صفحه نخست

عصرايران دو

فیلم

ورزشی

بین الملل

فرهنگ و هنر

علم و دانش

گوناگون

صفحات داخلی

کد خبر ۶۵۰۳۳۱
تعداد نظرات: ۱۱۱ نظر
تاریخ انتشار: ۱۱:۲۶ - ۳۰ دی ۱۳۹۷ - 20 January 2019

راز ماندگاری «بازرگان» چیست؟

بهترین توصیف را دربارۀ بازرگان اما «مهدی خان بابا تهرانی» یک فعال سیاسی قدیمی با سابقۀ چپ به کار برد که گفت: «او یک ایرانی تمام عیار بود».

عصر ایران؛ مهرداد خدیر- شامگاه جمعه 30 دی 1373 خورشیدی و در حالی که مهم‌ترین خبر آن روز زمستانی، درگیری و برخورد در دیدار دو تیم پرسپولیس و استقلال و نا‌تمام ماندن آن بازی بود، در میانۀ اخبار سیما، گوینده این خبر را خواند:

«مهدی بازرگان نخست وزیر دولت موقت انقلاب اسلامی و نماینده دورۀ اول مجلس شورای اسلامی، در سوییس درگذشت.»

گوینده چنان به «سوییس» اشاره می کرد که انگار مهندس بازرگان تمام 10 سال پس از اتمام دوره اول مجلس شورای اسلامی را مانند سید محمد علی جمال‌زاده نویسنده ایرانی در کنار دریاچه لمان، لمیده بود حال آن که بازرگان در این فاصله و قبل از سفر درمانی سوییس که به فرجام هم نرسید تنها یک بار از کشور خارج شده و به آلمان رفته بود.

در همان سفر آلمان بود که مسعود رجوی پیغام فرستاد بازرگان به «شورای ملی مقاومت» بپیوندد و مهندس بازرگان که در عین جدی بودن روحیۀ مطایبه و طنز داشت پاسخ داد: « من همسرم را دوست دارم.» طعنه ای تلخ و آشکار به ازدواج سوم مسعود رجوی با همسر جدا شده عضوی از مجاهدین خلق.

گوینده تلویزیون چنان بر سوییس تأکید کرد که انگار دیگران برای درمان روانۀ خارج از کشور نمی شدند چندان که در خاطرات هاشمی رفسنجانی بارها به دیدار با چهره های سیاسی و غالبا روحانی اشاره شده که یا رهسپار خارج از کشور برای درمان اند یا بازگشته بودند.

مهندس بازرگان قبل از این سفر در بیمارستان دی تهران بستری بود و بعد پزشکان توصیه کردند روانه خارج از کشور شود.

کوچک ترین فرزند او – محمد نوید – که اکنون استاد دانشگاه مریلند آمریکاست در سخنرانی حسینیه ارشاد در مراسم ترحیم گفت: در شب خداحافظی تفألی به حافظ زدیم و این بیت آمد:

فرصت شمار صحبت، کز این دو راهه منزل
چون بگذریم دیگر، نتوان به هم رسیدن

      و بازرگان رفت و دیگر بازنگشت...

 



دکتر نوید بازرگان در آن سخنرانی گفت: «خداحافظی گرمی بود با پدر. با همان پالتوی قدیمی و شال گردنی که به داخل پالتو رفته بود.»

به 24 سال قبل نقب می زنم: به بعد از ظهر پنج شنبه 6 بهمن 1373؛ تهران- حسینیۀ ارشاد.  داریوش فروهر با آن قامت خدنگ در حیاط ایستاده بود و مانند دیگر چهره های مشهور سیاسی به داخل نیامده بود. سخنران اصلی دکتر سروش بود و نوید بازرگان هم صحبت کرد و بیش از همه تحت تأثیر سه جمله او درباره پدرش قرار گرفتم. تجربه خودم هم نشان می داد فراتر از ستایش های فرزند برای پدر است و روایت حاق واقع بود:

اول این که «درویشی بود با همۀ ابنای عالم دوست و ذهن جوانی داشت» و به یاد دارم در سال 65 و در پایان جلسه تفسیر قرآن، جوانی هم سن و سال خودم در آن روزها نزد بازرگان رفت که در آستانه 80 سالگی قرار داشت. آن جوان نه سؤالی سیاسی را مطرح کرد نه مذهبی و تاریخی. پرسش او مسأله‌ای در زمینه «ترمودینامیک» بود. تخصص دانشگاهی بازرگان و در دوران دانشکده فنی. نشست و به آن مسأله پاسخ داد و دریافتم چه ذهن جوانی دارد.

جمله دوم این بود:« او ترس را به سُخره گرفته بود.» این سخن نیز انصافا دقیق و درست است. رستگاری و خوش بختی و خوش وقتی آن سوی ترس است. در جامعه ای که کارمند تمام سال های کار را با ترس اخراج سپری می کند و زن خانه دار با سایۀ ترس از طلاق سال های زندگی را پشت سر می گذارد و ترس به عنوان مهم ترین ابزار قدرت و اعمال قدرت شناخته می شود ( ترس از طلاق، ترس از اخراج، ترس از نمره، ترس از زندان، ترس از فقر و انواع ترس های دیگر) غلبه بر ترس بسیار ارزش مند است. زندگی گاه چونان دوزخ می شود و غلبه بر ترس این آتش را گلستان می کند.

جملۀ سوم نوید بازرگان هم این بود: «در شگفت می شدیم که این مرد با این جثۀ کوچک چگونه به این همه کار می رسد.»

این نیز سخن درستی است و راز آن نظم بود. بازرگان برای هر ساعت شبانه روز برنامه داشت ومثلا سه تا چهار بعدازظهر را به احوال پرسی یا عیادت اختصاص داده بود. اگر دوستی بیمار و در بیمارستان بستری بود در این ساعت عیادت می کرد و اگر در خانه در این زمان تماس می گرفت. مطالعه قرآن ساعت خاص خود را داشت (بعد از طلوع خورشید)  و «نوشتن» هم زمان مخصوص خود را (شبانگاهان).

