دریغ از یک استعفا!

عصر ایران؛ امید خزانی- موج حوادث و سوانح غم انگيز مي آيند و ايران را در اندوه فرو مي برند و پس از چندي در پي موج ويرانگر ديگر يا روزمرگي و سياست زدگي فراموش مي شوند و خانواده هايي مي مانند با داغ جگرسوز فقدان عزيزانشان.

حوادث مرگبار فقط پهنه ايران زمين را در نمي نوردند اما آنچه كه ايران را از ساير كشورها متمايز كرده است، مسووليت ناپذيري مدیران و مقاماتي است كه گويي با عبارتي به نام " استعفا براي تسكين افكار عمومي" كاملا بيگانه اند.

استعفای عالي ترين مقامات إجرائي در پي سوانح و حوادث مختلف امروزه چنان رايج شده است كه منحصر به كشورهاي توسعه يافته اروپای غربی وآمریکا و یا شرق دور مثل ژاپن، كره جنوبی نيست و از افغانستان و پاكستان در همسايگي ما گرفته تا مصر و حتي اتيوپي به امري عادي براي تسكين بازماندگان قربانيان و تمرين بيدار نگاه داشتن وجدان در جوامع بشري تبديل شده است.

سه هفته پيش رئيس بيمارستان دانشگاه دولتي مصر Banha در پي سقوط مرگبار آسانسور و كشته شدن 7 نفر از سمت خود فورا استعفا داد! امری قابل تحسین که تصور رخ دادنش در ایران ما کمی سخت است.

در چند ماه گذشته که کشور ما درگیر زلزله ایلام و کرمانشاه ، آلودگی شدید هوا در کلانشهرها، غرق شدن غم انگیز کشتی سانچی با تمام خدمه اش و نهایتا سقوط مرگبار پرواز یاسوج بوده است ، درکشورهای مختلف نیز حوادثی رخ داده اند اما با این تفاوت که مسوولانی برای احترام به افکار عمومی از سمت های خود در آن کشورها استعفا داده اند.
تقریبا همزمان با حوادث کشور ما در اسکندریه مصر تصادف دو قطار منجر به کشته شدن 47 نفر شد که بلافاصله وزیر حمل و نقل مصر استعفا کرد. در ماه آگوست 2017، در تایوان وزیر انرژی این کشور در پی 4 ساعت خاموشی سراسری که باعث محبوس شدن صدها نفر در آسانسور ها شد، استعفا داد! همچنین در همان زمان وزیر راه آهن هند در پی سانحه از خط خارج شدن قطار مسافربری استعفا کرد.

جاي تاسف است در كشور ما كه سابقه ديرين فرهنگي و تمدني دارد، سوانح تراژيك كه آشيان خانواده هايي را ويران مي كنند ، به صحنه سيركي تبديل مي شوند كه مسؤولان ريز و درشت در قامت قهرمانان و كارشناسان خبره إبراز وجود نمايند و تكذيبه از پس تكذيبه، جلسه از پي جلسه براي مديريت بحران تشكيل دهند ، اما دريغ و صد دريغ از يك استعفاي كوچك !

استعفا نشان وجدان های بیدار است که اگر بخوابد کار انسان ها و جوامع بشری بسی دشوارتر ازآنچه که امروزاست، خواهد بود. در ژاپن، مدیر عامل شرکت بزرگ تبلیغاتی GENTSU در دسامبر سال گذشته پس از آنکه یکی از کارمندان رده پایین شرکتش به دلیل کار بیش از حد خودکشی کرده بود ، از سمت خود استعفا داد!

دکتر جی پاتریک دابل Dobel محقق برجسته دانشگاه سیاتل واشنگتن در حوزه اخلاق عمومی، در سال 1999مقاله ای تحقیقی با عنوان Ethics of Resigning "اخلاق استعفا" منتشر کرد که در آن به بسط "نظریه استعفا" با رویکرد انسجام و یکپارچگی جامعه پرداخته شده است.

او می نویسد " استعفا دادن همواره تصمیم سختی است اما از سه منظر قابل تحسین و توجیه است. اول اینکه تضمین کننده درستی و امانت داری (Integrity ) فردی و اجتماعی است. دوم مسسولیت پذیری اشخاض را تقویت می کند (Responsibility)و سوم جوابگویی در برابر افکار عمومی به عنوان رکن اساسی جامعه دموکراتیک را نهادینه می کند (Accountability). به عبارت دیگر در جامعه ای که استعفای مقامات کم و یا به ندرت باشد، اصل اساسی جوابگویی و مسوولیت پذیری که ضامن تداوم رابطه مناسب بین مردم و مدیران جامعه است، ضعف اساسی دارد.

