در نظر اول بیشتر شبیه شوخی است اما واقعیت دارد. در بین ده شهر اول گردشگری جهان در سال 2017 امیرنشین دوبی با جذب 14.9 میلیون گردشگر از عروس شهرهای جهان پاریس و حتی نیویورک پیشی گرفت؛ رکوردی در حد اعجاز برای مدیران گردشگری شهری که در 8 ماه سال آب و هوای تقریبا غیرقابل تحملی دارد.
تحول سریع از یک بندر ماهیگیری متروک در دهه 60 میلادی به چنین جایگاهی در کسب 15 میلیون گردشگرو حدود 30 میلیارد دلار درآمد ارزی بدون داشتن حتی یک اثر تاریخی در لیست سازمان یونسکو (UNESCO) و شرایط جغرافیایی و آب و هوایی تقریبا بد، نشان از نبوغ مدیریتی و همت عالی روسا و مدیران این دولت شهر حاشیه خلیج فارس دارد که شایسته الگوبرداری است؛ هدفی که مدیران دوبی برای سال 2020 میلادی ترسیم کرده اند جذب 20 میلیون گردشگر و درآمد 82 میلیارد دلاری است که دور از دسترس نیست.
کشور ما هر چند در سال های اخیر رشد مناسبی در جذب گردشگر خارجی داشته است اما همچنان با داشتن هزاران اثر تاریخی و رتبه 10 کشور اول یونسکو و آب و هوای مناسب نتوانسته است بیش از 5 میلیون گردشگر جذب کند!
سبقت گرفتن از پاریس، نیویورک، بارسلون و استانبول توسط مدیران گردشکری دبی ریشه در معماری پیشرو شهری، مدیریت یکپارچه (integrated management ) خلاق و توسعه نگر، شناخت دقیق از انواع 8 هشت گانه توریست ها و برنامه ریزی دقیق برای جذب حداکثری هر طیف، توسعه زیرساخت های فرهنگی و اجتماعی متروپولیتن ها، صنعت هوایی پیشرو و جذب سرمایه گذاری خارجی دارد.
از سال 2014 امارات به ویژه دوبی به رشد 65 درصد بخش های غیرنفتی در تولید ناخالص داخلی اش و رتبه 19 جهانی سهولت کسب و کار و رتبه 24 فساد پایین اداری رسید و همه اینها در توسعه اقتصاد و توریسم آن نقس بسیار مهمی داشت.
دوری از تنش های سیاسی
کشورهای عربی جنوب خلیج فارس به طور سنتی تاجران بسیار خوبی بوده اند و این حرفه سنتی خود را با استانداردهای دنیای نوین توسعه داده اند. روسای شیخ نشین دبی سعی کرده اند از سیاست های منطقه ای ابوظبی دوری کنند و رونق تجاری خود را فدای حب و بغض های سیاسی نکرده اند.
برای مثال در طراحی مرکز خرید " ابن بطوطه" دوبی که انصافا یکی از زیباترین مراکز خرید دنیاست، به دور از حب و بغض ها تبلوری از هنر ایرانی را به نمایش گذاشته اند.
این مرکز خرید دارای طراحی ویژه ای است و 4 قسمت اصلی آن هر کدام مطابق با معماری چهار تمدن بزرگ دنیای باستان شامل ایران، چین، مصر و هند است. قسمت ایرانی این مرکز معروف به Persian Quarter طراحی زیبایی از معماری فیروزه ای دوران صفوی است که هر ایرانی را ذوق زده می کند!
آنها همین رویکرد حرفه ای را در پروژه بسیار بزرگ تفریحی-توریستی Dubai Global Village دهکده جهانی با ساختن نمادهای از کشورهای مختلف جهان اتخاذ کرده اند. بخش ایران دهکده جهانی دوبی زیبایی خیره کننده ای دارد و اماراتی ها دروازه ملل تخت جمشید را به زیبایی برای آن طراحی کرده و ساخته اند.
در اوج تنش های منطقه ای برخی کشورهای عربی با ایران، شیخ نشین دبی هیچ گونه محدودیت ویزای توریستی برای ایرانیان قایل نشد و تسلیم فشارهای عربستان در زمینه محدودیت روابط اقتصادی با ایران نشد که نشان از بلوغ مدیریتی این شیخ نشین کوچک است که مراکز مالی بین المللی اش در آستانه رقابت با لندن و نیویورک قرارگرفته اند.
حاکم دوبی شیخ محمد زمان شناسی مختص یک تاجر حرفه ای را در بزنگاه های منطقه ای داشته است.
