عصر ایران؛ یوسف ناصری- کشور عمان با جمعیتی حدود 4.5 میلیون نفر، یکی از کشورهای منطقه خاورمیانه است و همسایه جنوبی کشورمان محسوب می شود. سند چشم انداز 1404 جمهوری اسلامی ایران، مقرر می دارد که ایران در سال 1404 شمسی در حوزه های اقتصادی، فناوری و علمی رتبه اول را بین همه کشورهای خاورمیانه، آسیای مرکزی و قفقاز کسب کند.
اگر چه اقتصادهای بزرگی همچون ترکیه و سعودی رقبای اصلی ایران در دستیابی به جایگاه اول اقتصاد منطقه هستند ولی بررسی وضعیت اقتصادی کشور عمان که در چارچوب سند چشم انداز 20 ساله ایران، رقیب کشورمان است خالی از فایده نیست.
عمان از 4 استان مَسقط(پایتخت)، مسندم، بریمی و ظُفار و 5 منطقه تشکیل شده و بخش عمده خاک آن در جنوب دریای عمان و غرب اقیانوس هند قرار دارد. دو تکه از عمان، جدا از سرزمین اصلی این کشور قرار دارد. تکه بزرگتر به نام استان مسندم در دهانه تنگه هرمز قرار دارد و تکه کوچکتر به نام «مدحاء» از سه طرف توسط خاک امارات و همچنین دریای عمان از سمت شرق محصور شده.
عصر ایران در گفت و گو با پیمان مولوی، تجربه توسعه ای عمان و اجرای چشم انداز 2020 این کشور را بررسی کرده است. مولوی، فوق لیسانس تامین مالی و دکترای مدیریت اجرایی دارد و در حوزه مشاوره تامین مالی و سرمایه گذاری فعالیت می کند. گفت و گوی عصر ایران با او را می خوانید.
***
*در چارچوب چشم انداز 1404 ایران، یکی از کشورهایی که به هر حال رقیب کشورمان است، کشور عمان است. اما عمان تولید ناخالص داخلی بسیار کمی دارد. آیا این کشور را می شود در زمینه رقبای اقتصادی کشور جدی گرفت یا عمان عمدتا در بعضی از حوزه ها می تواند یا توانسته است موفق باشد؟
- فارغ از عمان، خیلی از کشورهای دیگر را هم می توانیم به عنوان رقیب ایران برای افق 1404 ببینیم. عمان مثل کشورهای ترکیه و امارات متحده عربی و قطر است. البته قطر متفاوت است ولی در طول 30 سال گذشته، بعضا رشد های اقتصادی دو رقمی داشته و در برخی سال ها رشد اقتصادی 7 درصد و 8 درصد را به صورت مستمر تجربه کرده است.
کشور عمان، کشوری است که فقط در منطقه آزاد تجاری صُحار با کار بزرگی که انجام داده، بیش از 20 میلیارد دلار سرمایه گذاری خارجی جذب کرده است. بندر صُحار عمان، بندر رقیب چابهار ایران است.
وقتی مقدار جذب سرمایه گذاری خارجی عمان را با مقدار سرمایه گذاری جذب شده ایران در دوره بعد از جنگ مقایسه کنیم تقریبا بیش تر از ما موفق بوده است. چرا نمی شود مقایسه کرد؟ به غیر از عمان، کشورهای دیگر هم سرعت رشدشان زیاد است.
ما در اواخر دوره 1384 تا 1392 رشدهای منفی را تجربه کردیم و الان حدود 4 سال است که رشدهایی را تجربه می کنیم. این رشد به خاطر عدم رشد قبلی بوده و وقتی فضای مساعد به وجود آمده است ما این رشد اقتصادی را تجربه می کنیم.
*یکی از کشورهای جنوب ایران که در دهه های گذشته در زمینه جذب سرمایه گذاری موفق بوده امارات متحده عربی است. امارات بندر جِبِل علی را در سال 1977 تاسیس کرده است یعنی حدود 1355 شمسی.