بنابر اصول " اخلاقیات استعفا" و همچنین نظریه "اثر پروانه" Butterfly Effect که براساس آن حتی بال زدن یک پروانه در نیمکره غربی ممکن است باعث وجود طوفان عظیم در نیمکره شرقی گردد، امکان ندارد در پی حوادثی مسوول یا مدیرانی قاصر یا مقصر نباشند و در رده های مختلف استعفای از مسوولیت دولتی را ضروری ندانند!

نمونه های زیادی از استعفای مقامات در قالب های اخلاق عمومی می توان یافت.

برای مثال، نخست وزیر کره جنوبی در آوریل 2014 در پی غرق شدن کشتی تفریحی حامل دانش آموزان که منجر به کشته شدن 300 نفر شد، استعفا داد. در نگاه اول نخست وزیر کره را نمی توان مسوول (responsibility) این اتفاق دانست اما از منظر جوابگویی کاملا قابل توجیه و تحسین است.

وزرای حمل و نقل مصر در سال های 2009 و 2017 به دنبال حادثه قطارهای مسافربری که منجر به کشته شدن 18 و 44 نفر شدند، استعفا دادند.

رییس هواپیمایی بین المللی پاکستان به دنبال سانحه هوایی و کشته شدن 47 نفر در دسامبر 2016 استعفا داد.
وزیر راه آهن هند به دنبال دو حادثه تصادف قطارهای مسافری در آگوست 2017 استعفا داد.

وزیر کشور رومانی در ژانویه 2014 به دنبال سانحه هوایی که تنها 2 نفر کشته داشت ، استعفا داد.

وزیر کشور پرتغال به دنبال آتش سوزی گسترده و کشته شدن حدود 100 نفر در اکتبر سال 2017 استعفا داد.

وزیر دفاع و فرمانده ارتش افغانستان به دنبال عملایات تروریستی طالبان در آوریل سال 2017 استعفا دادند.


وزیر دفاع ژاپن به دنبال ارزیابی غیر دقیق از اعزام سربازان ژاپن در قالب نیروهای پاسدار صلح سازمان ملل در جولای 2017 استعفا داد.

وزیر کشور ترکیه به دنبال ناکامی در پیش گیری از عملیات تروریستی در سال 2016 استعفا داد.

پاپ بندیکت در سال 2013 در پی رسوایی های اخلاقی کشیشان کلیسای کاتولیک و همچنین در اعتراض به نزاع درونی حاکم بر کلیسا استعفا داد.

وزیر خارجه هلند در آوریل 2017 به دنبال افشای تناقض گویی اش در مورد دیدار با پوتین استعفا داد.

نخست وزیران ایتالیا و انگلیس به ترتیب در سال 2014 و 2017 به دنبال شکست خوردن برنامه هایشان استعفا دادند و از سیاست محو شدند!

حتی نخست وزیر کشور افریقایی اتیوپی اوایل همین ماه برای بازگرداندن آرامش به فضای سیاسی کشورش استعفا داد!

لزوما استعفا فقط نباید در پی حوادث دلخراش باشد و در بسیاری موارد مقامات کشورها در پی ناکامی در کنترل و شکوفایی اقتصاد استعفا می دهند. نخست وزیر مجارستان به دلیل ناکامی در کنترل تورم و مشکلات اقتصادی کشور در سال 2009 استعفا داد.

ارزش پول ملی ما در 5 ماه گذشته بیش از 25 درصد سقوط کرده است و به عبارتی 25 درصد از ارزش دارایی ها مردم کاسته شده و هنوز هیچ مقام ارشد اقتصادی خود را مقصر این امر نمی پندارد که استعفایش را تقدیم نماید!

تنها مورد استعفا در ایران در پی حوادث دلخراش استعفای مدیرعامل راه آهن است که در آذرماه سال 1395 رخ داد و البته شایسته تقدیر است.

باوجود گذشت چندین ماه از زلزله ایلام و کرمانشاه هنوز بسیاری از هموطنان ما سرمای زمستان را در چادرها سپری می کنند و همچمنان هیچ مسوولی خود را بابت این رنج هموطنانش ملامت نمی کند چه برسد به استعفایی از سر تکریم!

دنای سفیدپوش همچنان مدفن عزیزان خانواده های بیشماری است که بخشی از وجودشان را در واپسین روزهای سال در قله آن گم کرده اند و حتی از سر نجابت پیشنهاد توقف عملیات جستجوی پیکرعزیزان شان را داده اند که مبادا کسی در این راه کشته شود و افکار عمومی ایران همچنان تشنه استعفایی است از سر تکریم و مسوولیت پذیری!

و سخن آخر از امیر سخن، حضرت امیرالمومنین که فرمود "از خدا نسبت به بندگان و شهرهايش پروا کنيد زيرا داراي مسئوليت هستيد".