عارف شریفی صرخه؛ عصرایران - هوا شرجی است و لب‌های خشک «جاسم» از قطعی مجدد آب خبر می‌دهد. گرما از 50 درجه گذشته و این جوان خوزستانی میگوید که «دیگر آبی برای آشامیدن در روستای مزرعه نیست و اگر هم باشد آبی بی‌کیفیت، بدبو و گِل آلود است».
اهالی دهستان آهودشت از توابع شوش مجبورند که در این شرایط سخت هم تعرفه این آب آلوده را بدهند و هم برای زنده ماندن آب بخرند. آنها سالهاست که پیگیر رفع مشکل آب آشامیدنی روستاهایشان هستند اما همچنان آب شرب منازلشان یا قطع می‌شود یا بی‌کیفیت است. اما چرا آب آشامیدنی اهالی این دهستان تا این حد آلوده است و مکرر قطع می‌شود؟
عامل اول: خط انتقال فرسوده
تاسیسات خلیقه حیدر موسوم به 38 روستا در سال 1385 در ضلع شرقی دهستان آهودشت از توابع بخش شاوور راه‌اندازی شد. این دهستان در آن زمان 15 هزار نفر جمعیت داشت و قرار بود که تاسیسات خلیفه حیدر، آب آشامیدنی حدود 10 هزار نفر از اهالی دهستان آهودشت را تامین کند. مردمی که اکنون جمعیتشان به 25 هزار نفر افزایش یافته و دو مجتمع آبرسانی «خلیفه حیدر» و «زبیددبات» به علت فرسودگی و ... پاسخگوی نیازهای این مردم نیست.
در این میان تولید آب در تاسیسات خلیفه حیدر بوسیله تصفیه فزیکی از رودخانه دز صورت می‌گیرد. لوله‌های نامرغوب استفاده شده در خط انتقال این تاسیسات تنها برای 3 سال دوام آورد، شکستگی‌های مکرر در سال 1388 تاکنون، امکان تامین آب شرب سالم برای مردم آهودشت را رفته رفته سخت و سخت‌تر کرده است.
از طرف دیگر دسترسی به خط انتقال اصلی خروجی تصفیه‌خانه به طول 8 کیلومتر، به دلیل قرار گرفتن در اراضی کشاورزی سخت و دشوار است. ممانعت از نیروهای بهره‌برداری آبفار شوش برای ورود به اراضی و تعمیر شکستگی‌های خط انتقال خلیفه حیدر نیز از چالش‌های همیشگی این اداره به شمار می رود که روند ترمیم شکستگی‌ها را با مشکل مواجه کرده است.
در سال‌های اخیر رفته رفته شکستگی‌ها افزایش پیدا کرد و ضرورت تعویض این خط انتقال نیز بیش از پیش افزایش یافت. طول خط انتقال آبرسانی روستاهای منطقه آهودشت 40 کیلومتر است که حدود 20 کیلومتر از این خط انتقال آب کاملا فرسوده شده و در کنار عوامل آلاینده دیگر، باعث آلودگی شدید و قطعی مکرر آب آشامیدنی منازل اهالی دهستان آهودشت به ویژه روستاهای مزرعه شده است.
تامین 30 میلیارد برای تعویض خط فرسوده
به گفته نماینده مردم شوش در مجلس شورای اسلامی، اعتبارات لازم برای اجرای عملیات تعویض 12 کیلومتر از خط فرسوده انتقال آب مجتمع آبرسانی خلیفه حیدر تامین شده است.
سید راضی نوری میگوید: با پیگیری‌هایی که از طریق وزارت نیرو و شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور داشتیم، 30 میلیارد ریال اعتبار برای عملیات اجرایی تعویض این خط و رفع مشکل آب 38 روستای تحت پوشش مجتمع آبرسانی خلیفه حیدر تامین شد. وی می‌افزاید: عملیات اجرایی تعویض این خط نیز در حال انجام است که با تامین کامل لوله‌های جدید این خط به طور کامل تعویض خواهد شد.