طی چند دهه گذشته کشور امارات از طریق صادرات مجدد کالا به ایران درآمد کسب کرد. در سال های اخیر که عمان در بندر صُحار این کشور سرمایه گذاری کرده است آیا این بندر می تواند رقیب جدی امارات شود در صادرات مجدد و در حوزه کشتیرانی؟
-فلسفه رشد و استراتژی رشد امارات متحده عربی با استراتژی رشد عمان، کمی متفاوت است. اولا منطقه آزاد صُحار عمان می تواند رقیب امارات متحده عربی باشد ولی بدانیم استراتژی امارات از صادرات مجدد دارد می رود به حوزه های دیگری در جذب سرمایه گذاری و فعالیت های متفاوت تر.
یعنی استراتژی امارات در حال تغییر کردن است برای 20 سال آینده. این که آیا بندر صُحار می تواند رقیب باشد، بله. رقیب جدی بندر چابهار هم هست.
بندر صُحار عمان، یک فعالیت مشترک است بین عمان و بندر روتردام هلند است و می خواهند یک مسیر جایگزین بین المللی در جهان تاسیس کنند. این مسیر جدید از برزیل است تا هلند و هند و اندونزی. این مسیر جدید را برای حمل و نقل ایجاد می کنند.
درسی که برای ما دارد این است که کشورها با قرار گرفتن در چرخه اقتصاد جهانی و در زنجیره تامین بین المللی، سعی می کنند منافع خودشان را حفظ کنند و منافع جدید تعریف کنند.
سال های زیادی است که در مورد منطقه آزاد چابهار صحبت می شود ولی واقعیت امر این است که ما غافل بودیم و نتوانستیم این سرمایه را جذب کنیم. عمان از این فرصت استفاده کرده و الان خیلی جلو افتاده است.
من فکر می کنم عمان با این اقدامات ضمن این که قدرت امارات را کم می کند، پتانسیل های رشد بندر چابهار ما را می گیرد. چون بندر صُحار عمان و بندر چابهار ایران، به موازات هم و در نزدیکی هم هستند.
*عمان در دهه های قبل برنامه های برنامه توسعه را اجرا می کرده و در دهه 90 میلادی سلطان قابوس پادشاه عمان دستور داده که چشم انداز 25 ساله تهیه شود. چشم انداز 25 ساله از سال 1996 اجرا شده و تا 2020 میلادی ادامه دارد. این چشم انداز 25 ساله با تامین رشد و رفاه عمان تهیه شده.
بیش از 20 سال از شروع چشم انداز 2020 عمان گذشته و در سال های آخر سند چشم انداز عمان هستیم. شما وضعیت اجرای چشم انداز عمان را چگونه ارزیابی می کنید؟
-رشد اقتصادی 8 درصدی الزاماتی دارد. کشورهایی مثل عمان به طور متوسط رشد اقتصادی 7 درصد و 6 درصد را در هر سال توانسته اند حفظ کنند. این رشد اقتصادی باعث شده که عمان به لحاظ تولید ناخالص داخلی و به لحاظ توسعه و رفاه و به لحاظ درآمد سرانه، رشد قابل توجهی داشته باشد و یک کشور موفق در جهان است.
*تولید ناخالص داخلی عمان در سال 2006 در حد 53 میلیارد دلار بوده و در سال 2016 به 59 میلیارد دلار رسیده است. این که طی 10 سال تولید ناخالص حدود 6 میلیارد دلار افزایش داشته است این مقدار افزایش می تواند موفقیت محسوب شود؟
-عددی که من در ذهن دارم متفاوت از این رقمی است که شما می گویید. بانک جهانی رقم 69 میلیارد دلار را برای سال 2015 اعلام کرده است.
*صندوق بین المللی پول، تولید ناخالص عمان را برای سال گذشته 59 میلیارد دلار اعلام کرده است.
-کشور عمان، جزو کشورهایی بوده که طی سال های گذشته رشد بالای 6 درصد داشته است.