 

  
شهرت عمومی و نقش تاریخی بازرگان البته به خاطر نخست وزیری دولت موقت بود. در بهمن 1357 هیچ کس جز او یافت نمی شد که هم رفیق طالقانی باشد و هم مورد تأیید هر سه مرجع قم (آیات: شریعتمداری، گلپایگانی و مرعشی نجفی) و با سومی نسبت نزدیک خانوادگی هم داشت.

هم دوست مطهری باشد و هم بازار به او احترام بگذارد (فرزند یک تاجر سرشناس). به «چریک پیر» شهرت داشت و طبعا سازمان های چریکی نمی توانستند مخالفت کنند.

هیچ چهره دیگری چنین جامعیتی نداشت و چون هیچ علاقه و ارادتی به کمونیست ها نداشت خاطر آمریکایی ها هم آسوده شد که انقلاب ایران به آغوش اتحاد شوروی در نمی غلتد و جریان نفت قطع نمی شود.

 
آن قدر آمریکایی ها به این انتخاب دل بستند که برخی که به اصطلاح «فریب» علاقه دارند این انتخاب رافریب آمریکایی ها می دانند. حال آن که این ادعا شاید اتهام به امام خمینی باشد چون دولت بازرگان را «دولت امام زمان» نامید.

بهترین توصیف را دربارۀ بازرگان اما «مهدی خان بابا تهرانی» یک فعال سیاسی قدیمی با سابقۀ چپ به کار برد که گفت: «او یک ایرانی تمام عیار بود».

ویژگی بارز ایرانیان «تلفیق» است. تلفیق فرهنگ اسلامی و ایرانی یا «تشیع». مسلمان بودن ولی زیر بار خلفا نرفتن. مسلمان بودن اما ایرانی ماندن. بازرگان هم اهل سیاست بود و هم سیاست باز نبود. هم به چریک پیر شهرت داشت و هم از اقدامات چریکی دفاع نمی کرد. کتاب «نهضت آزادی هند» را دربارۀ مبارزات ضد استعماری مردم هند نوشت اما درد اصلی و تاریخی ایران را «استبداد» و «آزادی» را بر «استقلال» مقدم می دانست.

ویژگی ایرانیان همین چند گونگی است و بازرگان در عین اشتهار به لیبرالی از اصول خود کوتاه نمی آمد. متهم به سازش کاری بود اما اتفاقا اهل سازش نبود.

بازرگان از آن دست مردان این سرزمین بود که پس از مرگ بیشتر شناخته می شوند. اگر اکنون رییس جمهوری بر سر کار است که از «اعتدال» می گوید بازرگان معلم این اعتدال بوده ولو آقای روحانی علاقه داشته باشد از آقای هاشمی به عنوان پدر اعتدال یاد کند.

بازرگان در سال 1358 به دنبال مذاکره با آمریکایی ها بود و فحش شنید و 34 سال بعد با آمریکایی ها به توافق رسیدیم و همین «برجام» ی شده که برای حفظ بقایای آن می کوشیم و هشت ماه است که آمریکا از آن خارج شده و ما نمی‌شویم.

در نیمۀ دهۀ 60 و در حالی که از سراسر ایران شعار «جنگ جنگ تا پیروزی» وبعد تر «جنگ جنگ تا رفع فتنه در جهان» شنیده می شد بازرگان و همفکران او بودند که با توجه به خروج عراق از خاک ایران، خواستار «پایان جنگ» شدند و بارها در نوشته ها از این موضع دفاع می کردند.هر چند در قبال خروج گفته می شد عراقی ها هنوز در نفت شهر هستند اما نیروهای ایران بعد از پازپس گیری بندر خرمشهر و به قصد تنبیه متجاوز و دریافت غرامت وارد خاک عراق شده بودند.

این موضع از سال 1366 که قطعنامه 598 شورای امنیت سازمان ملل  صادر شد پررنگ تر شد و به طور مشخص به این قطعنامه اشاره می کردند. قطعنامه را سرانجام روز یکشنبه 27 تیر 1367 پذیرفتیم ولی تنها سه روز قبل از آن روزنامه کیهان با تیتر قرمز به نهضت آزادی ایران تاخت که چرا خواستار قبول قطعنامه است و خبرنگار تلویزیون سراغ مردم کوچه و خیابان رفت و این پرسش را مطرح می کرد که «چرا نباید با عراق صلح کنیم؟»

  مهم ترین شعارهای حاج محمود مرتضایی فر در نماز جمعه تهران قبل از قبول قطعنامه و در آخرین جمعۀ جنگ، در نکوهش پذیرش هر نوع صلح و در واقع پاسخ به بیانیه های بازرگان و دوستان او بود.

بازرگان مردی فوق العاده دین‌دار بود اما نگاه او به سیاست، ایدیولوژیک نبود. صراحت لهجه او هم بی‌نظیر بود. این سخن او مشهور است: «ما طلب باران کردیم اما سیل آمد.»

با ایدۀ ولایت فقیه موافق نبود اما به قانون اساسی حاوی ولایت فقیه رأی داد و التزام داشت و اعتقاد را همان التزام نمی‌دانست.

با ادامه جنگ مخالف بود اما هیچ گاه رشادت های فرماندهان و رزمندگان را انکار نمی کرد.

خودم از زبان او شنیدم که گفت: «هنر حاج آقا روح الله این بود که یک ملت چُرتی را بیدار کرد و به خیابان ها آورد. همین که به خیابان ها آمدند جای شگفتی داشت ولی این که جوانان خود را به جبهه و روی مین می فرستند شگفت آور تر است.»

