حمل و نقل عمومی پایتخت یا گره کور مدیریت شهری؟ احداث و توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی پایتخت که از زمان قاجار کلید خورده است همچنان با هدف کاهش ترافیک از بزرگترین معضلات تهران است.
تهران پایتختی با جمعیتی بالغ بر 13میلیون نفر است، این آمار بر حسب نتیجه سرشماری نفوس و مسکن در سال 95 است، بیش از دو سوم این تعداد در شهر تهران تمرکز دارند که با مشکلات جدی و عدیده‌ای در سیستم حمل‌ونقل خود مواجه هستند. با این توضیح که طی 10سال اخیر با افزایش مالکیت خودرو و افزایش رفاه نسبی، نرخ سفرهای درون شهری فراتر رفته است. بر این اساس مدیران شهری از سال‌های دور بر استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی به ویژه وسایل حمل‌ونقل عمومی پاک تاکید داشتند اما روند توسعه این وسایل با فرازوفرودهای بسیار مواجه بوده به نوعی که این وسایل اعم از اتوبوس، مترو و غیره هنوز نتوانستند به میزان تراکم جمعیت و نیاز مردم توسعه پیدا کنند.
طبیعتا بخشی از معضلات حمل‌ونقل عمومی هم شامل شرکت اتوبوسرانی است. موضوعی که پیمان سنندجی، مدیرعامل شرکت واحد درباره آن به «آرمان» می‌گوید: کلانشهر تهران به 9هزار دستگاه اتوبوس نیاز دارد اما فقط 6 هزارو200دستگاه اتوبوس برای حمل‌ونقل عمومی وجود دارد.
براساس گزارش‌های رسمی روزانه 15میلیون سفر و به عبارتی 19میلیون جابه‌جایی در شهر تهران صورت می‌گیرد که با فعالیت 6هزارو50 دستگاه اتوبوس است. روزانه تنها 3 میلیون و870هزار جابه‌جایی و یا دو میلیون و 580هزار سفر با این وسیله نقلیه عمومی صورت می‌گیرد. در واقع سهم اتوبوسرانی از حمل‌ونقل همگانی شهر تهران تنها 17درصد است. این درحالی است که در افق1404، سهم این وسیله همگانی باید به 25درصد برسد که این با توجه به افزایش جمعیت تا آن سال نیازمند رساندن تعداد اتوبوس‌ها حدودا به 11 هزار دستگاه است. در این باره توضیح می‌دهید؟
حمل‌ونقل عمومی قاعدتا یکی از مولفه‌های کاهش آلودگی و کاهش ترافیک در شهرها است. می‌شود گفت که اگر قرار است اتفاقی در این حوزه بیفتد کارهای زیادی انجام شده است اما باید ببینیم که تاثیرگذاری کارها تا چه اندازه بوده است. برای مثال در حوزه اتوبوسرانی اگر بخواهید یک اتوبوسرانی کارآمد، موثر و مفید داشته باشید چهار گام باید بردارید. گام اول این است که خطوط خوب داشته باشید. گام دوم این است که برنامه زمان‌بندی داشته باشید. گام سوم داشتن اتوبوس‌های خوب است و گام چهار افراد و نیروهای آموزش دیده داشته باشید. الان ما در گام اول، دوم و چهارم اقدامات زیادی صورت پذیرفته است اما گام سوم که مربوط به نوسازی ناوگان است مشکلات اساسی و بسیار زیادی در این زمینه وجود دارد. به‌طوری که برای مثال الان تهران 9هزار دستگاه اتوبوس نیاز دارد. از این 9هزار دستگاه شش هزارو200دستگاه اتوبوس وجود دارد.
چه دلایلی و چه موانعی در زمینه دست‌یابی به این امکانات برای شرکت واحد جود دارد؟
دلایل خیلی زیادی برای این کمبود ناوگان وجود دارد. از این شش هزارو200 دستگار اتوبوس چهارهزار دستگاه فقط اتوبوس فرسوده بالای 10سال داریم. این اتوبوس‌های فرسوده بالای 10سال مشکلات بسیار زیادی را به لحاظ عملکردی، از جهت آلودگی و به لحاظ جوش آوردن دستگاه‌ها و خرابی آنها خواهد داشت. اینها مواردی است که باید به صورت مفصل درباره آن بحث و بررسی و تحلیل کرد. واقعیت این است که یک بخش از کارها که توسط شهرداری طراحی و برنامه‌ریزی می‌شده است در حد توان و با بودجه‌هایی که داشته است توانسته کارهایش را جلو ببرد.