*به خاطر این که 50 درصد اقتصاد عمان وابسته به تولید نفت و گاز و صادرات آن است در سال های اخیر احتمالا به دلیل کاهش قیمت نفت، تولید ناخالص داخلی عمان کاهش پیدا کرده است.
-به هر حال عمان به لحاظ جذب سرمایه گذاری موفق بوده و 20 میلیارد دلار سرمایه گذاری جذب شده، یک عدد واقعی است و انجام شده. عمان، پتانسیل های رشد را برای افزایش تولید ناخالص ملی در سال های آینده دارد. یعنی مطمئن باشید.
*سرمایه خارجی جذب کرده اند ولی تولید ناخالص عمان در همین حدی است که صندوق بین المللی پول اعلام کرده است.
-جذب سرمایه گذاری کمک می کند که از پتانسیل هایش به خوبی استفاده کند.
*چرا عمان نتوانسته است وابستگی عمده خودش را به نفت و گاز و درآمدهای آن کم کند؟
-مگر ما توانسته ایم کم کنیم؟ ما هم نتوانسته ایم. تقریبا به غیر از نروژ، بقیه کشورها که در حوزه انرژی فعالیت می کنند این مشکل را دارند. استفاده از نفت در توسعه، برای این کشورها خیلی دست و پا گیر شده و دل کَندن از درآمدهای نفتی برای بعضی کشورها سخت شده.
*موسسه اعتبار سنجی «مودیز»، چشم انداز اعتباری عمان را از باثبات به منفی تغییر داد. این موسسه توضیح داده که عمان نتوانسته وابستگی به درآمد نفتی را کم کند و اصلاح ساختار اقتصادی کُندتر از حد انتظار است.
این نشان می دهد که در سطح بین المللی دیدگاه چندان مثبتی نسبت به عمان وجود ندارد از لحاظ توسعه و اصلاح ساختار اقتصادی؟
-اگر کاهش پیدا کرده است یک قسمت برمی گردد به تحولات منطقه و یک مقدار هم برمی گردد به ساختار اقتصادی. به هر حال ساختار اقتصادی عمان وابستگی به نفت دارد و مباحث افزایش و کاهش قیمت نفت تاثیر می گذارد.
*تحولات منطقه که به نفع عمان هم تمام شده. چون بخشی از نیازهای کشور قطر از طریق صادرات توسط عمان تامین می شود و جایگزین امارات و عربستان شده.
-این موضوع در کوتاه مدت اینقدر سریع تاثیر نمی گذارد.
*جذب سرمایه گذاری خارجی و سرمایه گذاری در بنادر عمان اتفاق افتاده است ولی برای سال 2017 رتبه کسب و کار این کشور در جهان 66 اعلام شده. این رتبه کسب و کار نامناسب است. چنین وضعی چه تاثیری می گذارد در این که عدم تحقق اهداف چشم انداز 2020 عمان اتفاق بیفتد؟
-مناسب بودن یا نبودن آن برمی گردد به پتانسیلی که داشته است. کشورها در یک رقابت نفسگیر با هم هستند. در رتبه بندی این طور نیست که کشورهایی که در رده های اول هستند کار را رها کنند و شرایط آنها بدتر شود. همه دارند تلاش می کنند که بهتر و بهتر و بهتر شوند.
نمایی از کشور عمان
عمان هم دارد تلاش می کند. عمان محدودیت های زیادی دارد. عمان یک هزارم امکاناتی که ما در ایران داشته ایم، نداشته است. رتبه کسب و کار عمان 66 است ولی رتبه کسب و کار ایران بدتر است.
من فکر می کنم عمان از امکانات خودش، خیلی بهتر از ما استفاده کرده است. البته کاهش رتبه می تواند ناشی از مسائل اقتصادی کلان باشد. می تواند ناشی از مسائل منطقه ای باشد. اظهار نظر دقیق در این زمینه، نیازمند مطالعه بیش تر و توجه بیش تر است.
*در سال های گذشته رتبه شاخص کسب و کار عمان بهتر بوده است. در سال 2006 رتبه عمان در بین کشورهای دنیا 51 بوده و در سال 2017 به 66 رسیده است.
