رییس دانشکده علوم گردشگری دانشگاه علم و فرهنگ
سرزمین ایران به سبب برخورداری از تاریخ ، تمدن کهن و میراث فرهنگی ارزشمند خود، از آداب و آیین های فراوانی برخوردار و بهره مند است که از دیرباز تا کنون باقی و زنده مانده و برگزار می شود.
میراث فرهنگی امروز ما وام‌دار آیین های فرهنگی بسیاری است و از جمله آنها می توان به «شب یلدا» اشاره کرد که به گفته مورخان هفت هزار سال پیشینه دارد.
ریشۀ واژه «یلدا» سریانی و به معنای ولادت و تولد است. منظور از تولد نیز ولادت خورشید (مهر/میترا) است. رومیان آن را «ناتالیس آنایکتوس» یعنی روز «تولد مهر شکست‌ناپذیر» می نامند.
ابوریحان بیرونی از این جشن با نام «میلاد اکبر» نام برده و منظور از آن را «میلاد خورشید» دانسته است. یلدا یا شب چله به همراه آیین هایی که در این شب برگزار می شود، یک سنت باستانی است.
بنیان زندگی مردمان در روزگاران دور کشاورزی بود و در طول سال با سپری شدن فصل ها و تضادهای طبیعی خو می گرفتند و بر اثر تجربه و گذشت زمان توانستند کارها و فعالیت های خود را با گردش خورشید و تغییر فصول همگام با بلندی و کوتاهی شب و روز، جهت ،حرکت و قرار و مدار ستارگان تنظیم کنند.
آنان ذریافتند در بعضی ایام و فصول روزها بسیار بلند می شود و در نتیجه در آن روزها، از روشنی و نور خورشید بیشتر می توانند استفاده کنند و این باور پدید آمد که نور و روشنایی و تابش خورشید نماد نیک و موافق است و با تاریکی و ظلمت شب در نبرد و کشمکش .
مردم دوران باستان و از جمله اقوام آریایی، از هند و ایرانی - هند و اروپایی، همچنین دریافتند کوتاه ترین روزها، آخرین روز پاییز و شب اول زمستان است و بلافاصله پس از آن روزها به تدریج بلندتر و شب ها کوتاه تر می شوند، از همین رو آن را شب زایش خورشید نامیدند پایان این فصل را آغاز سال قرار دادند.
جشن یلدا در ایران امروز نیز با گرد هم آمدن و شب نشینی اعضای خانواده و اقوام در کنار یکدیگر برگزار می شود. متل گویی که نوعی شعرخوانی و داستان خوانی است در قدیم اجرا می شده به این صورت که خانواده ها در این شب گرد هم می آمدند و بزرگ ترها برای خانواده وجمع صمیمی اقوام وخویشان شروع به شعرخوانی می کردند و افسانه ، قصه و خاطره تعریف می کردند.
آیین شب یلدا یا شب چله، خوردن آجیل مخصوص، هندوانه، انار و شیرینی و میوه های گوناگون است و همه جنبه نمادین دارند و نشانه برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی اند. در این شب البته فال گرفتن از کتاب حافظ مرسوم است.
جدای این و با نگاه امروزین، آیین و فرهنگ عامه هر منطقه ، امروز به عنوان جاذبه های گردشگری به شمار می روند. گردشگران امروز مطابق با روحیات و انگیزه خویش در جستجوی تامین حس کنجکاوی برآمده و از این رو با سفر به مناطق گوناگون علاقه بسیاری به آگاهی از فرهنگ مردمان سایر مناطق جهان پیدا کرده اند، تا شاید بدین وسیله نیاز به شناخت وآگاهی ودر بستر تعالی وکمال از طریق دانستن و آگاهی یافتن از حضور و چگونگی زندگی سایر مردمان تامین شود. به همین خاطر گردشگری در سال های اخیر با هدف آشنایی با فرهنگ وویژگی های فرهنگی واجتماعی مناطق ومسیرهای گردشگری از جمله مهترین سفرها در سطح جهان به شمار می رود.
از این رو شب یلدا را به عنوان یکی از جاذبه ها و میراث فرهنگی ومعنوی ایرانی هم باید شناخت و بها داد. فرهنگی که بی شک تاریخ و داستان های غنی از پیشینه وتاریخ وتمدن مردمانی کهن در خود نهفته دارد. حس همدلی، دوستی وصمیمیت میان خانواده، محبت، شکرگزاری ، فرح و نشاط روحی، شادابی همگی در جشن شب یلدای ایرانیان نهفته است و حکایت از فرهنگ وتاریخ وتمدن چند هزار ساله دارد.