این نماینده مجلس با بیان اینکه برای تامین آب آشامیدنی خط دیگری نیز از طرف چاه‌های روستای خماط در نظر گرفته شده است، یادآور می‌شود: پیگیری‌های مستمر در زمینه تامین لوله‌های خط انتقال آب ازچاه‌های خماط به سمت خلیفه حیدر ادامه دارد و در این زمینه به نتایج خوبی دست پیدا کرده‌ایم. نوری بیان می‌کند: مهندسین مشاور برای بررسی چگونگی اتصال آب از این چاه‌های آب شرب واقع در 27 کیلومتری بالادست منطقه حضور پیدا کرده‌اند.
تامین لوله مورد نیاز
با توجه به کمبود اعتبارات عمرانی، تامین لوله‌های جدید چالشی بزرگ برای آبفار شوش به شمار می‌رفت. مدیر اداره آبفار شوش در این ارتباط میگوید: با پیگیری‌های مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی خوزستان و نماینده مردم شوش در مجلس، با تعامل بین بخشی سازمان آب و برق و اداره کل آبفار، مقرر شد تا این سازمان 8 کیلومتر لوله مورد نیاز برای تعویض خط انتقال تاسیسات خلیفه حیدر را تامین کند.
محمد رازقی با بیان اینکه این تعامل تحت عنوان تهاتر و با عنایت به کمبود اعتبارات عمرانی در سال‌های اخیر صورت گرفته است، ادامه می‌دهد: در مقابل قسمتی از زمین سایت اداره به عنوان معوض به سازمان آب و برق خوزستان واگذار می‌شود. وی می‌افزاید: با تامین اعتبارات اجرایی این پروژه که با پیگیری‌های نماینده مردم شوش صورت گرفت، تاکنون مقدار۳ هزار و صد متر از خط انتقال کارگزاری شده است و با دریافت هزار و 500 متر دیگر، این مقدار نیز آماده کارگزاریست.
رازقی با اشاره به انتخاب پیمانکار با توانمندی فنی بالا برای اجرای سریع عملیات عمرانی تعویض خط انتقال خلیفه حیدر، یادآور می‌شود: با تامین کامل این لوله‌ها، طرح بهسازی و تعویض خط انتقال به شکل کامل اجرا می‌شود و مشکل کمّی آب مشترکین دهستان آهودشت کاملا رفع خواهد شد.
عامل دوم: عملکرد آبفار شوش
در این میان مشکل تنها در فرسودگی خط انتقال نیست، از نظر کارشناسان، نگهداری، بهره‌برداری، حفاظت، انجام تعمیرات پیشگیرانه و اضطراری تاسیسات آبرسانی خلیفه حیدر به شکل قابل قبولی انجام نشده است.
برخی کارشناسان مشکلات و معضلات شبکه تاسیسات آبرسانی خلیفه حیدر را به عملکرد اداره آبفار نسبت می‌دهند و معتقدند که این موضوع باعث ایجاد مشکلات کمی و کیفی آب آشامیدنی اهالی آهودشت شده است. در ادامه به برخی از مشکلات و معضلات دیگر شبکه تاسیسات آبرسانی خلیفه حیدر و البته اقداماتی که در روزهای اخیر برای خارج شدن از بحران صورت گرفته است، می‌پردازیم.
آبفار لایروبی نکرد
پیمانکار اداره آبفار در روزهای اخیر اقدام به لایروبی حوضچه‌های این تاسیسات کرده است. تصاویر منتشر شده از عملیات این لایروبی و حجم وسیع لجن‌های بیرون کشیده شده، به خوبی نشان می‌دهد که این حوضچه‌ها و منبع مصرف آب آشامیدنی بیش از 15 هزار نفر از اهالی دهستان آهودشت، مدتهاست لایروبی نشده است!. از طرف دیگر عدم تعویض فیلترهای شنی و سنگی در مدت زمان معین یکی دیگر از عوامل آلودگی آب آشامیدنی اهالی منطقه آهودشت است.