-کشورهای رقیب، منتظر نمی مانند که رتبه عمان بهتر شود. کشورهای رقیب هم تلاش می کنند ولی آنها بهتر و عالی تر تلاش کرده اند. با اراده بیشتری تلاش کرده اند.
*برای تنوع دادن به اقتصاد عمان، بحث جذب توریست مطرح شده بود. عمان در سال 2014 تعداد 1.5 میلیون توریست جذب کرده بود ولی امارات همسایه آن در حد 15 میلیون نفر جذب کرده است. چرا عمان در این زمینه چندان موفق نبوده است؟
-موتور محرکه رشد و توسعه عمان، تجارت است. در زمینه تجارت بیش تر کار می کنند.
*در حوزه توریسم ضعیف تر هستند نسبت به تجارت ؟
-من نمی گویم ضعیف تر هستند. در مورد آن اطلاعات زیادی ندارم. باید در این زمینه مطالعه بیشتری انجام شود ولی در مطالعاتی که داشته ایم متوجه شدیم که عمان عمدتا در حوزه تجارت فعالیت می کند تا توریسم. عمان در حوزه جذب توریسم، سابقه زیادی ندارد در مقایسه با امارات متحده عربی و کشورهایی که در توریسم خیلی پیشرفت کرده و کار می کنند.
*عمان در حوزه تاسیس بندر هم نسبت به کشورهایی مثل امارات عقب تر است. در این زمینه تصور می کنید عمان موفق تر خواهد بود؟
-صد در صد. به خاطر قرار گرفتن در مسیر جدید کشتیرانی است که تعریف کرده اند. به همین دلیل عمان رشد خوبی خواهد داشت. از آنجا که با یک بندر بزرگ بین المللی همکاری می کنند موفق تر خواهند بود.
زنگ خطر آن هم برای ما به صدا درآمده است. چرا که ما هنوز در بندر چابهار کارهایی را که باید انجام می دادیم انجام نداده ایم. همه کشورها دارند تلاش می کنند. عمان هم تلاش می کند که مثلا رتبه کسب و کارش بهتر شود ولی یک کشور دیگر در منطقه، تلاش بیشتری می کند و ارتقا پیدا می کند.
*عمان در چه موقعیتی به این نتیجه رسید که سرمایه گذاران خارجی مالکیت 100 درصدی در عمان داشته باشند؟
-استراتژی مالکیت 100 درصدی را ما هم داریم. ما قوانین خوبی در زمینه جذب سرمایه گذاری خارجی داریم. در مورد این که چرا عمان موفق بوده است می توان بحث کرد. حالا ممکن است شما نسبت به آن شک و شبهه داشته باشید ولی عمان با توجه به امکاناتی که دارد، کشور موفقی است.
عمان، خودش را در زنجیره جهانی تعریف کرده است. یعنی خودشان را جزئی از زنجیره تجارت جهانی تعریف می کنند. کشورها می توانند از پتانسیل های تجارت جهانی استفاده کنند.
یکی از مباحثی که در رشد اقتصادی 8 درصدی وجود دارد استفاده از پتانسیل اقتصاد جهانی است. عمان در این زمینه موفق بوده. چون راهکار آن را به خوبی پیدا کرده است. عمان با بندر روتردام هلند یک کار مشترک انجام داده و با آن شراکت دارد.
همچنین از کارشناسان درجه یک بین المللی استفاده شده است. به نیروهای بومی توسط نیروهای برجسته بین المللی کمک شده. همه این کارها انجام شده و به همین دلیل عمان، موفق است.
عامل مهم دیگر، ثبات است. ثبات در برنامه ریزی، یکی از الزامات تحقق رشد اقتصادی 8 درصدی است. ما در اجرای سند چشم انداز کشورمان، دوره هایی را داشتیم که اصلا چند سال به برنامه توجه نکردیم. برنامه در آن زمان اهمیت نداشت. برنامه وجود داشت و باید اجرا می شد ولی اجرا نشد.
