در سال‌های گذشته بازاریابی شبکه‌ای با وعده‌های موفقیت یک شبه، افراد زیادی را به خود جذب کرده است. این در حالی است که نه تنها اطلاعات کاملی از میزان ریسک و شکست در این شغل در دسترس نیست، بلکه راهی برای احقاق حقوق کارکنان و مصرف‌کنندگان این روش نیز در نظر گرفته نشده است.
به گزارش ایسنا، بازاریابی شبکه‌ای یک روش مستقیم فروش است که در آن محصولات بدون واسطه به فروش می‌رسد و بازاریاب علاوه بر پاداشی که بابت فروش مستقیم محصول دریافت می‌کند، از بابت فروش افرادی که توسط او استخدام شده‌اند نیز درآمد کسب می‌کند. هر چقدر تعداد افرادی که توسط یک بازاریاب استخدام می‌شود (اصطلاحاً زیرمجموعه بازاریاب) بیشتر باشد، این فرد سود بیشتری دریافت می‌کند. تفاوت اصلی این روش با شرکت‌های هرمی در فروش کالا است؛ به طوری که در روش بازاریابی شبکه‌ای اولویت اول هر فرد فروش کالا و اولویت بعدی او جذب بازاریاب است، اما در شرکت‌های هرمی اعضا متعهد می‌شوند علاوه بر سرمایه‌گذاری در شرکت، اعضای جدیدی را به عضویت در شرکت برسانند.
در سال‌های اخیر نام بازاریابی شبکه‌ای (network marketing) را زیاد شنیده‌ایم. وضعیت اقتصادی، پایین بودن درآمد به نسبت هزینه زندگی و نرخ بیکاری از جمله عواملی است که افراد زیادی را به این کار جذب کرده، چراکه مهم‌ترین وعده بازاریابی شبکه‌ای، رسیدن به ثروت در کمترین زمان است. اما شواهد نشان می‌دهد که تعداد زیادی از افرادی که وارد این شغل می‌شوند بعد از مدتی نه تنها به ثروت نمی‌رسند بلکه ناکام از این کار خارج می‌شوند. البته نمی‌توان منکر آن شد که افرادی هم در این شغل موفق هستند، اما آنچه باید مورد توجه مسئولان قرار بگیرد حقوق کارکنان و مصرف‌کنندگان در این روش است؛ چراکه به نظر می‌رسد علت اصلی شکست افراد، آگاه نبودن از میزان ریسک این شغل است.
از طرف دیگر به نظر می‌رسد در شرایطی که هنوز چالش‌های بازاریابی شبکه در پوششی که تاکنون وجود داشته بررسی نشده، شکل دیگری از آن وارد بازار شده است و در آن برخی سایت‌های اینترنتی با فروش کارت اعتباری به متقاضیان، آنان را ملزم می‌کنند که از فروشگاه‌ها و مراکز خدماتی طرف قرارداد این سایت‌ها استفاده کنند. این روش از جایی تبدیل به بازاریابی شبکه‌ای می‌شود که متقاضیان به ازای عضویت افراد جدیدی برای خرید کارت اعتباری، سود دریافت می‌کنند.
در این رابطه یکی از مالباختگان این شرکتها به ایسنا گفته که در یکی از این سایت‌های اینترنتی ثبت نام کرده و با پرداخت یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان، یک کارت بانکی دریافت کرده که این مبلغ در آن واریز شده است. این افراد می‌توانند با استفاده از کارت بانکی دریافت شده از فروشگاه‌ها و مراکز خدمات طرف قرارداد این واحد استفاده کنند. از طرف دیگر اعضای این واحد به ازای معرفی هر فرد جدیدی که از این سایت کارت اعتباری تهیه کند ۳۵۰ هزار تومان دریافت می‌کنند. اما مشکل اصلی این است که فروشگاه‌ها و مراکز خدماتی طرف قرارداد این سایت به شکلی نبوده که بتوان مبلغ یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان را در آن‌ها هزینه کرد. به عبارت دیگر این فرد نتوانسته مبلغی را که در ازای تهیه کارت برای استفاده از خدمات سایت پرداخت کرده خرج کند و به همین دلیل فرد دیگری را نیز به عضویت در این سایت دعوت نکرده است؛ بنابراین مبلغ زیادی از پولی که پرداخت کرده در کارت باقی مانده و این فرد از ادامه فعالیت در این واحد انصراف داده است.
مسئله اساسی دیگر این است که فعالیت این سایت‌ها را نمی‌توان صرفاً بازاریابی شبکه‌ای نامید، چراکه بحث فروش کالا مطرح نیست و چیزی بین شرکت‌های هرمی و بازاریابی شبکه‌ای طراحی شده است.
