ابلاغیه جدید سازمان تنظیم مقررات رادیویی این شبهه را ایجاد کرده که مقدمات فیلترینگ اینستاگرام در حال اجرایی شدن است.
روزنامه دنیای اقتصاد نوشت: سازمان تنظیم مقررات رادیویی در ابلاغیه‌ای به شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات اینترنتی دستور داد زمینه عرضه بسته‌های اینترنتی بدون امکان اتصال به اینستاگرام را فراهم کنند. برخی این دستور را زمینه‌ساز فیلترینگ اینستاگرام می‌دانند و اعتقاد دارند سرنوشت تلگرام برای این شبکه اجتماعی نیز تکرار می‌شود. اما مقام‌های رسمی اظهار می‌کنند ابلاغیه ارتباطی با فیلترینگ ندارد، بلکه امکانی است برای خانواده‌هایی که می‌خواهند بسته‌های بدون امکان اتصال به شبکه‌های اجتماعی خارجی به ویژه اینستاگرام بخرند.
دایره فیلترینگ تنگ‌تر می‌شود. با ابلاغیه‌ای که شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات اینترنتی از سوی سازمان تنظیم مقررات رادیویی دریافت کردند و دستور ارائه بسته‌های اینترنتی بدون اینستاگرام به آنها ابلاغ شد، حالا این شبهه به تدریج پررنگ‌تر می‌شود که ممکن است مقدمات فیلترینگ اینستاگرام که یکی از چند شبکه اجتماعی پرکاربرد خارجی در کشور است، به زودی اجرایی شود. ایران با داشتن بیش از ۲۴ میلیون کاربر فعال در ماه در اینستاگرام جزو ۱۰ کشور فعال در این زمینه و در رتبه هفتم جهان قرار دارد. موضوع فیلترینگ اینستاگرام در سال‌های اخیر هرازگاهی مطرح شده است به ویژه زمانی که فیلمی از حرکات موزون یک دختر جوان به شدت در این شبکه بازتاب یافت و مسوولان شورای عالی فضای مجازی را به فکر محدود کردن فعالیت این پیام‌رسان خارجی انداخت. اما در همه سال‌های اخیر محمد جواد جهرمی، وزیر ارتباطات با هربار مطرح شدن موضوع فیلترینگ اینستاگرام، آن را رد کرده است. به‌طور مثال او در تیرماه گذشته درباره این احتمال گفته بود که خبری از فیلترینگ اینستاگرام نیست. او همچنین گفت: «مگر من مسوول فیلترینگ هستم که بخواهم درباره فیلتر نشدن اینستاگرام قول بدهم؟باید از مسوول فیلترینگ قول گرفت که اینستاگرام فیلتر نشود، اما می‌گویم که خبری از فیلترینگ اینستاگرام نیست.»
رد فیلترینگ از سمت وزارت ارتباطات
حالا ۶ ماه پس از این اظهارات دستور ارائه بسته‌های اینترنت بدون اینستاگرام توسط شرکت‌های اینترنتی مطرح شده است. دستور اصلی از سوی شورای عالی فضای مجازی به وزارت ارتباطات داده شده و رگولاتوری آن را به شرکت‌های اینترنتی ابلاغ کرده است. سخنگوی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات می‌گوید این موضوع ارتباطی با فیلترینگ این شبکه اجتماعی ندارد، بلکه امکانی است برای خانواده‌هایی که می‌خواهند بسته‌های بدون امکان اتصال به شبکه‌های اجتماعی خارجی به ویژه اینستاگرام بخرند. نامه ابلاغی به شرکت‌های اینترنتی با وجود اینکه مهر ویژه محرمانه داشت پس از تایید از سوی وزارت ارتباطات در فضای مجازی به سرعت دست به دست شد و نشان داد که مسوولان وزارتخانه در صدد آن هستند اعلام کنند موضوع فیلترینگ این شبکه مطرح نیست یا اگر تصمیمی برای فیلتر شدن آن گرفته شده اساسا این وزارتخانه صرفا وظیفه ابلاغ را بر عهده دارد.
