رانندگی زنان در عربستان سعودی از 24 ژوئن – دو روز پیش- قانونی شد و از این پس زنان در عربستان سعودی می‌توانند همانند مردان با طی آموزش‌های رانندگی و امتحان، گواهینامه رانندگی گرفته و پشت فرمان اتومبیل خود بنشینند.
به گزارش عصرایران وب سایت " کوآرتز" در گزارشی تحلیلی به قلم " مارتین ویدت" استاد مطالعات خاورمیانه در دانشگاه دانمارک، موضوع آزاد شدن رانندگی زنان در عربستان سعودی را علاوه بر تاثیرات فرهنگی و اجتماعی از زاویه اقتصادی مورد تحلیل قرار داده است.
بر اساس این گزارش:
پس از سال‌ها مبارزه فعالان زن در سعودی، ممنوعیت رانندگی زنان در این کشور از روز 24 ژوئن لغو شد. این اقدام در میان اصلاحات 2 سال اخیر "محمد بن سلمان" ولیعهد جوان سعودی بیش از همه مورد بحث و توجه بوده است.
در هفته‌های قبل از لغو ممنوعیت ، شماری از فعالان حامی کمپین رانندگی آزاد زنان سعودی دستگیر شدند و این اقدام شک و تردیدها را درباره تصمیمات اصلاحی دولت سعودی بیشتر کرد.
عربستان سعودی یکی از محافظه کارترین جکومت‌های جهان را دارا بوده است و این سوال پیش می‌آید که چرا با این وجود سیاست کاهش کنترل عمومی بر زنان از سوی این حکومت محافظه‌کار در پیش گرفته شده است؟ اخیرا در یک مقاله پژوهشی دلیل این امر را از زاویه ضرورت‌های اقتصادی دولت سعودی مورد واکاوی قرار داده‌ام.
عربستان سعودی در حال حاضر با وضعیت اقتصادی دشواری روبروست. در طول 60 سال گذشته با توجه به درآمدهای فراوان نفتی، اقتصاد سعودی به یک سیستم رفاهی بزرگ تبدیل شده بود که با حق مسکن و مشاغل با درآمد خوب در بخش دولتی، تعطیلات طولانی کارمندان و بازنشستگی زودهنگام آنها همراه بود.
این مدل به خوبی کار می‌کرد تا زمانی که جمعیت کم و درآمد نفت فراوان بود؛ اما دیگر نه جمعیت کم است و نه درآمدهای نفتی سرشارند. جمعیت به سرعت در حال ازدیاد است و پیش‌بینی می شود روند رشد آن در آینده حتی بیشتر شود. امروزه 60 درصد از 22 میلیون جمعیت عربستان سعودی کمتر از 30 سال سن دارند. قیمت نفت از سال 2014 روندی کاهشی یافته است، هرچند که اکنون اندکی بهبود یافته اما این کاهش درآمد نفتی تاثیر منفی زیادی بر درآمد دولت عربستان داشته است.
با توجه به این موضوع، در سال 2017، شاهزاده "محمد بن سلمان" ولیعهد سعودی، برنامه چشم انداز 2030 را برای انجام یک سری اصلاحات رادیکال اقتصادی اعلام کرد. هدف بلندپروازانه و درازمدت او این است که اقتصاد سعودی را از وابستگی به درآمد نفت برهاند و به یک اقتصاد فرانفتی و مبتنی بر نیروی انسانی ماهر سعودی تبدیل کند. از 12 میلیون شغل کنونی در عربستان سعودی، امروزه تنها 5 میلیون نفر از سعودی‌ها این مشاغل را در اختیار دارند و 7 میلیون شغل دیگر در اختیار کارگران مهاجر دیگر کشورهاست. عنصر دیگربرنامه چشم انداز 2030 مبتنی بر جذب نیروی کار سعودی بر اساس شایستگی و نه ارتباطات خانوادگی و قبیلگی است.
"زنان"، نیروی کار جدید سعودی
"زنان" در چشم‌انداز 2030 عربستان سعودی نقش مهمی ایفا می‌کنند. به طور کلی، زنان عربستان در مقایسه با مردان تحصیلات کمتری دارند و بنابراین دولت معتقد است که می‌توانند نقش فعال در توسعه کشور داشته باشند. زنان همچنین می‌توانند با توجه به بی‌میلی نیروی کار مردان به بعضی از مشاغل مانند پرستاری یا شغل‌های خدماتی که هم‌اینک در اختیار کارگران مهاجر است، نقش بیشتری داشته باشند. هم اینک جمعیت کمی از زنان سعودی شاغل هستند و بر اساس آمارها تنها یک نفر از 5 نیروی کار کنونی در عربستان سعودی را زنان تشکیل می‌دهند که این آمار در مقایسه با میانگین جهانی بسیار پایین است.