بر این باور بود که هر ملتی «روح» ی دارد و روح ملت ایران مانند آلمانی ها کار نیست و باید فرهنگ کار را آموزش داد. به همین خاطر در تأسیس انجمن ها و نهادهای مختلف پیشگام بود و علاقۀ وافری داشت که از حروف اول کلمات نام تازه ای بسازد. مثل « متاع» - مکتب تربیتی اجتماعی علمی یا شرکت یاد ( یازده استاد دانشگاه).

به بخش خصوصی عمیقا باور داشت اما در خدمت تولید و توسعه ملی و نه سود جویی های سرمایه سالارانه. مخالفت او با مارکسیسم از او یک مدافع سرمایه داری بی رحم نساخت چندان که در دولت موقت بود که بانک ها ملی شدند چون نگران حفظ  سپرده های مردم بودند نه این که نگاه چپ داشته باشند که در طیف بازرگان به جز عزت الله سحابی سوسیالیستی نبود و دکتر سامی هم حزب خود را داشت و دکتر پیمان هم یک منتقد تمام عیار بود.

اصطلاح «ملت چُرتی » را استعاری به کار می‌برد و به صورت غیر رسمی و مطلقا قصد تخفیف و تحقیر نداشت.

یک بار خانمی نزد او آمد و گفت: ما برای این اهداف انقلاب کردیم و مدعی بود که در همه یا برخی نرسیده ایم وبازرگان را مؤاخذه می کرد. او بی این که درصدد توجیه یا تأیید یا رد برآید پرسید: به هدف تان نرسیدید؟ زن گفت: نه! بازرگان گفت: ادامه دهید تا برسید و به گمانم این جمله دکتر شریعتی را هم نقل کرد که رفتن و شدن مهم‌تر از رسیدن است با این که بسیار کم از شریعتی نقل می‌کرد.

هیچ علاقه‌ای به فلسفه نداشت و شگفتا که سخنران مراسم ترحیم او در بهمن 1373 فیلسوف پرآوازه شهر بود که می‌خواست ثابت کند بازرگان در اواخر عمر به این نتیجه رسیده بود که دین برای یادآوری آخرت آمده نه سیاست و حکومت و این سخن البته به مذاق یاران بازرگان خوش ننشست.

 



راز محبوب ماندن بازرگان و 24 سال پس از مرگ او اما چیست؟ چون سیاست مدار بود؟ در حالی که می دانیم برخی تصمیمات او به خصوص در سال 58 مورد نقد است مانند استعفاهای مکرر، کاندیدا نشدن برای انتخابات ریاست جمهوری، به رفراندوم نگذاشتن پیش نویس قانون اساسی قبل از تشکیل مجلس خبرگان و از همه شگفت آورتر نامه به شاه و دعوت از او برای بازگشت به ایران به قصد پایان گروگان گیری.

چون نویسنده و مفسر و استاد دانشگاه بود؟ چون حزب سیاسی داشت؟ چون هر دو موضع پوزسیون و اپوزسیون را تجربه کرده بود؟ این فهرست را می توان هم‌چنان ادامه داد.

راز ماندگاری نام‌هایی چون مصدق و بازرگان -چه قایل به اشتباهات خُرد و کلان باشیم و چه نه- اما در یک کلمه «نهفته» است: حقیقت.

جست و جوی حقیقت و نه الزاما کشف حقیقت، تکاپویی مقدس است و کوشندگان آن مورد احترام اند.

از مهاتما گاندی پرسیدند: خدا در دیدگاه او چگونه است و پاسخ داد: «خدا، حقیقت است».

دوباره سؤال شد: حقیقت چیست؟ پاسخ داد: «حقیقت، خداست». باز سؤال شد: «خدا حقیقت است یا حقیقت خداست؟» گاندی گفت: «هم خدا حقیقت است و هم حقیقت خداست» و این بار او بود که پرسید: چرا می‌ویند «دروغ‌گو دشمن خداست»؟ چون «دروغ، دشمن حقیقت است و حقیقت، خداست».

جست وجوی ثروت، قدرت، شهوت و شهرت به نتیجه می رسد یا نمی رسد اما این تکاپو ماندگارو ستودنی نیست.

حقیقت اما مقوله‌ای دیگر است و مردمان با هر سطح از دانش و اطلاعات و به صورت غریزی و اشراقی پی می‌برند که فرد در جست وجوی حقیقت است یا قدرت و ثروت و شهوت و شهرت و مفاهیم دیگر.

از درگذشت بازرگان 24 سال می گذرد اما نام و یاد او تازه است. چون «ایرانی» زندگی می کرد و «ایرانی» می اندیشید و در عین حال از نقد پاره‌ای «رفتارهای ایرانی» ابا نداشت. چون ترس را به سُخره گرفته بود. چون در خشت خام آنی را می‌دید که جوانان آن روزگار در آیینه نمی‌دیدند.

درصدر گفتار به طعنه از جمال‌زاده نام بردم. بگذارید در پایان این گفتار -که طولانی هم شد- باز از او یاد کنم:

در آغاز دهۀ 40 خورشیدی جلال آل احمد که به ادبیات متعهد باور داشت نامه ای تند و انتقادی به جمال‌زاده نوشت و داستان‌نویس سرد و گرم چشیدۀ این گونه پاسخ داد:

« یقین دارم وقتی این مطالب را برای من نوشتید صورت‌تان گُل انداخته بوده و در چشمان‌تان شرارۀ خشم و غضب شعله‌ور شده ولی از همین راه دور از تماشای آن لذت بردم. لابد سواد [رونوشت] نامه خودتان را که با ماشین نوشته‌اید خودتان هم دارید. می‌خواهم استدعا کنم آن را جای محکم و مطمئنی بگذارید تا مفقود نشود. چون مایلم وقتی به 50 سالگی رسیدید بار دیگر آن را بخوانید.»

