هوش مصنوعی و آینده ما

 دکتر محمود سریع القلم
استاد علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی تهران و پژوهشگر توسعه

«اخیراً در رقابتی میان چند شرکت و مؤسسه تحقیقاتی، آزمایشگاه هوش مصنوعی دانشگاه استنفورد موفق شد در کویر نِوادای آمریکا، وسیله نقلیه­ ای را بدون راننده برای ۲۱۱ کیلومتر آزمایش کند. این مؤسسه از طرف آژانس پروژه­ های عالی پیشرفته پنتاگون، دو میلیون دلار جایزه گرفت. شرکت فولکس واگن یکی از این رقبا بود که موفقیتی کسب نکرد، هرچند در سال ۲۰۱۷، این شرکت خودروسازی ۱۲٫۱میلیارد یورو برای تحقیقات سرمایه گذاری کرده بود.

پیش ­بینی می­ شود تا سال ۲۰۳۵، ۲۸ درصد مشاغل با وجود هوش مصنوعی (Artificial Intelligence/ AI) در خطر باشند. به عنوان مثال، اگر کامیون­ های بدون راننده در آمریکا عملیاتی شوند، دو میلیون شغل از بین می­رود. هم­ اکنون یک میلیون خودرو در چین بدون بنزین و با باطری کار می­کند و صد شرکت چینی در تولید خودرو و کامیون برقی در حال فعالیت هستند.

شرکتی به نام Humanyze با آویختن کارت شناسایی هوشمند، رابطه میان کارآمدی و روش معاشرت کارمندان را می­سنجد. شرکت Ping An از طریق ۵۰ عکس از صورت متقاضیان وام، تصمیم می­گیرد به آنها وام بدهد یا خیر. شرکت بزرگ مواد شوینده جانسون و جانسون از طریق نرم افزار، متقاضیان را استخدام می­کند. در علوم پزشکی و اعمال جراحی نیز، هوش مصنوعی پیشرفت­ های قابل توجهی ایجاد کرده است.

یکی از زمینه­ های هوش مصنوعی در صنعت نفت و گاز و انرژی است. چینی­ ها با شدت بالا در پی انرژی های جایگزین هستند. هم ­اکنون ۲۴ درصد انرژی چین از این نوع صنایع است؛ در آمریکا ۱۵ درصد. چینی ­ها ۴۷ میلیارد دلار برای بهره برداری از انرژی خورشیدی سرمایه­ گذاری کرده ­اند و این در حالی است که چین ۸۰ درصد نیازهای انرژی خود را وارد می­کند.

آمریکا تا یک دهه دیگر، ۲۰ میلیون بشکه نفت در روز تولید خواهد کرد و هوش مصنوعی نقش اساسی در این صنعت ایفا خواهد نمود. چینی­ ها در صنعت گاز آلاسکا، ۴۳ میلیارد و شرکت Rosneft روسی، ۹ میلیارد دلار سرمایه ­گذاری کرده­ اند. با توجه به اینکه در ۲۵ سال گذشته، ۲۵۰۰۰ رودخانه در چین خشک شده است، برای انتقال آب از جنوب به شمال، ۴۸ میلیارد دلار هزینه شده و هوش مصنوعی در صرفه­ جویی و کارآمدی آب با دقت بالا به­ کار گرفته شده است.

رقابت اصلی در جهان در هوش مصنوعی میان آمریکا و چین است. بسیاری از شرکت ­های آمریکایی که فعالیت آنها کارگر محور است، به خرید شرکت­ های هوش مصنوعی روی آورده­اند تا در آینده عقب نمانند و با داشتن Portfolio، درآمدهای خود را متنوع سازی کنند. در سال ۲۰۱۷، ۱۳۰ شرکت در آمریکا با قیمت ۲۱٫۸ میلیارد دلار خریداری شد.