بخشی از دلایل اینکه چرا بیشتر زنان سعودی در بازار کار نیستند، مربوط به سنت‌های فرهنگی و قرائت‌های مذهبی است که بر جامعه سعودی حاکم است؛ بر این مبنا که بر اساس این سنت فرهنگی و مذهبی زنان باید از خانه مراقبت کنند و مردان به کارهای خارج از خانه برسند.
اما علاوه بر این مانع مهم فرهنگی، دلیل دیگری نیز طی همه این سال‌ها در عدم جذب نیروی کار زنان در سعودی موثر بوده و آن مساله و در واقع معضل حمل‌و‌نقل نیروی کار زنان با توجه به قانون منع رانندگی زنان بوده است.
عربستان سعودی در منطقه‌ای خشک و بسیار گرم قرار دارد در حالی که ساختارغالب شهرهای این کشور نیز به سبک مدرن آمریکایی با فاصله‌های طولانی بین محل کار، خانه، خدمات و خرید طراحی شده‌اند.
عکس: حمد محمد؛ رویترز
بنابراین حتی اگر موانع فرهنگی را هم کنار بگذاریم، امکان پیاده رفتن زنان یا دوچرخه سواری آنان تا محل کار بسیار محدود است. حمل و نقل عمومی به طور قابل توجهی توسعه نیافته است و تاکسی از نظر فرهنگی گزینه مناسبی نیست مگر اینکه حداقل دو زن با هم سفر کنند. با توجه به قانون چند دهه‌ای ممنوعیت رانندگی زنان، زنان سعودی وقتی می‌خواستند از خانه خارج شوند، باید توسط یک راننده مرد از اعضای خانواده یا مستخدم راننده بیرون می‌رفتند.
برای خانواده‌های متمول سعودی استخدام یک راننده و خرید یک ماشین اضافی مشکلی نبود ، اما برای اکثر کارفرمایان در مشاغل عمومی، استخدام راننده برای کارکنان زن بیش از حد گران در میاید. شاهزاده بن سلمان در اصلاحات جدید خود همچنین از موسسات بخش دولتی خواسته تا ظرفیت خدماتی سرویس حمل و نقل خود را برای کارکنان زن خود افزایش دهند.
از سوی دیگر و بر اساس تجربیات و مشاهدات فردی من در عربستان سعودی، در سال های گذشته قانون ممنوعیت رانندگی زنان بر کیفیت حضور مردان در مشاغل‌شان نیز تاثیرات سوئی گذاشته است؛ چون غالب مردان شاغل به بهانه بردن همسرانشان به دندانپزشک، دکتر و یا قرار ملاقات‌های دیگر کمتر در محل کارشان حاضر می‌شدند و این عدم حضور هم در فرهنگ رسمی این کشور توجیه داشت چون این مردها در واقع زنان خود را به محل‌هایی که می‌بایست حضور می‌داشتند برده‌اند.
تمامی این عوامل باعث شد تا لغو ممنوعیت رانندگی زنان نه تنها به عنوان یک اقدام اصلاحی فرهنگی - اجتماعی بلکه همچنین به عنوان یک الزام اقتصادی در قالب چشم انداز عربستان 2030 به مورد اجرا در آید؛ چون قرار است زنان بخش عمده‌ای از نیروی کاری باشند که قرار است آینده عربستان و اقتصاد غیرنفتی را محقق کنند.
لغو قانون ممنوعیت رانندگی زنان در سعودی به طور بالقوه می‌تواند از ظرفیت جذب و استفاده از نیروی زنان تحصیلکرده در بازار کار به نفع اقتصاد سعودی باشد. در عین حال این موضوع حتی به طور مستقیم و غیرمستقیم می‌تواند به افزایش کارایی نیروی کار مرد نیز بینجامد. اما مهم‌تر از همه، تغییر در هنجارهای فرهنگی نیز مورد توجه است که در آینده به زنان و مردان سعودی اجازه می‌دهد که دوشادوش یکدیگر در فضاهای عمومی حضور داشته و در کنار یکدیگر کار کنند.