جلال آل احمد البته به 50 سالگی نرسید تا آن نامه را دوباره بخواند اما بسیاری از منتقدان پرحرارت و جوان بازرگان که در سال 58 نوشته‌های تند دربارۀ او می‌نوشتند به 50 سالگی رسیدند و حالا در علن یا خفا بازرگان را ستایش می‌کنند و سی یا چهل سال بعد از آن سال‌ها خود سخنانی را می‌گویند که بازرگان پیش‌تر گفته یا نوشته بود.

ارسال به تلگرام
انتشار یافته: ۱۱۱
در انتظار بررسی: ۲۲
غیر قابل انتشار: ۶۸
ناشناس
۱۱:۴۲ - ۱۳۹۷/۱۱/۰۲
اینکه یک نوسنده پیش فرضهاش رو در نوشته اش دخالت نده خیلی سخته.
اما این نکته باعث نمیشه از اهتمام آقای خدیر در نشر نظرات و پاسخ به اونها، قدردانی نکنم.
عاصی
۱۰:۲۴ - ۱۳۹۷/۱۱/۰۲
روحش شاد و روانش آرام باد.
ناشناس
۱۸:۲۲ - ۱۳۹۷/۱۱/۰۱
اگر مطالب جناب خدیر کتاب شود اولین خریدار آن هستم.
درود بر این فهم و درود بر این قلم. این همان قلمی است که خدا به او سوگند خورده است.
ناشناس
۱۸:۱۵ - ۱۳۹۷/۱۱/۰۱
مهدی بازرگان هیچگاه حرفی نزد که مرور زمان خلافشو ثابت کنه
ایرانی
۱۷:۵۷ - ۱۳۹۷/۱۱/۰۱
رازماندگاری شان نخواستن قدرت به هرقیمت بود انسانی به تمام معنارهرو راه مصدق خدایشان بیامرزد.
مرتضى
۱۷:۲۱ - ۱۳۹۷/۱۱/۰۱
ازنظر ملت بازرگان يه شخص پاك وداراى ايده هاى سازنده براى ايران بود ولى يه عده ادم كوته بين وانحصار طلب با انواع تهمتها بدنبال تخريب ايشان بودند ،اما افتاب هميشه زير ابر نميماند،وتاريخ اينرا ثابت خواهد كرد
ناشناس
۱۶:۱۸ - ۱۳۹۷/۱۱/۰۱
علت ماندگاری مهندس بازرگان به نظر من صداقتش بود.گرچه او هم اشتباهاتی داشت که نمی شود از آنها گذشت هم کرد.ولی صداقت وی و درستی و سالم بودنش،دیندار بودن واقعی همه باعث شده که مردم از اشتباهات اون صرف نظر کنند.به نظرم او همه معتقدان به اسلام و دین را که وارد حکومت شده بودند مثل خود می پنداشت و فکر می کرد همه به دنبال اصلاح کشور هستند در حالیکه اینجور نبود
سپیده
۱۶:۱۶ - ۱۳۹۷/۱۱/۰۱
توصیه میکنم همه عزیزان مستند راه طی شده ساخته علی ملاقلی پور را ببینند .در این مستند بسیار حالب وروشنگر سخنان نوه مهندس بازرکان نیز میباشد .راه طی شده در واقع کتابی نوشته مهندس بازرگان است.البته به مضاق لیبرالها وطرفداران ایشون خوش نیامده
عباس
۱۶:۰۱ - ۱۳۹۷/۱۱/۰۱
یا درود به روان پاک بازرگان . برای فهمیدن ماندگاری ایشان فقط همین بس که آنچه گفتند و انجام دادند و آنچه نگذاشتند انجام بدهند و استعفاء دادند همه درست بود . ایشان می ماند نه جنگ می شد نه گروگان گیر می شدیم و نه الان وضع مان این بود.اگر به فهم اش را داشته باشیم .
علی
۱۵:۳۰ - ۱۳۹۷/۱۱/۰۱
یک بار از مهرداد خدیر، در پی مطلبی در مورد مریم میرزاخانی و تعمیم آن به همه افرادی چون میرزاخانی، به شدت انتقاد کردم و در واقع به او تاختم. اما امروز از خواندن این مطلب لذت بردم و وظیفه خود دانستم که او را بستایم.