به گفته جمال هادیان، رئیس مرکز روابط عمومی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات « این نامه محرمانگی ندارد و به صادرکننده تذکر داده شده. ماجرا به ابلاغیه مرکز ملی فضای مجازی بازمی‌گردد. ارتباطی با فیلتر هم ندارد. خواسته‌اند که این امکان فراهم شود تا اگر خانواده‌ای بسته اینترنتی بدون اینستاگرام بخواهد، امکانش فراهم باشد.»
در این نامه که از سوی سازمان تنظیم مقررات ارتباطات و رادیویی، خطاب به شرکت مخابرات ایران و کلیه شرکت‌های ارائه‌کننده خدمات اینترنتی نوشته شده،آمده است با توجه به ضرورت صیانت از فرهنگ اسلامی ایرانی و حریم خانواده‌ها و حمایت از محتوای داخلی، با قید فوریت تصمیمی اتخاذ کنند که بسته‌ها و طرح‌های فروش اینترنت بدون امکان اتصال و استفاده از شبکه اجتماعی اینستاگرام را تهیه و در لیست بسته‌های فروش خود قرار دهند.
چه کسی گفت اینستاگرام فیلتر شود؟
اما چرا در شرایطی که مسوولان وزارت ارتباطات می‌گویند که در شرایط کنونی اینستاگرام مسدود نمی‌شود، موضوع فیلترینگ این شبکه قوت گرفته است؟ کارشناسانی که رفتار و گفتار مسوولان به ویژه مدیران مرکز ملی فضای مجازی را تعبیر می‌کنند، می‌گویند شدت گرفتن انتقادات از سمت و سوی جناح موسوم به اصولگرا در روزهای اخیر که در راس هیات تصمیم‌گیری فضای آنلاین کشور جایگاه‌های گسترده‌ای دارند، نشان از سیگنال‌هایی است که می‌خواهد زمینه فیلتر کردن این شبکه اجتماعی را آماده کند تا با تبعات کمتری از انتقادات کاربران در فضای مجازی و واقعی مواجه شوند.
چندی پیش بود که رئیس مرکز ملی فضای مجازی اعلام کرد: اینستاگرام هم باید نماینده پاسخگو داشته باشد. ابوالحسن فیروزآبادی اعلام کرد که آنها در مرکز ملی فضای مجازی معتقدند رسانه‌های خارجی که بیش از یک میلیون کاربر دارند، حتما باید داخل کشور نماینده داشته باشند. او همچنین گفته بود تعریفی که در مرکز ملی و شورای عالی فضای مجازی از پیام‌رسان شده شامل شبکه‌های اجتماعی هم می‌شود و سیاست ما این است که اینستاگرام هم باید در کشور نماینده پاسخگو داشته باشد.
او در پاسخ به سوالی درباره نحوه اجرای مصوبه شورای عالی فضای مجازی برای پیام‌رسان‌های خارجی بیان کرده بود: «همان قوانینی که در اروپا وجود دارد که این‌گونه پیام‌رسان‌ها حق ندارند اطلاعات مردم اروپا را از اروپا خارج کنند، آنها هم نباید حق داشته باشند که اطلاعات اجتماعی و اقتصادی و حریم خصوصی مردم ایران را از کشورمان خارج کنند. سیاست ما این است که اینستاگرام هم باید در کشور نماینده پاسخگو داشته باشد و اطلاعات شهروندان ما را از کشور خارج نکند؛ اما اینکه اجرای این سیاست در چه مرحله‌ای باشد بحث دیگری است.