طی سال ­های ۲۰۱۶-۲۰۱۳، چینی ­ها سعی کردند ۲۷ شرکت آمریکایی را در حوزه هوش مصنوعی نقداً خریداری کنند که با مخالفت خزانه­ داری آمریکا با عنوان تهدید علیه امنیت ملّی روبرو شدند.

دست­رسی به فناوری و هوش مصنوعی در آمریکا برای چینی ­ها بسیار تعیین کننده است. ۳۰ سال پیش تجارت این دو کشور ۸ میلیارد دلار بود، هم اکنون به حدود ۶۳۶ رسیده است. در سال ۲۰۱۱ کنگره آمریکا، پروژه­ های مشترک با چین برای سازمان ناسا را غیر قانونی اعلام کرد. دولت آمریکا مراقب شرکت­ های آمریکایی در چین نیز می­باشد.

مؤسسه مالی J.P. Morgan که به فرزندان مقامات چینی شغل داده بود تا فعالیت ­های خود در چین مورد توجه خاص قرار گیرد، در ۲۴ ژانویه ۲۰۱۶ از سوی وزارت خزانه­ داری ایالات متحده، ۲۶۴ میلیون دلار جریمه شد.

چینی­ ها برنامه ریزی و سرمایه­ گذاری وسیعی را در زمینه هوش مصنوعی به راه انداخته ­اند، به ­طوری که برخی جنگ تجاری جدید را کوششی از طرف آمریکا برای کاهش درآمدهای ملّی چین قلمداد می­کنند. چین ۱۵۰ میلیارد دلار برای بهبود در طراحی و تولید Micro Processor ها سرمایه ­گذاری کرده است.

در مجموع، در سال ۲۰۱۷، چینی ­ها ۲۳۳ میلیارد دلار معادل ۲۰ درصد جهانی در تحقیق و توسعه پول خرج کرده­ اند. در سال ۲۰۱۸، تعداد مقالات علمی چین از آمریکایی ­ها پیشی گرفت. چینی ­ها حاکمیت سایبری را مطرح کرده­ اند. آنها از طریق محاسبات کوانتومی در پی غنی­ تر کردن سیستم ­های ارتباطی هستند.

چین قصد دارد ۳۵ ماهواره ارتباطی را تا پنج سال آینده در ۲۰۰۰۰ کیلومتری زمین قرار دهد (فاصله زمین تا ماه: ۳۸۴٫۴۰۰ کیلومتر). همچنین چین برای ارسال فضانورد به ماه برای سال ۲۰۳۶ برنامه ­ریزی کرده است. ۴۰ سال پیش چینی ­ها هیچ جایگاهی در میان ۵۰۰ شرکت برتر جهان نداشتند؛ هم اکنون ۱۱۱ شرکت از 500 شرکت، چینی هستند (آمریکا ۱۲۶).

دومین شرکت بزرگ جهان State Grid چین است که ۵۸۵ میلیارد دلار سرمایه دارد و برای یک میلیارد و صد میلیون نفر تأمین انرژی می­کند و در سطح جهانی در صدها شرکت سرمایه­ گذاری کرده است. ۵۰۰ شرکت اول جهان در سال ۲۰۱۷، ۲۳ درصد بیشتر از ۲۰۱۶ سود کرده­اند. در میان این ۵۰۰ شرکت، تنها یک شرکت سعودی، یک شرکت اماراتی و یک شرکت ترکیه ­ای وجود دارد. بقیه در شرق آسیا، اروپا و آمریکای شمالی هستند.

قدرت در جهان نزد شرکت­ های بزرگ است. دولت­ها و حکومت­ها روش­ های افزایش ثروت آنها را مدیریت می­کنند. ارزش Apple در بازار: ۱ تریلیون دلار؛Amazon؛ 933 میلیارد دلار؛ Microsoft؛ 876 میلیارد دلار و Alphabet؛ 817 میلیارد دلار است. همواره یکی از چالش ­های دولت­ها در آمریکا این بوده که چگونه اخذ مالیات از این شرکت­ها و تنظیم بودجه و هزینه­ ها را مدیریت کنند. جمهوری ­خواهان مالیات شرکت­ها را کم می­کنند و دموکرات­ها قدری آن را افزایش می­دهند تا بخش ­های میانی و فقیر جامعه را با خود همراه سازند.