جناب خدیر، به نظر حقیر نوشته های شمادر مواردی که به آنها و موضوعات مرتبط با آنها اشراف دارید بسیار ارزشمند هستند.
ahmad
۱۳:۴۰ - ۱۳۹۷/۱۱/۰۱
راز ماندگاری بازرگان این بود که اخلاق را از سیاست خالی نکرد.
پاسخ ها
ناشناس
| |
۱۵:۲۸ - ۱۳۹۷/۱۱/۰۱
به نظر من سیاست اخلاق خودش رو داده
Ali
۱۲:۵۲ - ۱۳۹۷/۱۱/۰۱
روحش شاد و یادش گرامی. نکته های قابل تامل و تاریخی زیادی در متن است که باید توجه کرد
ناشناس
۱۲:۳۷ - ۱۳۹۷/۱۱/۰۱
كجا ماندگارشده؟
ناشناس
۱۲:۲۱ - ۱۳۹۷/۱۱/۰۱
ایشون یه ایرانی تمام عیار بود ، درست نیست ایشون یه دمکرات اسلامی بود چون اون خان بابا خودش چپ بود ، از این خوشش میومد ...
hadi
۱۱:۰۰ - ۱۳۹۷/۱۱/۰۱
خدايش انشاالله بيامرزد بهيچوجه سياستمدار نبود او را با امثال مصدق مقايسه نكنيد. فرد مسلمان آزاديخواهي بود بهتر بود درسش را در دانشگاه ميداد و وارد سياست نميشد
ناشناس
۱۱:۰۰ - ۱۳۹۷/۱۱/۰۱
متشکر برای این متن زیبا و جاندار و به جا. خداوند همه ی مردان راستینی که ایران را تنها نگذاشتند، قرین رحمت کناد. ..+ او می دانست کیست و کجای جهان ایستاده، پس آگاه و صادق و محکم ماند.
عارف
۰۹:۵۵ - ۱۳۹۷/۱۱/۰۱
راستی آقای خدیر ازتون میخواستم لطفاً اگه میشه کتاب هایی برای شنا خت شخصیت هایی همچون
مهندس بازرگان
دکتر مصدق
امام موسی صدر
شهید بهشتی
آیت الله طالقانی
شهید چمران
معرفی کنید تا بیشتر در مورد این اشخاص با عظمت بدونیم.
عارف
۰۹:۴۱ - ۱۳۹۷/۱۱/۰۱
سلام و درود بر آقای خدیر
مقالتان واقعاً زیبا و شایسته بود. هزاران احست برای قلم و فکرتان.
ناشناس
۰۹:۱۵ - ۱۳۹۷/۱۱/۰۱
حالا کی گفته ماندگاره؟
احمد
۰۸:۴۲ - ۱۳۹۷/۱۱/۰۱
تا ایران و ایرانی هست شخصیت هایی مثل فردوسی، مصدق ، بازرگان و ... از یاد نمی روند.
روحش شاد.
ناشناس
۰۸:۴۰ - ۱۳۹۷/۱۱/۰۱
خیلی عالی نوشتید..
در این روزگار که سیاست مردانی میبینیم که در جواب درد و رنج مردم جز خب گفتن، حرف دیگه ای ندارن، بیشتر از پیش حسرت نبودن امثال بازرگان رو میخوریم....
جواد علومی
۰۸:۰۹ - ۱۳۹۷/۱۱/۰۱
زنده یاد بازرگان،مرد بزرگی بود ومردان بزرگ بخشنده هستندومهربان.این صفت بارزوویژه راز ماندگاری انسان های بزرگ است.
ناشناس
۰۷:۵۹ - ۱۳۹۷/۱۱/۰۱
سلام عصر ایران،
منصفانه‎تر بود اگر خطاهایش را هم می‎گفتید. مثلا تلاشِ غلط ایشان برای پس دادن F-14 به آمریکا؛ یا پس فرستادن برخی تجهیزات نظامی که آمده بودند. و ...
بازرگان مرد قابل احترامی است؛ اما ما باید یاد بگیریم، که انسان‎های بزرگ هم جایزالخطا هستند، و از ایشان یک قدیس نسازیم.
ناشناس
۰۰:۵۶ - ۱۳۹۷/۱۱/۰۱
قلمت بسیار زیباست خدیر جان
روحمون با قلمت خوب میرقصه
ضمنا زوریخ با دریاچه لمان ساحل نداره و فاصله این دو خیلی زیاده زوریخ خودش دریاچه جدا داره
ممنون. حال پروانمونو بهتر میکنی
اسکندری
۲۳:۵۶ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
خود گویی و خود خندی ...الحق که هنرمندی
این پیش فرض "ماندگاری بازرگان " را از کجا آوردی!!!
کیانوش
۲۳:۳۹ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
ایران امروز به مردان نیک‌نام و بزرگی چون زنده‌یاد «بازرگان» نیاز دارد. روانش جاودانه باد!
ناشناس
۲۳:۱۰ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
در اواخر عمر پر برکت بازرگان از وی می پرسند: " آزادی دادنی است یا گرفتنی" ؟ وی پاسخ می دهد: " آزادی یاد گرفتنی است".
نقل از عبدلعلی بازرگان.
روحش شاد.
افق
۲۲:۴۲ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
قاضی اعمال خداست
ناشناس
۲۲:۴۱ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
از منتشر کردن این همه تعریف و تمجید خسته نشدی سانسور چی؟!
ناشناس
۲۲:۱۳ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
من متوجه نشدم آنمرحوم چه کاری برای ایران کرد.
همچینین ایشان ماندگاری توی ذهن مردم ندارد مگر در ذهن بعضی از غربزده ها
هۆزان
۲۰:۵۴ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
"مسلمان بودن و زیر بار خلفا نرفتن" منظورتون از این جملە چیە؟ کدوام خلفا؟
پاسخ ها
ناشناس
| |
۱۸:۵۸ - ۱۳۹۷/۱۱/۰۱
بازرگان اجازه شرعی قبول نخست وزیری را از آ مرعشی نجفی گرفتند .معنی اش این است
حسین یاری
۲۰:۲۴ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
عاشق قلم آقای خدیر و حوصله شخص ایشان در پاسخ به نظرات درج شده هستم.
بیییییییش بااااااد
سید هادی
۲۰:۲۲ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
و البته ما ایرانی ها اسطوره هامونو از دم تیغ میگذرانیم
علی
۱۹:۳۸ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
خداوند آن مرد بزرگ را غریق رحمت واسعه خود قرار دهد که مردی چندساحتی بود و از افتخارات مردم ایران و مسلمانان جهان. با این وصف بر هر شخصت بزرگی نیز انتقادهایی وارد است که باید در جای خود مطرح شود و البته یک جا مطرح کردن آن درست نیست. مثلا اگر موضوع تدارک جنگی مطرح شد آنگاه پس دادن هواپیماها می تواند مورد بررسی قرار گیرد و قص علی هذا
نکته ای ظریفی در مقاله مورد اشاره قرار گرفته مبنی بر اینکه مرحوم مهندس بازرگان اهل سازش نبود. از قول دکتر بروجردی داماد امام نقل شده که گفت: وقتی عده ای شعارهای مرگ بر سازشکار سر می دادند و منظورشان مرحوم بازرگان بود، امام خمیی(ره) گفت: شعار بسیار غلطی است چون آقای بازرگان اگر سازشکار بود، با من سازش می کرد.
ناشناس
۱۹:۰۵ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
خیلی جالبه.
ظاهرا مسئولت اصلی جناب خدیر رونق دادن به شخصیت هایی مثل آقای بازرگان هستش. اون هم به هر قیمتی که باشه و با هر مقایسه ای که بتونه ترتیب بده. کاری به آقای بازرگان ندارم ولی چند میرزه آدم آخرتش رو برا دنیای یکی دیگه بفروشه؟
پاسخ ها
نسل انقلاب کرده 68ساله
| |
۱۷:۵۴ - ۱۳۹۷/۱۱/۰۱
اول انقلاب من هم باایشان موافق نبودم ولی به پنجاه سالگی که رسیدم فهمیدم که حق بابارزگان بود بارزگان ومصدق دوچهره ماندگارتاریخ ایران اند صادق بامردم دیندارو دوستداروطن.
ممنون ازآقای خدیر بسیارعالی وبیطرف نوشته بودند.
مهدی
۱۸:۵۹ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
سلام جناب خدیر
مطالب شما راهمیشه درعصر ایران،نسیم بیداری و...خوانده،ازآن بهره برده،تاحدود زیادی برمدار انصاف تحلیل وتبیین مینمایید که جای سپاس دارد.
درارتباط با یادداشت حاضر،میشود گفت که همه انسانها به نحوی درجستجوی حقیقت هستند که البته در این مسیر به بیراه ها رفته اند.مثلا مهندس بازرگان در کتاب « راه انبیاء-راه بشر»،راه بشر را درطول راه انبیاء نمیداند یا در« راه طی شده» نکاتی رامطرح میکند که حقیقت را مخدوش میکند.اسلام مد نظر ایشان،نوعی التقاط را جهت میدهد که انتهای روشنی ندارد و....
درضمن ایشان هیچگاه از فرزندان مکتبی خود یعنی مجاهدین خلق،رسما اعلام برائت نکرد و....
باسپاس
عصر ایران

