شهرک حیرتان که در ۸۰ کیلومتری شهر مزارشریف در شمال افغانستان قرار دارد یکی از بنادر مهم و امن برای بازرگانان افغان محسوب می‌شود.
به گزارش یورورنیوز، این بندرگاه که به مسکو کوچک نیز مشهور است، روزگاری از پایگاه‌های ارتش شوروی در شمال افغانستان بود. ارتش سرخ اتحاد جماهیر شوروی پیشین در زمان جنگ شوروی و افغانستان از مسیر ازبکستان به افغانستان یورش برد.
شهرک حیرتان با کشور ازبکستان هم‌مرز است. رودخانه آمو (جیحون) افغانستان و ازبکستان را در این شهرک از یکدیگر جدا کرده است. اتحاد جماهیر شوروی پس از یورش به افغانستان، پُل دوستی میان افغانستان و ازبکستان را در سال ۱۹۸۲ میلادی ساخت. این پُل افغانستان را به کشورهای آسیای میانه، روسیه و چین ارتباط می‌دهد.
عبدالروف امیری، سرپرست ادارۀ شهرک حیرتان در گفتگو با خبرنگار یورونیوز می‌گوید: «حیرتان در ابتدا یک بندر تقریبا نظامی بود و بعد به مرور زمان به یک بندر تجاری تبدیل شد و اکنون صد در صد یکی از بنادر بسیار مهم و درآمدزا برای افغانستان است.»
اتحاد جماهیر شوروی پیشین برای گسترش نفوذ خود، در سال‌های ۱۹۸۳ و ۱۹۸۴ میلادی شهرک چهل هزار نفری حیرتان را ساخت تا از این طریق ضمن استقرار نفوذ خود، تجهیزات مورد نیازش را در این‌سوی مرز مستقر کند.
بندر حیرتان در سه دهۀ گذشته یکی از راه‌های امن و مهم برای بازرگان‌های افغان و صادرات و واردات کالاها بوده است. به گفتۀ آقای امیری در این بندر بیش از همه در بخش نفت و گاز مایع سرمایه‌گذاری شده است.
چالش‌های بازرگانی در شاهراه مزارشریف – کابل
انتقال کالاها از این بندر به کابل، پایتخت افغانستان همواره با چالش‌هایی رو به رو است و بازرگانان هر از گاه هنگام انتقال کالاهای وارداتی خود از حیرتان به کابل، در چشمه‌شیرِ دندغوری ولایت بغلان با تهدیدات امنیتی و تروریستی مواجه می‌شوند.
طالبان هر از گاه در چشمه شیر ولایت بغلان افغانستان کامیون‌های نفت بازرگانان را به آتش می‌کشند. برخی می‌گویند کامیون‌های بازرگانانی که برای طالبان مالیه پرداخت نمی‌کنند، توسط طالبان شناسایی شده و به آتش کشیده می‌شود.
بغلان از ولایات استراتژیک افغانستان است که ولایات شمال و شمال‌شرق را به کابل وصل می‌کند. این ولایت از لحاظ امنیتی در وضعیت مناسبی به سر نمی‌برد و جنگ و ناامنی در بخش‌هایی از آن جریان دارد.
یک کمربند یک راه
در کنار استفاده از کامیون و کشتی برای صادرات و واردات کالاهای بازرگانی از این بندر، در چند سال اخیر از قطار نیز برای این کار استفاده می‌شود که باعث سرعت یافتن فعالیتهای بازرگانی و داد و ستد کالاها شده است.
خط آهن برای نخستین بار در تاریخ روابط افغانستان و چین، در چارچوب برنامه «یک کمربند، یک راه» تاسیس شده است و از آن زمان تا کنون کالاهای بازرگانان افغانستان و چین از این مسیر وارد و صادر می‌شوند.
از مسیر این خط آهن، نخستین محمولۀ کالاهای بازرگانان افغان در سال ۱۳۹۶ میلادی با ۸۴ واگن، حامل دو هزار تُن کالای تولیدی چین به ارزش بیست میلیون دلار وارد این بندر شد.
نخستین محموله کالاهای بازرگانی در سال ۱۳۹۶ از چین وارد افغانستان شد
درآمد چشم‌گیر حیرتان در سال ۱۳۹۷
بر اساس آمار اداره شهرک حیرتان، اگر جنگ در ولایت بغلان افغانستان به ویژه در دندغوری این ولایت خاتمه یابد، آنگاه درآمد این بندر می‌تواند افزایش چشمگیری داشته باشد.
عبدالروف امیری می‌گوید در سال ۱۳۹۶ درآمد حاصل از فعالیتهای بازرگانی در این بندر دوازده میلیارد افغانی بوده و در سال ۱۳۹۷ عواید این بندر از دوازده میلیارد افغانی نیز بیشتر شده است. به گفتۀ او «اکثر عواید از واردات است».
درآمد کلی سال ۱۳۹۷ این بندر دوازده میلیارد و ۲۳۲ میلیون و ۵۸۱ هزار و ۸۴۲ افغانی، معادل ۱ میلیون و ۲۵۲ هزار و ۳۸۹ دلار آمریکا بوده است.
با وجود این افزایش درآمد، جایگاه حیرتان در میان بنادر افغانستان در سال ۱۳۹۷ در مقایسه با سال قبل از آن یک درجه افت کرده که دلیل آن کنترل‌های شدید بندر و جلوگیری از قاچاق کالا است.
