ترویج زبان انگلیسی؛ تهاجم فرهنگی یا ضرورت توسعه؟

   دکتر امید خزانی

یکی از شاخص های مهم توسعه اقتصادی کشورها سرمایه گذاری برای گسترش زبان های بین المللی و در راس آن زبان انگلیسی است که تاثیر مستقیم در اقتصاد کشورها دارد.

در ایران ، اما توسعه زبان انگلیسی و سایر زبان های خارجی همواره با بی مهری همراه بوده و با آن به نوعی مانند فرزند ناتنی و مغضوب خانواده آموزش برخورد شده و بیشتر لفظ " زبان بیگانه" برای آن استفاده شده که سیاست های اجرایی سیاستگذاران آموزشی همچون وضع مالیات بر موسسات و آموزشگاه های زبان که بیشتر شبیه نوعی جزیه است–مالیات سنتی بر افراد بیگانه- موید آن است.

اگر چه مسوولان بلندپایه همواره به ضعف نظام آموزشی در زمینه آموزش زبان اذعان کرده اند، اما در عمل به جای تخصیص یارانه ، تسهیلات برای بخش خصوصی که کار زمین مانده نهادهای رسمی آموزشی را انجام می دهند ، با اخذ مالیات مضاعف ، کار را برای سرمایه گذاران و فارغ التحصیلان این رشته سخت تر کرده اند. این در حالی است که دولت ها وقتی در زمینه ای ضعف دارند ضوابط حاکم بر آن بخش را برای جذب سرمایه گذاری تسهیل می کنند!

همین نگاه از سر بی مهری به امر آموزش زبان در طول چندین دهه گذشته باعث شده است که فارغ التحصیلان دانشگاهی- سالانه 850 هزار فارغ التحصیل رشته های مختلف دانشگاهی در ایران وارد بازار کار می شوند- و مدیران اجرایی شرکت ها به راحتی نتوانند فضای کاری خود را در عرصه بین المللی گسترش دهند و حتی در سطوح بسیار عالی مدیریت به استثنای دو یا سه وزیر و معاونان شان اغلب در تعامل با همتایان خارجی خود نیاز به واسطه دارند و حتی در برخی موارد مورد تمسخر رسانه های داخلی و خارجی قرارگرفته اند.

 ضرورت گسترش زبان های خارجی

بر اساس آخرین تحقیق دانشگاه هاروارد در سال 2014 در 60 کشور جهان ، ارتباط مستقیمی بین دانش زبانی کشورها و رشد اقتصادی آنها اثبات شده است به نحوی که هر چقدر دانش زبانی شهروندان و فارغ التحصیلان از زبان انگلیسی و سایر زبان های خارجی بیشتر بود ، شاخص های درآمد ناخالص داخلی و تولید ناخالص داخلی آنها نیز بیشتر بوده است.

- در سطح خرد، جویندگان کار مسلط به زبان انگلیسی نسبت به سایر نیروی کار در سطح کشور خود حدود ۳۰ تا ۵۰ درصد دریافتی بالاتری داشته اند.

- همین پژوهش رابطه ای مستقیم بین مهارت‌های زبان انگلیسی جمعیت و عملکرد اقتصادی کشور را نشان می‌دهد. به عنوان مثال با افزایش تسلط بر زبان انگلیسی، شاخص هایی مانند درآمد ناخالص ملی (GNI) و تولید ناخالص داخلی بالا می رود.

- امروز میلیون ها فارغ التحصیلی که در رشته های مختلف وارد بازار کار شده اند ، توانایی ارتباط با بازار کار بین المللی را ندارند و از این منظر وزارت آموزش و پرورش را باید سرزنش کرد که در طول 6 سال حتی مکالمه پایه را هم نتوانسته است آموزش دهد.

خلا آموزش کاربردی زبان انگلیسی در کشور ما که از نظر شاخصه های آموزش عالی جزو کشورهای پییشرو است، همچنان چشمگیر و تاسف آور است.

- سالانه حدود 300 هزار نفر در رشته های مختلف فنی و مهندسی در کشورمان فارغ التحصیل می شوند. گردش مالی صدور خدمات فنی و مهندس در دنیا 400 میلیارد دلار است و تا سال 2025 به رقم 1.49 تریلیون دلار خواهد رسید.

اگر بپذیریم که فروش و صادرات خدمات فنی و مهندسی به کشورهای همسایه می تواند بازارکار اصلی فارغ التحصیلان دانشگاه های فنی و مهندسی ما باشد، اساسا ابزار لازم برای تحقق چنین چشم اندازی زبان انگلیسی است.

- یکی از ارکان توسعه اقتصادی تربیت مدیرانی است که دانش زبانی بالا داشته و بتوانند پای خود را فراتر از مرزهای آزمون و خطا بگذارند و تجربه میدانی مدیران سایر کشورها را در زمینه کاری خود به طور روزمره مطالعه نموده و براساس آن تغییرات لازم را اجرایی نمایند.