ثبات در اجرا و جهت گیری، کمک کرده که عمان و کشورهای دیگر از جمله بوتسوانا، امارات متحده عربی، مالزی، ترکیه، اندونزی و سنگاپور و خیلی از کشورهای دیگر از جمله آفریقای جنوبی با ثباتی که ایجاد کرده اند موفق عمل کنند.
بالاخره مشکلات در همه جای دنیا وجود دارد. ونزوئلا نیز کشور نفت خیزی بود و ما هم کشور نفت خیزی هستیم. اما رتبه اعتباری امارات و قطر بهتر از ایران است. چرا که ریسک های خودشان را کم کرده اند. توانسته اند ریسک های خودشان را کم کنند و بتوانند سرمایه گذاران را جذب کنند.
* عمان با کشورهایی مثل آمریکا و سنگاپور توافق کرده و تعرفه ها و مالیات های بین خودشان را در تبادلات تجاری حذف کرده اند. این کار تا چه حد باعث می شود بنادر عمان به موفقیت دست پیدا کنند؟
-در مناطق آزاد تجاری در دنیا از معافیت های مالیاتی استفاده می کنند. الان شرکت های چند ملیتی برای این که در کشور مادرشان، مالیات پرداخت نکنند به گریزگاه های مالیاتی و بهشت های مالیاتی روی آورده اند. تمام این شرکت های چند ملیتی از بهشت های مالیاتی در دنیا استفاده می کنند.
برای مثال شرکتی مثل اَپِل، در ایالات متحده آمریکا باید بین 25 تا 35 درصد مالیات بر درآمد بدهد اما در سال قبل فقط 1.35 درصد مالیات بر درآمد پرداخت کرده است. چون از گریزگاه های مالیاتی و بهشت های مالیاتی استفاده می کند.
فارغ از بهتر کردن معاملات بین المللی، در برخی کشورها دادن چنین خدماتی به شرکت های چند ملیتی را در برنامه های خودشان دارند.
*در چارچوب برنامه هشتم توسعه عمان که از سال 2011 اجرا شد قرار بوده با تاسیس مجتمعی با عنوان «دهکده دانش» به شرکت های عمان در توسعه فناوری کمک شود. اطلاع دارید که کار این دهکده دانش به کجا کشید؟
-من در این مورد اصلا اطلاعی ندارم. چیزی شنیده بودم ولی اسم آن را دقیق نمی دانم.
*در سال های اخیر، عمان در حوزه فناوری اطلاعات هم ورود کرد و به صورت قابل توجهی اقدام کرد. این ورود می تواند موفق باشد؟
-ورود به فناوری اطلاعات، الزام است و همه باید ورود کنند. اگر کشوری به فناوری اطلاعات ورود نکند بیش تر عقب می ماند. الان دیگر یک الزام است و اغلب کشورها، به این حوزه ورود می کنند.
*بخش قابل توجهی از صادرات هند، فروش نرم افزار است. این ورود به فناوری اطلاعات با هدف افزایش تولید ناخالص داخلی است.
-الزامات رشد اقتصادی 8 درصدی شامل چند حوزه است. یک حوزه استفاده از پتانسیل های بین المللی است. دوم، بهداشت است. سوم، آموزش است. چهارم نیز زیرساخت ها و سرمایه گذاری ملی در زیرساخت ها است. زیرساخت ها از بنادر هست تا هواپیمایی و انواع روش های حمل و نقل است و یکی هم فناوری ارتباطات و اطلاعات و زیرساخت های تکنولوژی و ارتباطی است.
همه اینها الزام است. این که عمان چند درصد و چقدر پیشرفت کرده است اطلاعی ندارم ولی جزو ارکان رشد اقتصادی و الزامات رشد اقتصادی است.
*شورای جهانی سفر و گردشگری در سال گذشته اعلام کرده که عمان تا 10 سال آینده حدود 3 میلیون و 500 هزار توریست جذب می کند. الان امارات سالیانه 15 میلیون توریست جذب می کند. آن 10 سال آینده برای جذب توریست می شود سال 2026.