عبدالروف امیری می‌گوید: «سال قبل (۹۶) ما دوم بودیم امسال سوم شدیم. این به معنی‌ایست که حیرتان یک مرز بسته است. یک تُن مال تجار بدون محصول از این‌جا امکان ندارد که تیر (گذرانده) شود، فرار عواید این‌جا وجود ندارد.
به همین نسبت است که بعضی بنادر دیگر ما که یک مقدار سرحد باز دارد، بعضی جا قاچاق هم می‌تواند داخل افغانستان وارد بکند. یگان وقت همین گپ باعث می‌شود که یک مقدار عواید ما در این‌جا پایین بیاید و زمانی که در بعضی بنادر قیودات بیشتر می‌شود دوباره عواید در حیرتان افزایش پیدا می‌کند.»
در بندر حیرتان علاوه بر تجهیزات لازم برای واردات نفت و گاز از کشورهای آسیای میانه، هفت تصفیه‌خانه نیز برای پالایش نفت خام وجود دارد.
مهندس نجیب‌الله مبین، رئیس اداره نفت و گاز این بندر می‌گوید: «هفت تصفیه‌خانه مواد نفتی وجود دارد و بیشتر مواد خام این تصفیه‌خانه‌ها از کشورهای آسیای میانه می‌آید».
تصفیه‌خانه‌های مواد نفتی در بندر حیرتان در هر ۲۴ ساعت، یک هزار تا دوازده صد تن نفت تصفیه می‌کند.
آقای مبین می‌افزاید: «در مجموع اگر محاسبه کنیم، تمام تصفیه‌خانه‌های ما اگر فعالیت داشته باشند در حدود بیشتر از یک هزار تن دوازده صد تن تصفیه می‌کند در طول بیست و چهار ساعت».
رودخانه آمو و تهدیدات آب‌خیزی
شهرک حیرتان ضمن این‌که یک بندر بازرگانی است، رود آمو را همچنان با خود دارد که آب این رود از کوه‌های پامیر بدخشان سرچشمه گرفته و حدود ۱۱۲۶ کیلومتر آن در قسمت‌های شمالی افغانستان با تاجکستان، اوزبکستان و ترکمنستان جاری است.
بخش‌هایی از این رود همچنان قابل کشتیرانی است. در سواحل این رود نیز شیرخان بندر در ولایت کندز افغانستان و حیرتان در شهر مزارشریفِ ولایت بلخ افغانستان قرار گرفته است.
مهندس حشمت‌الله وطن‌یار، رئیس حوزه دریایی شمال افغانستان می‌گوید برای استحکام‌بندی رود آمو، این اداره تنها در حالات اضطراری اقدام کرده است و پیش از این اقدامی برای استحکام‌بندی این رود بابت خیزش‌های آب نکرده‌اند.
او می‌افزاید: «تا کنون هر اقدامی که کردیم به منظور حالت اضطرار یا جلوگیری از حالت فعلی که به وقوع می‌پیوندد، یک مقدار بودجه که به‌دست آوردیم پروژه‌ها را تطبیق کردیم».
رود آمو در فصل‌های زمستان و بهار با بارش باران و خیزش آب‌ها صدها جریب زمین و باغ‌های ساکنان محل را می‌بعلد و در این زمینه اداره حوزه دریایی شمال افغانستان می‌گوید به دلیل نداشتن بودجه کافی، نتوانسته است کار بیشتری انجام دهد.
آقای وطن‌یار می‌گوید: «به دلیل نداشتن بودجه کافی و عدم هماهنگی تمویل کننده‌هایی که در کشور ما فعالیت می‌کنند، در قسمت تحکیمات اساسی دریای آمو، متاسفانه نتوانستیم پروژه‌ای که به شکل اساسی ما را از این آفت نجات دهد اجرا کنیم».
عمده‌ترین چالشی که ساکنان ولسوالی کلدار که در امتداد رود آمو قرار دارند با آن مواجه هستند، خیزش‌های موسومی آب از رود آمو است.
آقای وطن‌یار در این باره می‌گوید: «حدود ۴۵ هزار جریب زمین تنها در ولسوالی کلدار در جریان ده سال اخیر به بستر دریا تبدیل شده، اگر شما از نزدیک مشاهده کنید، یک قسمت بستر دریا آمو را ببینید که به سه کیلومتر می‌رسد یک جای دیگر را ببینید به دو کیلومتر می‌رسد. ولی بستر حقیقی دریا همین نیست. بستر حقیقی دریا را اگر بخواهید پیدا کنید ممکن ۵۰۰ و ۶۰۰ متر بیشتر نباشد».
حشمت‌الله وطن‌یار یادآور شد که برای تحکیمات رود آمو تنها در ولایت بلخ به هزینه‌ای بیش از ۳۰۰ میلیون ۴۰۰ میلیون دلار نیاز است.
بنا بر اعلام خبرگزاری‌های افغانستان، این هفته اشرف غنی رئیس جمهوری این کشور اعلام کرده است که بنا بر برنامه‌ریزی‌های دولتش شاهد تحکیمات سواحل رودخانه آمو خواهیم بود و بندر حیرتان نیز به بندر بزرگ منطقه تبدیل خواهد شد.