اصطلاح فرزندان مکتبی را برای نیروهای ارزشی و حزب اللهی به کار می برد نه مجاهدین که بعد تر منافقین خوانده شدند. اصطلاح مکتبی را نیز شهید رجایی باب کرد که تا تیر 58 خود عضو نهضت آزادی بود و دو ماه بعد وقتی دکتر سحابی در مخالفت با نخست وزیری او سخن گفت چنین پاسخ داد: شما برای من نقش پدر را ایفا کرده اید ولی قضاوت و پیش بینی پدران درباره پسران همواره درست نیست.

پاسخ ها
سپیده
| |
۰۳:۳۱ - ۱۳۹۷/۱۱/۰۲
بله .جناب مهدی کاملا صحیح گفته .حتی این مطلب را نوه بازرگان در مستند راه طی شده به وضوح تایید کرده اند.ایشون باهمه بزرگی واندیشمندی بر روی فرقه رجوی تاثیر گذاشته اند.لطفا چاپ شود این کامنت
ناشناس
۱۸:۵۵ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
سعدیا مرد نکونام نمیرد هرگز
مرده آنست که نامش به نکویی نبرند
ناشناس
۱۷:۵۹ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
روحش شاد
ناشناس
۱۷:۵۵ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
مقاله جالبی بود ممنون، تفکر برانگیز بود.
رئیس دولت اصلاحات با آن مقالات تند علیه بازرگان از جمله همان منتقدین بود که بعد تر از حرارت جوانی افتاد و خودش به همان حرف ها رسید و ...
شیخ دینور
۱۷:۲۸ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
رحمت خدا بر شادروانان طالقانی بازرگان ورجایی بازرگان راستگو و بدون کلک وشفاف بود حرفهای ایشون و مرحوم مطهری را امروز میفهمیم انقلابی نستوه و پاک همه چیز
ناشناس
۱۷:۲۳ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
روحش شاد! تو چراغ راه بودی ولی ما غافلان از مددی نخواستیم..
شهروز
۱۶:۵۶ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
با سلام و تشکر. به نظر من راز ماندگاری بازرگان در وطن پرستی، صداقت و آزادگی او بود همانند مصدق. جستجوی حقیقت به خودی خود ارزشمنده ولی برای راز ماندگار بودن بازرگان زیاد جالب به نظر نمی رسه.
ناشناس
۱۶:۲۹ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
ممنون آقای مهرداد خدیر عالی بود
چه نسبتی با آقای مرعشی نجفی داشتند ؟
عصر ایران پسر دایی، پسر عمه
مددی
۱۶:۲۳ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
لطفا شما هم پیش نویس این متن را داشته باشید پنجاه سال بعد بخوانید؟؟لمیده بود یعنی چه "که برای پدرداستان نویس ایران بکارمیبرید.
ناشناس
۱۶:۱۸ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
"آنکه به اسم بازرگان بود و به رسم، نه"
عظمت بازرگان و پاکی و خلوص و صداقت و خداترسی و مردم خواهی و همه صفات نیک انسانی بازرگان را منحصر بفرد ساخت.
اوج بزرگی او آنجاست که اصلا دنبال قدرت نبود و به تعبیر یکی از مخالفینش، آقای هاشمی رفسنجانی، قدر را نجیبانه رها کرد.
ناشناس
۱۶:۱۳ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
الان میفهمیم که امثال بازرگان و سحابی و ............. انسانهای پاک سرشت بودند نه این اقایان چپ و راست
زهرا
۱۵:۵۹ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
مهندس مهدی بازرگان بزرگمردی بود چون کودکان پاک و صادق.
صلوات بر روح پاکش و همچنین پدر و مادر بزرگوارش که چنین فرزند شجاع و پاک و دلسوز ی را پروراندند.
جناب خدیر مثل همیشه مقاله تان عالی و لذت بخش بود. سپاسگزارم.
محسن
۱۵:۵۹ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
خداوند بیامرزدش
ناشناس
۱۵:۵۴ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
میدانید که مختصر نویسی و خودسانسوری ،
بی انصافی را همراه دارد که شاید نیت نویسنده هم نباشد...
در نوشته تان آورده اید که ایشان به فلسفه علاقه نداشت و در مراسم ختم ایشان ، فیلسوف شهر این جمله را نقل می کند که دین برای یادآوری آخرت آمده نه سیاست و حکومت... این عنوان یکی از مقاله های شخص بازرگان است و یکی از دستاوردهای فکری ایشان ... حرفی که همین الان هم کمتر کسی جرآت گفتنش را دارد و چند سالی تا پنجاه سالگی اش مانده است ..
ناشناس
۱۵:۴۹ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
مـرد آمد مـرد ماند و مـرد مُرد
رفـت امـا جـز نــکونامـی نبـرد
رضا
۱۵:۳۱ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
مواد نگهدارنده
ناشناس
۱۵:۳۱ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
در آن زمان که نخست وزیر شد نوجوان بودم و خوب نمی شناختم ولی چنان محبتی در دلم گذاشته بود که وقتی استعفا داد واز نخست وزیری رفت احساس شکست انقلاب را داشتم و سخت گریستم خدایش رحمت کند
ناشناس
۱۵:۲۴ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
افرادی چون نادرشاه، امیر کبیر، امام خمینی، بازرگان در تاریخ ایران و ایندیرا گاندی و... در سایر کشورها یکبار بدنیا می آیند و شاید قرنها طول بکشد تا دوباره شخصی همچون امیر کبیر و بازرگان در ایران بدنیا بیایند! برنده مردمانی هستند که به عقاید رهبران خود ایمان داشته و به تفکرات او جامه عمل بپوشانند! اما افسوس که ما مرده پرستیم!
پاسخ ها
ناشناس
| |
۲۰:۲۰ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
نادرشاه گاندی ؟! امیرکبیر ...خدایی تواون خط اولت صدتا تناقض هست
ناشناس
۱۵:۱۶ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
با ایدۀ ولایت فقیه موافق نبود اما به قانون اساسی حاوی ولایت فقیه التزام داشت و اعتقاد را همان التزام نمی دانست.