برای مثال در سال 2001 درپی حملات تروریستی در خاک آمریکا و تصویب قانون پاتریوت (Patriot Act)در ایالات متحده که سرمایه گذاری کشورهای عربی را سخت می کرد، بیش از 300 میلیارد دلار از این سرمایه ها را جذب دبی در زمینه های مختلف کرد!
دپارتمان توریسم DTCM ، تخصصی و کارآمد
سازمان گردشگری دوبی که با عنوان اداره گردشگری و بازاریابی و بازرگانی فعالیت می کند بسیار کارآمد است و در 18 شهر مهم دنیا دفتر نمایندگی دارد.
این دفاتر خارج از سفارتخانه های امارات در مراکز مهم و تجاری شهرهای معروف جهان فعالیت می کنند. همه مدیران ارشد شهری دوبی و حتی بدنه کارشناسی و اداری بدون استثنا به زبان انگلیسی مسلط هستند و در همایش های مهم اقتصادی و گردشگری دنیا خودشان برنامه های مدون شهری را ارایه می دهند.
دپارتمان گردشگری برنامه های بسیار گسترده ای برای آموزش اصول گردشگری برای شهروندان اماراتی اجرا می کند و اطلاعات و خدمات الکترونیکی جامعی به زبان انگلیسی از طریق پورتال چندین زبانه خود ارایه می کند.
یکی از مهمترین برنامه های این دپارتمان هماهنگی، تهیه و پخش تیزرهای تبلیغاتی از طریق شبکه های مهم خبری دنیا به طور مستمر است.
همچنین دفاتر نمایندگی DTCM موظف اند با استودیوهای فیلم سازی در کشورهای مختلف رایزنی کنند تا از لوکیشن های شهر دبی در فیلم های سینمایی استفاده شود و تسهیلات لازم را برای این کار فراهم کنند. یکی از سکانس های مشهور فیلم ماموریت غیرممکن تام کروز در برج خلیفه فیلمبرداری شده بود.
برنامه ریزی برای توریست های 8 گانه
برای رقابت در عرصه صنعت گردشگری شناخت دقیق از تنوع گسترده انواع گردشگران و برنامه ریزی برای جذب آنها متناسب با ظرفیت های هر کشورضروری است.
Business Tourist گردشگر تجاری، Incentive Tourist گردشگر انگیزشی، Religious Tourist گردشگر مذهبی Cultural Tourist گردشگر فرهنگی ، Adventure Tourist یعنی گردشگر ماجراجو، Medical Tourist گردشگر درمانی یا پزشکی، Sport Tourist گردشگر ورزشی و Leisure Tourist گردشگر فراغتی انواع هشت گانه گردشگران هستند.
در کنار ده ها جاذبه تفریحی توریستی تجاری که در این شهر ساخته شده است مسوولان شهری دوبی سعی کرده اند دبی را به hub توریست های ورزشی نیز تبدیل بکنند. بهترین زمین های گلف، تورنومنت های معتبر تنیس ، اسب سواری و قایق رانی هر ساله هزاران نفر از توریست های ورزشی را به این شهر جذب می کند. Dubai Sports City نیز به همین منظور ساخته شده است.
دهکده جهانی Dubai Global Village که از آن به عنوان مهمترین مرکز تفریحی - فرهنگی جهان یاد می شود در یک فرایند 20 ساله توسعه یافته و توانسته است بیش از 7000000 بازدیدکننده از سراسر دنیا به خود جذب کند.
البته شایسته بود با توجه به غنای فرهنگی و مهد کهن ترین تمدن دنیا این پروژه خلاقانه در ایران ساخته می شد که جای افسوس دارد! این پروژه در مساحتی به وسعت 1600000 مترمربع ساخته شده است و نمادهای فرهنگی و هنری و معماری 75 کشور دنیا از جمله ایران را در مقیاسی کوچکتر بازسازی کرده اند.
در طراحی مراکز خرید نیز به جذب گردشگران فرهنگی نیز توجه شده است. مرکز خرید ابن بطوطه یکی از مراکز زیبای فرهنگی-تجاری است که شایسته الگوبرداری است.
در راستای همین تنوع تجاری-گردشگری دوبی تنها شهری است که دارای Internet City و Media City است. این دو شهرک در قالب FTZ مهمترین شرکت های فناوری اطلاعات و رسانه های از جمله مایکروسافت، Dell، آمازون، HP، Oracle ، IBM و حتی Google را در خود جای داده اند که بسیاری از گردشگران از نوع توریست تجاری را به خود جذب می کنند. Dubai Silicon Oasis نیز به تقلید از Silicon Valley کالیفرنیا برای جذب سرمایه گذاری و راه اندازی startup ها در زمینه های IT ساخته شده است.
همچنین دوبی سالانه میزبان برگزاری مهمترین حراجی های دنیا از جمله Sotheby's و Christie است که گردشگران منطقه ای زیادی را جذب می کند.