فیلترینگ تلگرام موفق بود؟
پس از اعلام این نظرات طیف‌های وسیعی از مردم نسبت به آن واکنش نشان دادند؛ از جمله یکی از نمایندگان مجلس در یادداشتی برای روزنامه اعتماد این پرسش را مطرح کرد که از فیلترینگ تلگرام و توییتر چه سودی بردید که آمده‌اید سراغ اینستاگرام؟ به گفته حمیده زرآبادی، نماینده مردم قزوین در مجلس، نکته‌ای که درخصوص مساله فیلترینگ وجود دارد، این است که با توجه به اینکه درباره فیلترینگ تلگرام هیچ‌گونه بسترسازی انجام نشد، فیلترینگ تلگرام با انتقادهای زیادی روبه‌رو شد. ازطرف دیگر باید توجه داشته باشیم که طرح فیلترینگ تلگرام که با وجود تمامی مخالفت‌ها ازسوی شهروندان و برخی نمایندگان مجلس به انجام رسید، درنهایت راه به جایی نبرد و تا حدودی با شکست مواجه شد. بنابراین اگر بخواهیم برای طرحی که یک‌بار نارضایتی شدید اجتماعی به وجود آورده و در نهایت با شکست روبه‌رو شده، دوباره هزینه کنیم و همان مسیر را طی کنیم، اقدامی منطقی و عقلانی نکرده‌ایم.او این نکته را مطرح می‌کند که به‌جای هزینه برای فیلتر کردن شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها، فرهنگ‌سازی صورت گیرد و به مردم راه درست استفاده از این ابزارها نشان داده شود. «فیلتر کردن همان‌گونه که تاکنون نشان داده است، نمی‌تواند مشکلی را حل کند. همان‌گونه که اکنون هم بعد از فیلترینگ تلگرام و توییتر شاهدیم که باز هم مردم و حتی مسوولان کشور از این شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند.»
به گفته او «در حال حاضر که مردم برای استفاده از شبکه‌های اجتماعی دیگر مانند توییتر و تلگرام از فیلترشکن استفاده می‌کنند، فیلتر کردن اینستاگرام مشکلی را حل نمی‌کند. مردم همان‌گونه که فیلترشکن‌های‌شان برای استفاده از آنها روشن است، از اینستاگرام هم استفاده می‌کنند. بر این اساس معتقدم اقدام بنیادین و اصولی در این رابطه آن است که به‌جای فیلتر کردن و پاک کردن صورت مساله، هزینه‌های آن را صرف آموزش استفاده اصولی و درست از شبکه‌های اجتماعی کنیم. کاری که باید از مدرسه و از دبستان آغاز شود. امروز کودکان ما هم از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند. اگر ما از همان ابتدا و در مدارس فرهنگ درست استفاده از شبکه‌های اجتماعی را به آنها آموزش دهیم، در بزرگسالی به مشکلی برنمی‌خورند. ما نمی‌توانیم برای اینکه عده‌ای راه درست استفاده از شبکه‌های اجتماعی را بلد نیستند، دسترسی همه را به آنها قطع کنیم. باید طرز استفاده درست را به افراد آموزش دهیم. تاکنون هزینه‌های زیادی برای فیلترینگ شده است و جواب هم نگرفته‌ایم. باید این هزینه را در جایی صرف کنیم که نتیجه‌ای برایمان داشته باشد.»
با وجود همه این انتقادات اما هنوز شورای عالی فضای مجازی مصرانه به دنبال اجرای اهداف محدودسازی دسترسی کاربران به شبکه‌های اجتماعی خارجی است. این درحالی است که شورای عالی فضای مجازی یکی از مهم‌ترین مراکز تصمیم‌گیری فضای آنلاین کشور است که به مراتب وظایف حساس‌تری بر دوش دارد. ایجاد فضای تعامل برای رشد و پرورش فضای استارت آپی و همچنین توسعه همه‌جانبه در بخش‌های تجارت الکترونیک و فضای کسب و کار می‌تواند درست در شرایطی که کشور گرفتار مصائب و مشکلات تحریم است به چرخش اقتصادی در همه بخش‌ها کمک کند.