیاری از کارشناسان و منتقدان در حوزه سیاست بین الملل بر این اعتقاد هستند که ریشه بسیاری از تنش های امروز در خلیج فارس، ناشی از اقدام یکجانبه دولت دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا در خروج یکطرفه از برجام است.. تحریم های یکجانبه آمریکا علیه ایران باعث شد که اقتصاد ایران که بعد از برجام در حال رشد بود، دوباره ضربه بخورد.
از طرف دیگر، کشورهای اروپایی حاضر در برجام نتوانستند از نظر اقتصادی جوابگوی نیاز های ایران باشند و تمام تلاش آنها یکسال بعد از خروج آمریکا از برجام تنها به ایجاد کانال مالی موسوم به اینستِکس (Instex) محدود شد که از نظر طرف ایرانی به هیچ عنوان پاسخگوی خواست اصلی تهران یعنی فروش آزادنه نفت، نبود.
این موضوعات باعث شد که ایران هم رفته رفته در جهت کاهش تعهدات خود در برجام حرکت کند که آغاز غنی سازی اورانیوم که براساس برجام حق ایران است، بخشی از این اقدامات بود.
پروفسور یاسویوکی ماتسوناگا (Yasuyuki Matsunaga) استاد دانشگاه توکیو در رشته روابط بین‌الملل و کارشناس مسائل خاورمیانه یکی از کارشناسانی است که اعتقاد دارد ریشه تنش‌های امروز در منطقه خاورمیانه به اقدامات آمریکا در مورد برجام بازمی گردد.
«ماتسوناگا» مقالات و تحقیقات بسیاری در زمینه مسائل خاورمیانه از جمله ایران انجام داده است که از جمله انها می توان به (The Middle East in International Relations) و (Iran’s Strategic Culture and the Hegemony Question) اشاره کرد.
وی در گفت و گو با عصرایران به پرسش هایی دربارۀ تنش های اخیر در منطقه پاسخ داده است. یادآور می‌شود این مصاحبه به صورت مکتوب انجام شده است.
در هفته های اخیر تنش در منطقه خلیج فارس بین ایران و آمریکا بسیار بالا رفته است. بسیاری عقیده دارند خروج آمریکا از برجام دلیل اصلی افزایش این تنش ها است. نظر شما در این باره چیست ؟
آمریکا مسئول پائین آمدن ثبات در بسیاری از مناطق بعد از توافق هسته ای برجام در سال 2015 که بین ایران و سایر کشورهای حاضر در این توافق به امضا رسید، است. با این همه مسئولیت تمام اتفاقات پیش آمده در دو ماه اخیر متوجه آمریکا نیست. ایران هم به سهم خود مسئولیت افزایش تنش در اطراف تنگه هرمز را بر عهده دارد.
دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا درخواست مذاکره با مقامات ایرانی را مطرح کرده است که مقامات ایرانی آنها را رد کرده اند. آیا در شرایطی که آمریکا به طور یکطرفه از برجام خارج شده، می توان به مذاکره بین دو کشور خوش بین بود؟
نه. به نظر من ، در حال حاضر زمان گفتگوی مستقیم بین ایران و ایالات متحده نیست. چنین گفتگو ای فایده ای ندارد.
نقش کشورهایی مانند عربستان و اسرائیل را در افزایش این تنش ها چطور ارزیابی می کنید؟
کسی که ممکن است طی دو ماه گذشته پشت حملات اسرارآمیز به تانکرها و کشتی های دیگر در خلیج عمان بوده باشد ، نقش بزرگی در ایجاد بحران در تنگه منطقه هرمز داشته است. با این همه ما هنوز نمی دانیم حکومت عربستان سعودی یا اسرائیل در این امر دست داشته اند یا نه.
ژاپن یکی از کشورهایی است که با ایران و آمریکا روابط بسیار خوبی دارد. آیا ژاپن می تواند میانجیگری خود بین ایران و آمریکا را که با سفر نخست وزیر این کشور به تهران نشان داده شد، ادامه دهد؟
خیر. نقش طرف ثالث از جمله ژاپن برای میانجیگری مناسب نیست. مانند برجام، طرف های ثالث برای تهیه راه حل های که چند طرف در آن حضور دارند و در جهت كمك به حل مسئله در برخی از زمینه ها و موضوعات خاص مناسب هستند. اما قبل از اینکه اشخاص ثالث بتوانند نقش ایفا کنند ، باید تنش بین طرف های اصلی که با هم درگیر هستند کاهش یابد.
به عبارت دیگر، در موضوعی مانند روابط پیچیده بین ایران و آمریکا که منافع آنها کاملاً متضاد است، طرف های ثالث نمی توانند به حل یا میانجیگری بین دو کشوری بپردازند.
با این همه طرف های ثالث می توانند به حل موضوعات پیچیده کمک کنند که برجام یک نمونه خوب آن است. یعنی اشخاص ثالث می توانند مسائل درهم تنیده را جدا کرده و زمینه ای برای راه حل فراهم کنند. ما باید تلاش کنیم تا مشکلات را یکی یکی حل کنیم ، نه توسط یک دستور. اما بی ثباتی در سیاست ایالات متحده ، چشم انداز راه حل بلند مدت را با توجه به برنامه چرخه سوخت هسته ای ایران تضعیف می کند.
به نظر شما با توجه به بی اعتمادی که بین دو کشور وجود دارد، در چه صورت تنش بین ایران و آمریکا می تواند کاهش پیدا کند؟
تنش را می توان کاهش داد. تنش همیشه در معرض تغییر است. با این همه حل اختلافاتی که با گذر زمان افزایش پیدا کرده و دوام پیدا کرده اند بسیار دشوار و کاهش آن از اهمیت زیادی برخوردار است. تنش بین ایالات متحده - ایران تا حدودی می تواند کاهش یابد ، اما درگیری بین ایالات متحده – ایران به سختی قابل حل است و دلیل تحکیم این تنش‌ها و درگیری در طول 4 دهه می باشد..
شما از جمله افرادی هستید که شناخت خوبی از وضعیت سیاسی ایران دارید. به نظر شما دولت رئیس جمهور روحانی تا چه اندازه در زمینه سیاست خارجی موفق بوده است؟
دولت وی (روحانی) در زمینه سیاست خارجی بسیار موفق بوده است. رئیس جمهور محمد خاتمی هم در این زمینه موفق بود. مشکلات مرتبط با سیاست خارجی که جمهوری اسلامی ایران امروز با آن روبرو است، خصوصاً در بُعد اقتصادی آن ، ناشی از اقدامات دولت رئیس جمهور روحانی نیست.