به مرور زمان دانه‌های زبر، تیز و کوچک شن در فیلترهای شنی، دچار خوردگی می شوند و به شکل مدور، نرم و هموار درمی‌آیند، این دانه‌های مدور و شسته شده دیگر توانایی جداسازی ناخالصی‌های آب را ندارند. از طرف دیگر دانه‌های شن در فیلترهای شنی قدیمی و تعویض نشده، به تدریج کوچک می‌شوند، این دانه‌های کوچک به تدریج وارد خط لوله شده و قسمت‌های مختلف سیستم را مسدود می کنند. این مسئله خود عاملی برای شکستگی و آسیب شبکه آبرسانی نیز به شمار می‌رود.
اقدمات لازم برای افزایش کیفیت
به گفته مسؤول نمایندگی اداره آبفار بخش شاوور، در حوزه کیفیت آب آشامیدنی تاسیسات خلیفه حیدر، اقدامات خوبی درحال انجام است. عیسی ساعدی بیان می‌کند: پیمانکار آبفار هم اکنون در تاسیسات خلیفه حیدر مستقر است و با نظارت کامل به صورت اساسی مشغول بازسازی تاسیسات می‌باشد.
وی توضیح می‌دهد: عملیات اجرایی بازسازی این تاسیسات شامل لایروبی کامل تمام حوضچه‌ها، ایجاد خروجی فاضلاب وپساب وتعویض سیلیس، وارد مدار کردن دوفیلتر به مراحل تصفیه آب، که بااین اقدامات، آب کاملا باکیفیت وبهداشتی به طرف شبکه‌های توزیع پمپاژ خواهد شد.
پرداخت نشدن مطالبات آبداران
پرداخت نشدن مطالبات و ناکافی بودن و پایین بودن حقوق و درآمد ماهیانه آبداران بر عملکرد آنها در نحوه انجام کلرزنی به موقع و گزارش شکستگی‌ها، نشتی‌ها و تعویض فیلترها تاثیر منفی گذاشته است. آبداران روستایی در شهرستان شوش 6 ماه است که حقوقی دریافت نکرده‌اند. نداشتن آگاهی آبداران نسبت به کلرخواهی، کلرزنی، مسائل ایمنی مربوط به کلر و ... از دیگر احتمالاتی است که می‌تواند در فهرست عوامل آلودگی آب شرب منطقه آهودشت قرار بگیرد.
نبود حفاظ ایمنی و حصارکشی
تاسیسات «زبید دبات» که بعنوان یکی از دو منبع اصلی آب شرب در بخش شاوور از توابع شوش به شمار می‌رود، بدون حفاظ ایمنی، حصارکشی و امنیت لازم رها شده است، به شکلی که حتی ممکن است در معرض اقدام عمدی برای مسموم کردن مصرف‌کنندگان یعنی اهالی این بخش باشند.
از این رو این تاسیسات آبرسانی با چالش بیوتروریسم نیز مواجه است که خود جان بیش از 10 هزار نفر از هموطنانمان را با تهدید جدی مواجه کرده است. در این منابع اصلی آب و حوضچه‌های آبرسانی، گاها سگ‌ها نیز به دلیل گرمای هوا و برای خنک کردن خود، آب تنی می‌کنند.
بر این اساس «نداشتن حفاظ ایمنی» برای جلوگیری از خطرات احتمالی و «مناسب نبودن حصارکشی اطراف تاسیسات» که احتمال ورود افراد متفرقه و حیوانات به محوطه تاسیسات را افزایش می‌دهد، از دیگر عوامل آلودگی آب آشامیدنی منطقه آهودشت است.
عامل سوم: شرکت‌های صنعتی در بالادست
کارخانه‌های صنعتی شوش در بالادستِ تصفیه‌خانه خلیفه حیدر و زبیددبات قرار دارند. آب صنعتی این کارخانه‌ها به رودخانه دز که منبع تامین آب تاسیسات موسوم به 38 روستا است، می‌ریزد. این مسئله که از عوامل اصلی آلودگی زیست محیطی و آب آشامیدنی منطقه آهودشت به شمار می‌رود، پیش از این در شورای سلامت مطرح شده و نسبت به ادامه روند این آلایندگی هشدارهای لازم داده شده است.