دین برای یادآوری آخرت آمده نه سیاست و حکومت

خدا حقیقت است یا حقیقت خداست؟ گاندی گفت: «هم خدا حقیقت است و هم حقیقت خداست»
پاسخ ها
ناشناس
| |
۲۰:۱۷ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
نکته را رساندی ممنون
نمیشه با این نوع تعاریف از کسی رفع اتهام کرد
ناشناس
۱۵:۰۸ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
رحمت و آمرزش الهی شامل او باد.
ناشناس
۱۵:۰۶ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
کدام ماندگاری از مردم بپرسید تا ببینید آیا ایشان را تایید می کنند یا نه.
پاسخ ها
داود
| |
۱۶:۲۰ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
بله ماندگاری ایشان را تایید می کنم
ناشناس
| |
۲۰:۱۰ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
منظور شما از مردم چیه ؟اصلا معنی این کلمه رو میدونی؟!
ناشناس
| |
۱۱:۲۶ - ۱۳۹۷/۱۱/۰۱
منفی هاتو بشمار جوابتو میگیری
رجیم
۱۴:۴۴ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
آفرین به نویسنده.
تاریخ معاصر ایران دو مرد را همیشه ستایش میکند: مصدق و بازرگان
رجیم
۱۴:۴۴ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
آفرین به نویسنده.
تاریخ معاصر ایران دو مرد را همیشه ستایش میکند: مصدق و بازرگان
محمد
۱۴:۳۴ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
..یک بار خانمی نزد او آمد و گفت: ما برای این اهداف انقلاب کردیم و مدعی بود که در همه یا برخی نرسیده ایم وبازرگان را مؤاخذه می کرد. او بی این که درصدد توجیه یا تأیید یا رد برآید پرسید: به هدف تان نرسیدید؟ زن گفت: نه! بازرگان گفت: ادامه دهید تا برسید.

روحشان همواره شاد باد به درازاي تاريخ ايران زمين.
بهترين جمله در اين مقاله/ درود بر بازرگان و نويسنده
یاری
۱۴:۲۷ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
روحشان شاد باد
یه خواننده
۱۴:۱۷ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
بازرگان در سال 1358 به دنبال مذاکره با آمریکایی ها بود و فحش شنید و 34 سال بعد با آمریکایی ها به توافق رسیدیم و همین «برجام» ی شده که برای حفظ بقایای آن می کوشیم و امریکا از ان خارج شده و ما نمی شویم.
این جمله خیلی حرف برای گفتن داره خیلی حال کردم!
ناشناس
۱۴:۱۷ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
مرد خوبی بود. میخواست هواپیماهای F14 رو به امریکا پس بده که با با پرنده ابابیل به جنگ با صدام بریم...
پاسخ ها
ناشناس
| |
۰۱:۲۹ - ۱۳۹۷/۱۱/۰۲
اگر از کردار و منش او پیروی می شد جنگی در کار نبود.
عارف
۱۴:۱۲ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
درود و درود و هزاران درود بر یکی از شرفترین مردان این سرزمبن به راستی که این جمله‌ی « بازرگان، بازرگان نبود» برازنده‌شان بود.
ناشناس
۱۴:۱۲ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
خدا رحتمتش کنه
ناشناس
۱۴:۰۱ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
یعنی همه نوشته شما یک طرف اون نقل قول از جمالزاده در آخر مقاله هم یک طرف . . .
رضا
۱۳:۵۹ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
مهدی بازرگان تبریزی در عین دینداری سیاستمداری خبره و در عین سیاستمداری دینداری مخلص بود با وجود دارا بودن تحصیلات دانشگاهی آن زمان مفسر قرآن بود حیف که ایران از وجودش بی بهره است . روحش شاد و راهش مستدام باد
ناشناس
۱۳:۵۸ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
مقایسه ی شما اشتباهه!!
ناشناس
۱۳:۵۸ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
به نظرم مهمترين خصوصيت ايشان، صداقت بي‌‌نظير ايشان بود.
ناشناس
۱۳:۵۷ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
اصلا ماندگاری نداشت
تنها کاری کرد آمد در دانشگاه تهران مسجد ساخت همین مگر مردم نماز نمیخوانندن که ایشان آمدن مسجد ساختن در دل دانشگاه؟
الان چه راز ماندگاری ایشان دارند؟
پاسخ ها
ناشناس
| |
۲۰:۱۶ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
همین که راجع به ایشان مقاله می نویسند و همین که شما می نشینی به رفتار و عملکردش فکر می کنی یعنی زنده است :-)
ناشناس
| |
۱۱:۲۴ - ۱۳۹۷/۱۱/۰۱
خاک پاشیدن به خورشید دردی ازت دوا نمی کنه
حسن زوار
۱۳:۴۴ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
ایشان انسان بود و راد مردی استوار و سترگ
روحش شاد و راهش پر رهرو باد
اذری
۱۳:۴۱ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
درود بجناب خدیر ، روانشاد مهندس بازرگان انسان فوق العاده ای بود چهارشنبه شب در دانشکده فنی سخنان کوتاهی هم بدرخواست دانشجویان و جمع کثیری از مهندسن داشت که شدیدا"مورد تشویق حاظرین بود روانشاد بهنگام ورود به سویس فوت کرده بود .
ناشناس
۱۳:۳۵ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
درود بر شما
ناشناس
۱۳:۲۹ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
احسنت آقای خدیر , انصافا شما از منتقدین سال ۵۸ آقای بازرگان نبودید؟
مرتضی
۱۳:۲۷ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
سلام علیکم