برای جذب دانشجویان بین المللی هم سرمایه گذاری زیادی شده است. Dubai International Academic City (DIAC), طرحی بلندپروازانه بود که در سال 2006 در مساحتی به وسعت 12000000 مترمربع احداث شد تا به تقلید از شهر-دانشگاه های انگلیس و آمریکا مانند آکسفورد، کمبریج و استنفورد در استانداردهای بین المللی بتواند دانشجویان منطقه ای را جذب کند و تا حدود زیادی موفق بوده است.
معماری مدرن و جاه طلبانه
مدیران شیخ نشین دوبی با تاسیس شرکت های معماری و توسعه املاک و مستغلات سعی کردند فقر فرهنگی و تاریخی که شرط لازم برای جذب گردشگران خارجی است، با معماری مدرن جبران کنند.
شرکت های بزرگ Emaar و Nakheel ( اعمار و نخیل ) که به ترتیب در سال های 1997 و 2000 میلادی تاسیس شدند ، ماموریت توسعه دبی خارج از بافت قدیمی آن به عهده گرفتند و با بهره گیری از مشاوره شرکت های مهم بین المللی دوبی را در کمتر از دو دهه به شیکاگو و نیویورکی در خاورمیانه تبدیل کردند.
این شرکت ها هر سال به اصطلاح عامیانه یک یا چند فیل برای جلب توجه جهانیان هوا کرده اند! شرکت Emaar که شهرتش از مرزهای این کشور کوچک فراتر رفته است، مجری بسیاری از نمادهای شهری دوبی بوده است. 6 هتل از 10 هتل مرتفع دنیا در دوبی واقع شده است.
بلندترین برج ساخته دست بشر با عنوان برج خلیفه به ارتفاع 830 متر توسط شرکت Emaar در دوبی ساخته شده است و برای جلوگیری از شکستن این رکورد عملیات ساخت برج بلندتری با عنوان Dubai creek tower به ارتفاع 940 متر آغاز شده است تا همواره دبی در اوج معماری مدرن قرار بگیرد.
این شرکت ها طراحی و ساخت مراکز خرید بزرگ دوبی را با ویژگی های منحصر به فرد هر کدام، انجام داده اند. برای مثال برای یکی از آنها بزرگترین پیست اسکی سرپوشیده را طراحی کرده و برای دیگری بزرگترین آکواریوم و حیات وحش دریایی را با دهها کوسه که برای هر بازدید کننده ای جذاب است، ساخته اند.
این شرکت ها صدها پروژه تفریحی - توریستی را اجرا کردند و با وجود اینکه شرکت های دولتی بودند توانستند خود را از فساد اداری حاکم بر چنین شرکت هایی در منطقه مصون دارند و در کمتر از 20 سال از آغاز فعالیت شان هزاران آرشیتکت و مهندس از کشورهای غربی را با معافیت های مالیاتی در استخدام خود درآورند. سود شرکت اعمار در سال 2017 بیش از 4 میلیارد دلار گزارش شد و فعالیت های عمرانی اش را به هند، مصر، عراق و عربستان نیز گسترش داد.
این شرکت ها و ده ها شرکت معماری بین المللی 599 هتل دراین شهر ساخته اند که این تعداد همچنان در حال رشد است. این در حالی است که ایران با ده ها شهر تاریخی و توریستی فقط حدود 1000 هتل دارد که بیشتر آنها دارای استانداردهای هتل نیستند.
هواپیمایی امارات
در دهه 1980 حاکم دوبی از موریس فلاناگان که یکی از مدیران کارکشته بریتیش ایرویز بود خواست که هواهپیمایی امارات را راه اندازی کند. با گسترش شرکت هواپیمایی امارات و تبدیل شدن به Hub پروازی بسیاری از تاجران و مدیران بازرگانی بین المللی در وسوسه tax-free دبی گرفتار شدند و تصمیم گرفتند در آنجا اقامت کنند. چون خیلی از کشورها درآمد خارج از کشور برای شهروندانشان را مشمول مالیات نمی کردند. همین امر باعث شد تا سال 1995 بیش از 20000 نفر از تاجران و بانکداران و مهندسان انگلیسی و از اروپای غربی به دلیل معافیت مالیاتی در دبی اقامت کنند. هم اکنون Tim Clark رییس هواپیمایی امارات به همراه خود تیمی از بهترین و باسابقه ترین مدیران صنعت هوایی دنیا مانند کریستوف مولر و گری چاپمن را دارد. درواقع موتور اصلی گردشگری دبی شرکت هواپیمایی امارات است که هم اکنون دارای 145 مسیر پروازی با محوریت و مرکزیت دبی در 6 قاره جهان و 75 کشور دنیاست.
