برای رانندگان، گیربکس و پیشرانه مهم‌ترین تجهیزات فنی خودرو محسوب می‌شوند. هرچند که عملکرد سیستم تولید کننده‌ی قدرت و گشتاور، نسبتا ساده به نظر می‌رسد؛ گیربکس و ادوات انتقال نیرو، از تنوع و پیچیدگی بیشتری برخوردار هستند.
در علم مکانیک، گیربکس یا جعبه دنده، می‌تواند بسیار ساده و ابتدایی باشد. به عنوان مثال، محفظه‌ای متشکل از 2 چرخ دنده که با هم درگیر شوند و متناسب با یکدیگر بچرخند، تشکیل یک گیربکس می‌دهند. عبارتTransmission در زبان انگلیسی به عنوان معادلی برای گیربکس (Gearbox) و متعلقات آن به کار می‌رود و سیستم انتقال نیرو، معنی می‌دهد.
هدف اصلی از حضور جعبه دنده در خودروها، انتقال قدرت با سرعت و گشتاور متغییر است. پیشرانه، نقش تولید کننده‌ی قدرت و گشتاور در دور موتورهای متفاوت را برعهده دارد؛ درحالی‌که گیربکس با اعمال تغییر بر گشتاور خروجی، سرعت نهایی (روی چرخ‌ها یا میل گاردان) را تعیین می‌کند. به هنگام شروع حرکت، خودرو به گشتاور بالا و سرعت پایین احتیاج دارد، سپس با هدف افزایش سرعت خودرو، انتقال نیروی پیشرانه از طریق دیگر دنده‌های گیربکس انجام می‌شود. به زبان ساده، دنده‌های درگیر در زمان شروع حرکت، بزرگ تر هستند تا سرعت گردش کمتر و گشتاور بالاتر انتقال دهند. در سرعت‌های بالاتر خودرو، گیربکس از دنده‌هایی با قطر کوچک تر استفاده می کند تا سرعت گردش بیشتری داشته باشند.
برای عامه ی مردم، گیربکس‌ها صرفا 2 نوع هستند: دستی و اتوماتیک. طبیعتا، نوع اول نیاز به دسته دنده و نیروی فیزیکی راننده برای تعویض دنده دارد و نوع دوم، بدون دخالت سرنشین، با توجه به سرعت خودرو، دنده‌ی مناسب را اعمال می‌کند. این تجهیزات، خود دارای انواع مختلف با قطعات مشترک یا متمایز هستند که در ادامه به توضیح کوتاه آنها می پردازیم.
مهم‌ترین انواع گیربکس‌های دستی
جعبه دنده های غیر اتوماتیک از نظر عملکرد، 2 نوع هستند. در خودروهای امروزی، می توان دنده‌ها را بدون ترتیب تعویض کرد و مثلا گیربکس را از دنده‌ی 2 به دنده‌ی 4 رساند؛ اما بسیاری از مدل‌های قدیمی و موتورسیکلت‌های مدرن، از جعبه دنده‌های ترتیبی استفاده می‌کنند. تعویض دنده با گیربکس‌های ترتیبی، ساده تر است و فقط به راننده اجازه می‌دهد تا یک دنده بالاتر یا پایین تر را انتخاب کند. این مدل، امروزه برای موتورسیکلت‌ها و خودروهای مسابقه‌ای، کاربرد دارد.
مهم‌ترین انواع گیربکس‌های اتوماتیک
برای مصرف‌کننده، 2 نوع جعبه دنده ی خودکار در بازار وجود دارد که اصطلاحا استاندارد و CVT نامیده می‌شوند. البته گیربکس‌های اتوماتیک با دنده‌های متغیر هم، انواع مختلف دارند؛ اما در مجموع، نسبت به نمونه‌های CVT تفاوت ساختاری دارند.
اساس کار گیربکس‌های اتوماتیک استاندارد، مشابه با جعبه دنده‌های دستی و البته، بی نیاز از فشار بر اهرم تغییر دهنده ی سرعت است؛ اما در مدل CVT، دنده‌های مختلف وجود ندارند و ظاهرا، سیستم انتفال نیرو فقط با یک دنده کار می‌کند. از دیدگاه فنی، این نوع از گیربکس‌های اتوماتیک، دارای بی‌نهایت دنده هستند و به همین دلیل، تعویض دنده در آنها، اصلا احساس نمی‌شود. مدل CVT، دارای 2 پولی (قرقره) است که با تسمه‌ای به یکدیگر متصل شده‌اند. با این ترفند، نزدیک یا دور شدن پولی‌ها از هم، منجر به اعمال تغییر بر سرعت چرخش تسمه می‌شود تا سرعت‌های متفاوت با گشتاورهای متنوع، حاصل شود.
مزایا و معایب گیربکس‌های دستی و اتوماتیک
فراتر از راحتی راننده در خودروی مجهز به جعبه‌دنده‌ی خودکار، تفاوت‌های مهمی در عملکرد خودرو با گیربکس دستی یا اتوماتیک وجود دارد. به عنوان مثال، اگر خودروهایی با شرایط فنی یکسان و جعبه‌دنده‌های متفاوت داشته باشیم؛ با گیربکس‌های دستی می‌توان به شتاب‌گیری بهتر و مصرف سوخت کمتر رسید. این موضوع، به وضوح در بروشورهای رسمی خودروسازان برای مدل‌های مختلف، اعلام شده است. علاوه بر این، قیمت نهایی و هزینه‌ی تعمیر گیربکس‌های دستی هم، کمتر از نمونه‌های اتوماتیک خواهد بود.
افزایش ایمنی و تمرکز راننده بر جاده، دیگر نکته‌ی مهم در گیربکس‌های اتوماتیک است. با آزاد بودن دست‌ها و قرار گفتن آنها روی فرمان، حواس پرتی راننده برای تعویض دنده، رفع می‌شود. همچنین، نیازی به درگیر شدن پای چپ برای فشردن پدال کلاچ، نیست. این مزیت، هنگام رانندگی در ترافیک یا عبور از شیب‌های تند خارج شهر، اهمیت پیدا می‌کند.
با توجه به سبک رانندگی و علایق شخصی مالک خودرو، مدل‌های مجهز به جعبه‌دنده‌ی دستی یا اتوماتیک خریداری می‌شوند. هرچند که محصولات سوپراسپرت و گران‌قیمت، مجهز به گیربکس‌های اتوماتیک با سرعت بسیار بالا در تعویض دنده هستند، معمولا جعبه دنده‌های خودکار در مدل‌های اقتصادی با کلاس قیمتی پایین‌تر، کند عمل می‌کنند. به همین دلیل، بسیاری افراد، خصوصا طرفداران مدل‌های اسپرت، نمونه‌های دنده دستی را ترجیح می‌دهند تا سرعت واکنش و تسلط بیشتری بر عملکرد فنی خودرو داشته باشند.
امروزه، هنوز محصولاتی پرفروش در بازار جهانی وجود دارند که صرفا با گیربکس دستی فروخته می‌شوند. به عنوان مثال، نسل جدید هوندا سیویک، در گران‌ترین نمونه با کد تایپ R، همراه جعبه دنده‌ی خودکار، قابل خرید نیست.
در صورت داشتن هرگونه سوال در زمینه گیربکس اتومات خودروی خود باما تماس بگیرید و راهنمایی بگیرید.