نویسنده محترم قلم خوبی دارند ، اما آشکارا مغالطه میکنند. یعنی بازرگان در طول جنگ مخالف جنگ بوده ، دست آخر هم با پذیرش قطعنامه 598 جنگ تمام شده ، پس معلوم میشود بازرگان از اول درست میگفته!!! حالا شرایط سال های اول و آخر جنگ چه تفاوتی با هم داشته موضوع این مقال ل ل!!! نیست.
saeed
۱۳:۲۶ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
احسنت
روحشان شاد
اقای خدیر دست مریزاد
واقعا عالی بود
مجید
۱۳:۰۱ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
روحش شاد یادش گرامی
و همچنین همسر مرحومه اش که جند وقت پیش به همسر خود پیوست
برایشان فاتحه ای بفرستیم
ناشناس
۱۲:۵۸ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
بازرگان سحابی شریف ترین سالم ترین راستگوترین متدین ترین مومن ترین اگاه ترین مردان انقلاب بودند
ناشناس
۱۲:۵۳ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
به قول معروف : "پهلوانان نمی میرند" . حالا ایشان از نوع سیاسی اش بودند.

در ضمن دو جمله :

" «آزادی» را بر «استقلال» مقدم می دانست "
و
«ما طلب باران کردیم اما سیل آمد»

واقعا شاه بیت بود.
خويي
۱۲:۵۲ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
از جنس مردم بودن راز ماندگاري انمروحم است
فریبرز
۱۲:۵۰ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
جناب خدیر خواهش میکنم مقالات خود را در یک مجموعه منتشر کنید . چون به چند بار خواندن میارزد و حیف است برای آیندگان در دسترس نباشد .
پاسخ ها
ناشناس
| |
۱۹:۰۰ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
مثل کتابی که تاجزاده توی مناظره داشت از روش میخوند. خخخخ
عصر ایران متوجه ارتباط این دو موضوع نشدیم. ولی ظاهرا در آن مناظره به گزارش شورای عالی امنیت ملی و برخی اسناد دیگر استناد می کرده و طبعا وقتی به اسنادی استناد می شد نمی توان از حافظه خواند. هر چند که ربط این دو را متوجه نشدیم. مگر این که طعنه شما متوجه یکی از پاسخ ها و نه این متن باشد
ناشناس
| |
۲۰:۱۵ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
عصر ایران این نظر 19:00انصافا ارزش پاسخگویی داشت ؟چرا کاری میکنید اینجور آدما فک کنن نظراتشون مهمه کامنت مارو که هیچ وقت منتشر نمیکنید درعوض دلواپسان نظراتشون منتشر که میشه هیچ واسه یه کامنت چند کلمه ای 5خطم جواب می دید
ناشناس
| |
۱۰:۲۶ - ۱۳۹۷/۱۱/۰۱
20:15
دقیقا درست گفتی. عملکرد عصر ایران هم به نفع دلواپسهاست.
در جواب عصر ایران
| |
۰۱:۱۷ - ۱۳۹۷/۱۱/۰۲
نوشتید متوجه ارتباط این دو موضوع نشدم
منظورم اینه که کتاب تاجزاده صرفا اسنادی رو که به نفع جریان خودش بود جمع کرده(یکسویه)، اگه مقالات شما هم در مجله ای مستقل چاپ بشه میشه مثل کتاب تاجزاده.
علی
۱۲:۴۸ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
بازرگان حقیقتا از ستون های روشنفکری دینی در تاریخ معاصر ایران است .
ناشناس
۱۲:۳۹ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
روحش شاد .
ناشناس
۱۲:۲۶ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
احسن
ناشناس
۱۲:۱۲ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
آفرین به مقاله نویس ...بسیار عالی بود خدا رحمت کند روح بلندش را بازرگان بسیار حقیقت طلب بود و راستگو و اصلاح طلب برای همه ایران...روحش شاد
ناشناس
۱۲:۱۲ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
خدایش رحمت کند
مردی بس صادق و لایق بود...
ایرانی
۱۱:۵۱ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
روحش شاد
ناشناس
۱۱:۴۰ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
یک بزرگمرد. روحش شاد
پاسخ ها
انشالله
| |
۱۴:۴۴ - ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
انشالله که دوستدارنش در صبح روز ازل با وی محشور و مانوس گردند...
البته بهتر بود می گفتید بازرگان مردی که باعث شد فراموش شود...
تعداد کاراکترهای مجاز:1200