برگزاری آیین شب یلدا در سال های دور در میان خانواده ودر جمع صمیمی آنان برگزار می شد اما در سال های اخیر با توسعه امکانات و برگزاری مراسم و جشن ها در سطح ملی، جشن شب یلدا در مکان های عمومی با حضور گسترده مردم نیز قابل برگزاری است تا امکان حضور گردشگران و آشنا شدن آنان با فرهنگ و آیین و سنت ها ورسوم کهن ایرانی فراهم آید.
مراسم آیین شب یلدا خود یکی از رویدادهای مهم گردشگری ایران به شمار می رود، به ویژه در سالهای اخیر با گرایش گسترده ای که به جذب و توسعه گردشگری از طریق رویدادها صورت گرفته شب یلدا را می توان به عنوان یکی از مهمترین جشن های ایرانی دانست که به تنهایی انگیزه بالایی برای حضور گردشگران در ایران و آشنایی با این فرهنگ تاریخی ایجاد می کند.
انواع خوراکی ها، شب نشینی، حافظ خوانی، دورهمی خانواده ها وجمع صمیمی ودوستانه آنان همانند قدیم ها گردآمدن دور کرسی و سایر آیین ها ورسوم مناطق مختلف هر کدام به تنهایی می تواند برای یک گردشگری خارجی به عنوان جاذبه تلقی شود و هیجان انگیز باشد.
موسیقی های سنتی، لباس های سنتی ایرانیان در هر یک از مناطق ایران، انواع خوراکی و سوغات ،صنایع دستی و صفا وصمیمیت خانواده ایرانی در هر یک از مناطق، همگی جاذبه ای برای توسعه گردشگری به شمار می روند.
از این رو می توان گفت توسعه گردشگری در بسیاری ازمناطق ودر فصول مختلف سال و متناسب با فرهنگ وآداب و رسم ومراسم آیینی ها در این مناطق نیازمند تدابیر و برنامه ریزی است.
چرا که منابع غنی آن وجود دارد و از طریق سازماندهی و بهره برداری صحیح از یک آیین و فرهنگ می توان مسیر حرکت به سوی تعالی و توسعه گردشگری را فراهم ساخت.
خانواده ها ومتولیان حوزه میراث فرهنگی وگردشگری و سایر محموعه های مرتبط با این موضوع و میراث فرهنگی می توانندوتمدن به گونه ای برنامه ریزی کنند تا معرفی فرهنگ عامه نواحی ومناطق مختلف کشور که مملو از زیبایی ها وجاذبه های متنوع وبی نظیر در حوزه گردشگری است معرفی شوند ازجمله: خوراکی های شب یلدا،افسانه ها وقصه ها ،شعرخوانی ،شب نشینی ونواختن نواهای موسقیایی بومی ومحلی وسایر آیین های خاص تا یلدا بهانه ای شود برای دورهمی خانواده ایرانی فارغ از هیاهوی فضای مجازی وآسیب های آن بر پیکر خانواده و دور کردن آنان از همدیگر.
شب یلدا وسایر آیین ها و رسوم واعیاد ومناسبت های ایرانی و اسلامی می تواند حلقه اتصال و پیوند خانواده ها برای روابط و نزدیکی آنان باشند و خانواده ها تمرین کنند در شب یلدا فارغ از فضای مجازی ، ابزار وتکنولوژی را کنار نهاده و در این شب به سنت تعامل وگفتگو و دور هم بودن بازگردیم.
همچنین تلاش برای ثبت جهانی مراسم شب یلدای ایرانی به عنوان یک میراث فرهنگی ارزشمند جهانی در عرصه بین المللی علاوه بر معرفی بیشتر فرهنگ غنی ایرانی ،می تواند نقش بسزایی در جذب گردشگران فرهنگی در این ایام به کشور داشته باشد.
در کنار آن برپایی نمایشگاه‌های استانی ،بومی و محلی و ملی در مناطق مختلف نقش قابل توجهی در توسعه فرهنگ گردشگری و توزیع سفر به مناطق مختلف خواهد داشت زیرا معرفی فرهنگ و آیین های مناطق مختلف در ایجاد اشتغال وکارآفرینی ورونق اقتصادی مناطق کشور تأثیر گذار است.