متاسفانه شاید کمتر از نیم درصد از بیش از 350 هزار مدیری که در سیستم دولتی ایران مشقول به فعالیت هستند دانش زبانی قابل قبول داشته باشند. چه بسا اگر مدیران ارشد و رده های بالاتر از دانش بین المللی بهره می بردند اساسا نیازی هم به این تعداد از مدیران ریز و درشت نمی بود!

- کسانی که در راس سازمانی قراردارند و تصمیم های کلان می گیرند با نبود دانش زبانی از تجربیات و پیشرفت های مرتبط با زمینه کاری خود محروم هستند و واحدهای تحقیق و توسعه (R & D) زیر مجموعه خود را به درستی نمی توانند راهبری کنند.

امروز بسیاری از وزرا و مدیران ارشد سیاسی و اقتصادی مقالات مهم به قلم خود در روزنامه های معتبر دنیا منتشر می کنند و افکار عمومی جهان را مخاطب قرار می دهند. روسای سازمان های گردشگری و وزرای اقتصاد و مدیران شرکت های بزرگ به طور مستمر در این زمینه فعال هستند!

- یکی از شاخص های مهم سرمایه گذاری خارجی درکشورها (FDI) دانش زبانی نیروی کار کشورهاست. نیروی کار متنوع یکی از شروط تمام شرکت هایی است که هدفشان استخدام افراد با استعداد است.

در بسیاری از کشورها هم اکنون تلاش گسترده ای برای تشویق شهروندانشان به یادگیری زبان های خارجی با هدف افرایش فرصت های شغلی و فرهنگی در جریان است.

- کارآفرینی در عصر جدید با نگاه سنتی همخوانی ندارد. دنیای امروز به سوی استفاده از کامپیوترهای کوانتومی و هوش مصنوعی و خوردوهای بدون سرنشین در حرکت است که خیلی از شغل های سنتی را از بین می برند بنابراین سیاست گذران کشورها باید جهت گیری خود را همسو با این تغییرات کنند و در این راستا دانش زبان های بین المللی نقش مهمی را بازی می کنند!

- در کشور ما کم نیستند شرکت های دانش بنیان که نرم افزارهای (app)های پیشرو و محصولات قابل رقابت در عرصه جهانی تولید می کنند اما در تولید ویدیوهای آموزشی و نشر آن در سایت های معتبر بین المللی به زبان انگلیسی توسط مدیران شان که امری کاملا عادی است، یکی از مشکلات اصلی آنهاست . تسلط به زبان انگلیسی و بارگذاری ویدیوهای تبلیغی-آموزشی در یوتیوب و سایر شبکه های اجتماعی هزینه های تبلیغاتی را بسیار پایین می آورد!

- برای تحقق چشم انداز رسیدن به 20 میلیون گردشگر تا سال 1404 –فارغ از ایجاد زیرساخت های مناسب- اساسا عدم گسترش زبان انگلیسی یکی از موانع اصلی است.

- تقریبا به استثنای چند مورد انگشت شمار سیاستمداران ایران ، نمایندگان مجلس و فعالان حزبی و رسانه ای تسلطی بر زبان انگلیسی و یا سایر زبان های خارجی ندارند که خود امری اجتناب ناپذیر در درک فضای بین المللی و رسیدن به تحلیل سیاسی جامع و کاربردی است.

سیاستمداران نیاز دارند روزانه تحلیل های متفاوتی از رسانه های دیداری و نوشتاری به زبان های بین المللی بخوانند که در ایران چنین خلایی بسیار ملموس است. چه بسا اگر انگشت شماری از مقامات بلندپایه دولت های نهم و دهم اندکی آشنایی به زبان و محاورات بین المللی داشتند و تبعات رفتن زیرفصل 7 منشور سازمان ملل را مطالعه کرده بودند ، ایران شاهد بی سابقه ترین تحریم های تاریخ نمی شد و ایرانیان میلیاردها دلار خسارت نمی دیدند!

سد فرهنگی و تمدنی ایران

برخی نگرانی های سنتی از رویارویی و غلبه فرهنگی غرب در مواجهه زبانی مبنای تاریخی و علمی ندارد. تمدن ایران قرن ها پیش در معرض هجوم زبان و فرهنگ های مختلف قرارگرفته و با قدرت بر آنها غلبه یافته است. مهمترین رویارویی زبان و فرهنگ عرب بود که تمدن های پیرامونی خود از جمله زبان و تمدن مصر باستان را هضم کرد اما در مواجهه با ایران زمین که سرزمین علم و فلسفه و ادب بود ، به تعامل رضایت داد.

زبان فارسی به گفته پژوهشگران برجسته ای چون مرحوم دکتر داریوش شایگان با دارا بودن ساختار پربار و به ویژه تنوع پسوند و پیشوندهایش قادر است با هر زبانی رویارو شده و به واژه سازی بپردازد و ازین نظر از توانمندترین زبان های دنیاست!