بخشی هم که مربوط به نوسازی است و شاید شهرداری کمترین نقش را داشته باشد، در آن بخش ما دچار مشکل هستیم که امیدوار هستیم که آن بخش هر چه زودتر به یک نقطه قابل اتکایی برسد که بتوانیم حمل‌ونقل عمومی را از این شرایط خارج کنیم. بحث نوسازی ناوگان وجود دارد. بحث اعتبارهای کلان وجود دارد که باید به شرکت واحد و شهرداری داده شود که داده نشده است. این موارد موضوع‌هایی بسیار جدی است که وجود دارد و بخشی از این موضوع است. بخشی دیگر مصوباتی است که وجود دارد و باید اجرا شود.
چند درصد از این اتوبوس‌های فرسوده بالای 10سال که در شهر تهران فعال هستند از استانداردها به‌ویژه معاینه فنی برخودارند؟
با توجه به فرسودگی برخی از اتوبوس‌ها ما باید هر سه ماه یک بار معاینه فنی را تکرار کنیم. معاینه فنی می‌تواند هم در حوزه آلودگی و هم در بحث ایمنی به ما کمک کند. حدود 95درصد اتوبوس‌های بخش خصوصی که در شهر فعال هستند از معاینه فنی برخوردارند. پنج درصد باقیمانده اغلب معاینه فنی دارند، اما از تاریخ تکرار معاینه فنی آنها گذشته است.
اتوبوس‌های بالای 10سال می‌بایست سه ماه یکبار معاینه فنی را تکرار کنند و اتوبوس‌های پایین 10سال نیز باید شش ماه یک بار نسبت به تکرار معاینه فنی اقدام کنند. همچنین 85درصد اتوبوس‌های سازمانی معاینه فنی دارند و در حال حاضر همه اتوبوس‌های فعال معاینه فنی دارند و برچسب‌هایی با قطع A5گویای معاینه فنی آن است. هر شهروندی می‌تواند این برچسب را مشاهده کند، اما اگر مشکلی در این راستا وجود داشت شهروندان می‌توانند از طریق سامانه1888 به ما اطلاع دهند. 15درصد اتوبوس‌های سازمانی که دارای معاینه فنی نیستند، در تعمیرگاه هستند و قرار است معاینه فنی را اخذ کنند، اما در حال حاضر تمامی اتوبوس‌های فعال ما معاینه فنی شده‌اند.
موضوع دیگری که قابل بحث است، کیفیت سوخت مصرفی این اتوبوس‌ها است و در موضوع کاهش آلودگی هوا هم خیلی در مورد آن صحبت می‌شود. در حال حاضر اتوبوس‌های شرکت واحد چه سوختی مصرف می‌کنند؟
قرار بود برای اتوبوس‌ها سوخت یورو4 تحویل داده شود، اما متاسفانه این کار انجام نشده و سوخت از کیفیت مناسبی برخوردار نیست که اگر این روند در سه ماهه سوم سال ادامه یابد، در رابطه با آلودگی هوا و معاینه فنی دچار مشکل می‌شویم. براساس اعلام سازمان حفاظت محیط زیست آمار سوخت وضعیت مناسبی ندارد. قرار بود این اطلاعات در اختیار شرکت پخش فرآورده‌های نفتی قرار بگیرد. درست است که یک طرف بحث آلودگی هوا با شرکت اتوبوسرانی است، اما طرف دیگر زیرساخت‌های کشور است که باید اصلاح شود.
مصرف سوخت در کل کشور 100میلیون لیتر است که 40میلیون لیتر از آن متعلق به حمل‌ونقل عمومی است. در حال حاضر 20 تا 21میلیون لیتر سوخت یورو4 در کشور تولید می‌شود که این نصف سوخت حمل‌ونقل عمومی کشور است. بالطبع بیشتر این سوخت به کلانشهرها اختصاص می‌یابد، اما بر اساس گزارش‌های سازمان حفاظت محیط زیست در عمل دچار مشکل هستیم. سوخت می‌تواند روی مساله معاینه فنی تاثیر بگذارد. اگر قرار است آلودگی هوا برطرف شود، همه سازمان‌ها باید به وظایف خود عمل کنند. اگر در سه ماهه سوم سال هم سوخت به همان ترتیب قبلی ادامه یابد حتما دچار مشکل می‌شویم؛ بنابراین لازم است همه دستگاه‌ها به تعهدات خود در رابطه با آلودگی هوا عمل کنند.