از طرف دیگر در ظاهر برخی از این سایت‌ها هیچ نشانه‌ای از فعالیت بازاریابی شبکه‌ای دیده نمی‌شود و مجوز آن‌ها مربوط به فروشگاه‌های اینترنتی است. البته طبق اعلام پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات ناجا (فتا)، برای استعلام شرکت‌های بازاریابی می‌توان نام آن را به سامانه ۳۰۰۰۶۰۸۲ ارسال کرد که در صورتی که شرکت مورد نظر غیرقانونی باشد پیام "برای این شرکت موردی ثبت نشده" ارسال می شود، اما اگر شرکت مورد نظر مجاز به فعالیت باشد، عبارت " اعطای مجوز به شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای به معنی تأیید نحوه فعالیت آن‌ها نیست " برای فرد ارسال می شود.
به نظر می‌رسد تعریف نشدن حقوق کارکنان و مصرف‌کنندگان در روش بازاریابی شبکه‌ای یکی از عوامل شکست افراد است. اگر متولیان این بخش ملزم به تشریح میزان ریسک و همچنین ارائه برخی تعهدات به متقاضیان خود باشند احتمالاً افرا با دید بازتر و مطمئن‌تر وارد این شغل می‌شوند و تعداد کسانی که با پرداخت ضرر و زیان از آن خارج می‌شوند کمتر خواهد بود.
در این باره رئیس هیئت مدیره انجمن صنفی کارفرمایی فروشگاه‌های اینترنتی شهر تهران معتقد است که انتظار تشریح میزان ریسک برای مشارکت‌کنندگان توقع زیادی است و اگر کسی به این شکل عمل کند باید از او تشکر کنیم!
حمیدرضا اعتدال مهر، رئیس هیئت مدیره انجمن صنفی کارفرمایی فروشگاه‌های اینترنتی شهر تهران (کسب و کارهای اینترنتی) با بیان اینکه دریافت مجوز بازاریابی شبکه‌ای کار سختی است و نیاز به وثیقه، مجوز و استعلام‌های خاص دارد، به ایسنا اظهار کرد: بازاریابی شبکه‌ای انواع مختلفی دارد که برخی از آن‌ها می‌توانند در ظاهر قانونی اما در عمل از روش‌های غیرقانونی استفاده کنند.
وی افزود: هر شرکتی که که مجوز انجمن بازاریابی شبکه‌ای نداشته باشد اما از این روش استفاده کند مجرم است. برای اطلاع از مجوزهای این شرکتها می‌توان از پلیس فتا یا وزارت صنعت، معدن و تجارت استعلام گرفت.
اعتدال مهر در ادامه با تاکید بر اینکه داشتن مجوزهای انجمن صنفی مرتبط در هر رشته نمی‌تواند دلیل اعتماد به یک شرکت یا کسب و کار باشد، گفت: در صورتی که یک شرکت تخلفی انجام دهد شاکیان می‌توانند شکایت خود را پیش از مقام‌های قضائی به این انجمن‌ها ببرند. همچنین کار دیگر انجمن‌های صنفی این است که اگر کارفرمایان عضو آن مشکلی داشته باشند درخواست آن‌ها را به وزارت صنعت، معدن و تجارت ارجاع می‌دهند.
رئیس هیئت مدیره انجمن صنفی کارفرمایی فروشگاه‌های اینترنتی شهر تهران با بیان اینکه افراد در هر کاری که مناسب شخصیت آن‌ها نباشد، شکست می‌خورند، تصریح کرد: بازاریابی شبکه‌ای مانند خیلی از کارهای دیگر پر ریسک است و ممکن است در صورت ناآگاهی شرکت‌کنندگان به افراد بیشتری آسیب بزند، اما این روش لزوماً غیرقانونی یا موجب فریب جامعه نیست.
اعتدال مهر همچنین در پاسخ به اینکه در روش بازاریابی شبکه‌ای به اندازه کافی درباره میزان ریسک کار شفاف‌سازی نمی‌شود، اظهار کرد: ما بیش از حد از کسانی که کسب و کاری راه می‌اندازند توقع شفاف‌سازی داریم؛ این در حالی است که کلمه بازاریابی شبکه‌ای برای کسی که می‌خواهد به این بازار وارد شود مسئولیت ایجاد می‌کند که آیا اطلاعات کافی درباره آن دارد و از نظر شخصیتی برای این کار توانایی دارد یا خیر.
وی افزود: اگر کسی داستان‌های موفق و ناموفق را برای مشارکت‌کنندگان بیان کند می‌توانیم از او تشکر کنیم که صادقانه کار کرده، اما اگر این کار را انجام ندهد نمی‌توان گفت کار بدی کرده است.