می توان گفت عمان در مقایسه با برخی کشورهای همسایه اش در جذب توریست چندان موفق نیست ولی در حوزه بین المللی و همکاری های بین المللی از جمله بنادر موفق تر بوده است؟
-بله. همین طور است. جذب سرمایه برای بندر صحار به خوبی این موضوع را نشان می دهد.
*اجرای برنامه چشم انداز 2020 تا سال 2020 میلادی ادامه دارد. در این کشور بحث چشم انداز 2040 مطرح شده. با توجه به این که اهداف چشم انداز 2020 به طور کامل نتوانسته محقق شود و رفاه مناسبی ایجاد شود چطور سند چشم انداز 2040 را مطرح کرده اند؟
-بیشتر کشورهای دنیا به خاطر این که دانش و تکنولوژی در حال در نوردیدن عرصه های مختلف و با سرعت خیلی زیاد است، برنامه های بلند مدت خودشان را تعدیل می کنند.
ما هم سند چشم انداز 1404 را داریم ولی به احتمال زیاد تعدیل خواهد شد. یک سند دیگری باید جایگزین آن شود برای سال های آینده. چون واقعا دانش و تکنولوژی، تفاوت های خیلی عمیقی پیدا کرده است و شاید ما هم همین کار را انجام بدهیم. بحث به روز کردن برنامه و تعدیل اهداف مطرح است.
*شما از بنادر عمان و به طور مشخص بندر صُحار بازدید کرده اید که با بندر جبل علی امارات مقایسه کنید و مزایا و معایب را بدانید؟
-بله. البته بندر صُحار، یک بندر تازه تاسیس است. درست نیست که بندر صُحار را با بندر جِبل علی مقایسه کنیم. چرا که بندر جِبِل علی، یک بندر مشهور است. اما به لحاظ سرمایه گذاری هایی که دارد انجام می شود افق بندر صُحار، خیلی روشن است.
وضع فعلی بندر صُحار عمان را باید با وضع 10 سال قبل یا 15 سال قبل بندر جبل علی امارات مقایسه کنیم. اما سرمایه گذاری خوبی در بندر صُحار انجام شده است و مقاله ای هم در مورد آن نوشته بودم که منتشر شده.
بندر صُحار عمان، رقیب خیلی جدی برای بندر چابهار ایران است. ما امیدواریم بتوانیم بندر چابهار را راه اندازی کنیم و بتوانیم از این نوع فرصت ها استفاده کنیم.
*بعد از بازدید از بند صُحار عمان، نظر شما این است که می تواند رقیب امارات شود؟
-نه تنها بندر صُحار رقیب امارات بلکه رقیب جدی خیلی از بنادر دنیا است. بندر شهید رجایی بندرعباس جزو بنادر بزرگ جهان نیست ولی در چین طی پنج سال گذشته 3 تا بندر بزرگ ساخته شده.
من نمی خواهم چین را با ایران مقایسه کنم ولی ما در حوزه بندر سازی، کمی کُند داریم کار می کنیم و باید قوی تر شویم.
*عمان در سال 2016 حدود 23 میلیارد دلار واردات داشته که 10 میلیارد دلار آن از طریق امارات وارد کرده است. اما در سال 95 عمان فقط 612 میلیون دلار از ایران واردات داشته است. آیا ما بیش از این نمی توانیم به عمان صادر کنیم؟
-می توانیم به تمام کشورهای حوزه خلیج فارس صادرات ما را اضافه کنیم ولی ما بازارهای صادراتی را حمایت نمی کنیم. قطر در ماه های اخیر نیاز شدیدی به مواد غذایی داشت. تا ما بخواهیم بجنبیم و بفرستیم و البته فرستادیم اما ترکیه خیلی سریع تر از ما سازماندهی کرد.
در حوزه صادرات، سازماندهی ما ضعیف است. امیدوارم تدبیر شود و تجار و بازرگانان و دولت، همه با هم کمک کنند که در قدم اول بازارهای صادراتی را بتوانیم حفظ کنیم و در قدم دوم توسعه بدهیم.