آبفار شوش نیز در این ارتباط کارگروه بررسی وضعیت کیفی رودخانه دز را تشکیل داده است. اداره حفاظت از محیط زیست شوش نیز به دلیل عدم تصفیه پس‌آب ورودی به رودخانه دز، از شرکت‌های صنعتی بالادست شکایاتی را ترتیب داده که در حال طی مراحل حقوقی مربوطه هستند.
افزایش ظرفیت تصفیه‌خانه
به گفته مدیر اداره آبفار شوش، سیستم تصفیه‌خانه آب خلیفه حیدر برای ظرفیت معینی از بار آلودگی و کدورت طراحی شده است. محمد رازقی میگوید: با توجه به اینکه فاضلاب کارخانه‌جات در بالادست و زه کشاورزی به آب رودخانه دز وارد می‌شود از این رو تصفیه این حجم از آلودگی و کدورت خارج از توان و ظرفیت تصفیه تاسیسات خلیفه حیدر است. وی می‌افزاید: نماینده مردم شوش در مجلس و مدیریت شرکت آبفارخوزستان برای تامین اعتبار و اجرای پروژه افزایش ظرفیت تصفیه‌خانه این تاسیسات، در حال پیگیری هستند.
عامل چهارم: کاهش توان خودپالایی دز
خودپالایی، بازسازی و برقرارسازی کامل یا بخشی از حالت اولیه یک رودخانه و پالایش طبیعی پیکره‌های آبی آلوده رودخانه است. به دلیل کاهش دبی رودخانه دز توان خودپالایی آن کاهش یافته است و بر همین اساس این رودخانه توان پذیرش مقدار پساب و آلودگی‌های صنعتی در بالادست را ندارد. به عبارتی دیگر خشکسالی‌های اخیر و سایر عوامل موثر بالادست استان باعث کاهش دبی رودخانه دز و کاهش قدرت خودپالایی این رودخانه و در مقابل آلودگی آب آشامیدنی در تاسیسات خلیفه حیدر شده است.
در این شرایط با وجود رایزنی‌های مسؤولان ارشد شهرستان، اما سازمان آب و برق حاضر به افزایش دبی این رودخانه نشد تا سلامت بیش از 15 هزار نفر از هموطنان به این شکل در معرض خطر باقی بماند. به گفته مدیر اداره آبفار شوش، در شرایط بحرانی کاهش دبی رودخانه و افزایش اجتناب ناپذیر میزان کدورت و نیاز اهالی برای تامین آب برای مصارف غیر از شرب، پمپاژ ادامه داشته است و تامین آب بهداشتی نیز برای مصرف آشامیدن از طریق تانکر سیار صورت می‌گیرد.
ریشه مشکلات کنده شود
براساس این گزارش، شوش با 219 روستا در ۱۱۵ کیلومتری شمال غربی اهواز در میان سه رودخانه دز، کرخه و شاوور قرار دارد. اغلب روستاهای این شهرستان با مشکل آب آشامیدنی مواجه هستند اما معضل اصلی آب شربِ شوش در دهستان آهودشت از توابع بخش بزرگ شاوور است.
تسریع در تامین لوله‌های خط انتقال و افزایش دبی رودخانه دز توسط سازمان آب و برق خوزستان، بازسازی و حفاظت مستمر از شبکه تاسیسات آبرسانی خلیفه حیدر و زبید دبات توسط آبفار، تصفیه پس‌آب صنعتی ورودی به رودخانه دز توسط صنایع بالادست و اجرای عملیات احداث خط انتقال آب تاسیسات خلیفه حیدر از چاه‌های خماط از جمله اقداماتی است که اگر صورت بگیرد، آب شرب دهستان آهودشت با جمعیت بیش از 25 هزار نفر هیچ وقت با مشکل مواجه نخواهد شد.