ایران علاوه بر سابقه دیرین تاریخی و تمدنی دارای صنعت سینمای شناخته شده در جهان است که با گسترش زبان انگلیسی در بین کارگردانان و هنرپیشه ها توفیقات بیشتری را می تواند به دست آورد.

ایران جزو معدود کشورهایی است که در کنار صدها جوایز ارزشمند سینمایی از جشنواره هایی مثل ونیز، برلین و کن ، دارای دو جایزه اسکار است و اگر تعداد بیشتری از هنرپیشه ها و کارگردانان ایران در سطح اول دنیا زبان انگلیسی و یا فرانسه را بیاموزند قطعا موفقیت های بیشتری در این عرصه مهم جهانی خواهند یافت.

بالعکس، کشورهایی که دارای سابقه تمدنی قوی هستند با ابزار زبان بین المللی ، شکوه ، تاریخ و عظمت خود را به رخ جهانیان می کشند. هندی ها عناصر فرهنگی و تمدنی خود را در قالب رمان ها و آثار ادبی و پرفروش متعددی به زبان انگلیسی نوشته اند و جوایز متعدد Pulitzer و Booker را از آن خودکرده اند.

 ضرورت ترویج زبان انگلیسی در بین پژوهشگران دینی

روحانیون کشور در مقایسه با روحانیون واتیکان که هر کدام دارای تحصیلات در چندین رشته جدید و تسلط به چندین زبان دنیا هستند ، دارای خلا جدی هستند. امروز چالش اساسی در دنیای دینداری رقابت بین ادیان نیست بلکه چالش اصلی غلبه الحاد ماتریالیستی متاثر از داروینیسم و گسترش اخلاق ابزارگرایانه( یوتیلیتاریانیستی) و اخلاق تکاملی است.

هزاران دانشجویی که از ایران برای ادامه تحصیل روانه کشورهای غربی می شوند در معرض چنین چالش های بنیادین هستند و در بین روحانیون شاید کمتر کسی باشد که بتواند کتاب های مطرح نیوآته یست ها ، امثال ریچارد داوکینز و کریستوفر هیچینز و جان استیوارد میل را بخواند و با تسلط بر آثار برخی فیلسوفان تحلیلی غرب که در نقد داروینیسم مطالب زیادی منتشر کرده اند، نقدی شایسته در رد نیو آته یست ها که قابل قبول برای جوانان تحصیلکرده امروزی باشد، بنویسند!

در سایه همین نگاه بغض آلود به زبان است که پرمخاطب ترین کتاب در مورد زندگی پیامبر اسلام را نه یک روحانی که یک پژوهشگر بریتانیایی به نام کارن آرمسترانگ نوشته است!

سخن پایانی

با وجود اینکه اغلب فیلسوفان و دانشمندان تمدن اسلامی ایرانیان بودند و زبان فارسی هم از پویایی لازم برخوردار بود، اما آثار مهم خود را به زبان عربی می نوشتند که زبان بین المللی به شمار می رفت.

شاید اگر نبرد ترافالگار بین اسپانیا و انگلیس در اوایل قرن 17 میلادی به لطف طوفان ناگهانی به شکست ناوگان اسپانیایی ها نمی انجامید و سیطره انگلستان بر آب های ازاد پایان می یافت، اکنون زبان انگلیسی زبان بین المللی نبود و یا رای گیری در کنگره امریکا با اختلاف یک رای بین زبان انگلیسی و آلمانی به نفع زبان انگلیسی رقم نمی خورد و یا جنگ دوم جهانی سرنوشت دیگری پیدا می کرد، زبان دیگری بر محاورات بین المللی حاکم می بود ولی هرچه که بوده است اینک زبان انگلیسی امری اجتناب ناپذیر در عرصه روابط بین المللی شده است و کینه ورزی با آن دردی را دوا نمی کند!

بنابراین اگر حتی چند مورد از موارد اشاره شده در بالا قابل پذیرش باشد ، آموزش و پرورش و نظام آموزشی ایران باید در مقام پاسخگویی در برابر این غفلت مهم باشد نه اینکه با رایزنی با نهادهای قانون گذار بر بخش خصوصی آموزش زبان مالیات وضع کند و کمترین تسهیلاتی برای آنها قایل نشود بلکه چتر حمایتی خود از آنها را هم در برابر سایر نهادهای مالیاتی دریغ کند. در بسیاری از کشورهایی که اقتصاد مالیات-محور دارند نهادهای آموزشی در قبال شهریه های دریافتی معافیت مالیاتی دارند!

در کنار سایر تغییرات ساختاری که بر نظام آموزشی ایران ضروری می نماید، تغییر نگرش ساختاری به امر آموزش زبان های خارجی و تسهیل فعالیت بخش خصوصی در کنار نظارت های تخصصی حتی ایجاد معاونت تخصصی برای گسترش آموزش در این زمینه نیز ضروری می نماید.