حتی هوش مصنوعی برگرفته از طبع بشر ایجاب می­کند که بازی دموکراسی، حس خوبی نسبت به آینده به عامه مردم بدهد. شرکت­ های آمریکایی حدود ۲٫۵ تریلیون دلار در بانک ­های بین­ال مللی پول دارند. شرکت Apple؛214.9 میلیارد دلار و شرکت دارویی Pfizer؛ 193.6 میلیارد دلار در کشورهای کوچک و بانک­ های کوچک، پول نقد دارند. مؤسسه McKinsey معتقد است حدود ۲۱ تریلیون دلار یعنی یک ­چهارم ثروت جهان به صورت نقد توسط شرکت­ ها در کشورهای کوچک برای فرار از پرداخت مالیات نگهداری می­شود.

در این سوی جهان نیز، عربستان پروژه ۵۰۰ میلیارد دلاری NEOM را در دوسال پیش راه­ اندازی کرده است ( به معنای NEO–Mustaghbal یا آینده جدید). این پروژه در منطقه ­ای در شمال مدینه به وسعت ۲۶۵۰۰ کیلومتر مربع مشتمل بر شرکت­ ها، مؤسسات، مراکز تحقیق و توسعه هوش مصنوعی، سیستم حمل و نقل بدون بنزین، توریسم و مراکز آموزشی و تفریحی خواهد بود. مسئول این پروژهKlaus Kleinfeld از مدیران سابق زیمنس آلمان می­باشد. چندین هتل و مراکز تفریحی تا آخر سال ۲۰۱۸ در این منطقه تکمیل خواهد شد.

شرکت­های عربی، ژاپنی و اروپایی با رقم­های گوناگون در پی سنجش پروژه­ های احتمالی خود هستند. در این پروسه، عربستان به شبکه ­ی هوش مصنوعی جهان وصل می­شود و ضمن بهره برداری، منابع جدیدی برای درآمد کسب خواهد کرد. به زودی در مدتی کمتر از دو سال، فرودگاه بین­ المللی NEOM با باند ۳۷۵۷ متری افتتاح خواهد شد.

ریشه قدرت و امنیت در استراتژی تولید ثروت است. هوش مصنوعی، کانون علمی و اقتصادی این جهش جدید در تولید ثروت شده است. اخیراً در استراتژی­ که توسط مؤسسه The Gemunder Center Iran Task Force پیرامون تقابل مشترک آمریکا، اسرائیل و کشورهای عربی خلیج فارس علیه ایران پیشنهاد شده است، هوش مصنوعی در مسایل دفاعی و نظامی جایگاه ویژه­ ای دارد. همان کاری که در این استراتژی با مقیاس کوچک­تری نسبت به ایران اعمال می­شود، در مقیاس وسیعتر توسط آمریکا نسبت به چین طراحی شده است: جلوگیری از قدرتمند شدن رقبا و کاهش منابع مالی آنها برای افزایش سطوح مختلف قدرت. کشوری که نتواند ثروت اقتصادی تولید کند، به تدریج ثروت­ های غیر اقتصادی خود را نیز از دست می­دهد.

شنیدم حدود ۱۵ سال پیش از یک استاد تمام رشته مهندسی برق در یک دانشگاه بسیار معتبر تهران پرسیده شد: شما که فرد بسیار موفقی هستید، چرا می­خواهید مهاجرت کنید؟ او گفته بود: بله، من تمام مراحل آکادمیک را طی کرده ­ام و راحت زندگی می­کنم، اما با جهت گیری ­های جامعه مشکل دارم. این جامعه از زمان عقب مانده است. یک ضرب المثل چینی می­گوید: وقتی بادهای تغییر می ­وزند، بعضی دیوار می­سازند، بعضی آسیاب بادی.»