طرح های بلندپروازانه هواپیمایی امارات در خرید هواپیماهای پهن پیکر چندین سال مورد سرزنش محافل اقتصادی بود و آن را از نظر اقتصادی توجیه پذیر نمی دانستند. حتی تا چند سال پیش در مسیرهای پروازی طولانی تقریبا نصف پرواز خالی از مسافر بود تا اینکه جایگاه لازم را با طرح های خلاقانه در بین شرکت های هواپیمایی معتبر دنیا پیدا کرد.
امارات به عنوان بهترین شرکت هواپیمایی دنیا در سال 2016 انتخاب شد و در سال 2017 از نظر رفاهی برای مسافران بهترین شرکت بود. هواپیمایی امارات، دپارتمان توریسم و سایر نهادهای دولتی این شیخ نشین تلاش های گسترده ای برای کسب میزبانی اکسپو 2020 کردند و حساب ویژه ای برای بهره برداری ویژه از آن بازکرده اند.
ضرورت بازنگری در صنعت گردشگری ایران
توسعه صنعت گردشگری ایران با توجه با غنای فرهنگی و تاریخی به رغم محدودیت های موجود می تواند سریع ترین و کم هزینه ترین راه برای رونق اقتصادی و کم اثرکردن معضل بیکاری شود.
امروزه 10 الی 15 درصد شغل های دنیا مربوط به گردشگری است و توسعه گردشگری یکی از مهمترین برنامه های توسعه پایدار کشورهاست و رونق این بخش همه بخش های صنعتی و اقتصادی هرکشوری را شکوفا می کند. متاسفانه ایران به رغم اینکه جزو 10 کشور اول دنیا از نظر جاذبه های گردشگری است، همچنان در رتبه 114 خدمات گردشگری ازنظر اقامتی و سایر خدمات رفاهی قرار دارد! مدیران کشور ما اگر در عزم خود برای جذب 20 میلیون گردشگر تا سال 2025 جدی هستند نیازمند الگوبرداری از کشورهای پیشرو و فراگیری روش های جذب سرمایه گذاری و کاستن از تنش های غیرضروی هستند.
کافی است مدیران ارشد سیاسی و گردشگری ما برای چند لحظه تصور کنند که اگر همین دوبی کوچک آب و هوای بهتری داشت و یا هزاران اثر تاریخی-فرهنگی ایران را داشت و یا تنوع زیست محیطی مانند دریاچه ارومیه با مناظر شگرفش و بستر مناسب برای eco-tourism را دارا بود و فقط 2 یا 3 اثر در لیست یونسکو داشت ، چه تعداد توریست جذب خود می کرد!
اکوتوریسم ایران توانایی جذب میلونها گردشگر از نوع adventure Tourist را داراست. برای رونق گردشگری باید مدیریت از سیستم جزیره ای به حالت یکپارچه تغییر کند. برای مثال دفتر فروش ایران ایر در خیابان شانزه لیزه پاریس که یکی از پربازدید ترین خیابان های جهان است می تواند با مدیریت یکپارچه تبدیل به یکی از مهم ترین دفاتر تبلیغ گردشگری ایران در قلب اروپا شود!
حتی برای احیای زاینده رود و دریاچه ارومیه و کاستن از تنش های آبی و زیست محیطی لازم است گردشگری متحول شود چون می تواند برای کشاورزان بحران زده نیز شغل های پایدار ایجاد کند .
کافی است برای مدتی از تیؤری Hiding Brightness استفاده کنیم و از تنش های غیرضروی اجتناب کنیم. به سفارتخانه ها و قوانین بین المللی احترام بگذاریم و مدیران ارشد را از افراد متخصص که توانایی برقراری دیالوگ با نهادهای بین المللی را دارند انتخاب کنیم تا خیل جمعیت بیکار ما در همین صنعت درگیر کارشوند.
جای شگفتی است که کمتر از 1 درصد از مدیران عالی رتبه ایران قادر به سخنرانی در مجامع مهم مالی و سرمایه گذاری بین المللی به زبان انگلیسی و یا فرانسه هستند!
در دنیای امروز رقایت تنگاتنگی برای جذب سرمایه و معرفی ظرفیت ها وجود دارد و وزرا و مقامات ارشد کشورها هیچ فرصتی را برای سخنرانی در محافل بین المللی از دست نمی دهند.
در کشور ما سالانه ده ها همایش بین المللی برگزار می شود ولی از ظرفیت های گردشگری آنها به طور حرفه ای استفاده نمی شود. MICE اصطلاحی است در گردشگری مرتبط با همایش ها که هنوز جای خود را در کشور ما و بین مسوولان باز نکرده است.