بورس انقلاب...

در سال سی و هشتم انقلاب مروری داریم بر روزگاری که بر این بازار گذشته است...تفکر ایجاد بورس در ایران در سال 1315 و در زمان رضا شاه به وجود آمد.اما به رغم انجام مطالعات لازم در این زمینه به دلیل وقوع جنگ جهانی دوم راه اندازی بورس در ایران تا سال 1346 به درازا انجامیده است.

  در این دوره آغازین ، بعد از ورود بانک صنعت و معدن در 15 بهمن 46، شرکت نفت پارس، اوراق قرضه دولتی، اسناد خزانه، اوراق قرضه سازمان گسترش مالکیت صنعتی و اوراق قرضه عباس‌آباد به بورس تهران راه یافتند. طی 11 سال فعالیت بورس تا پیش از انقلاب اسلامی در ایران (سال‌های 1346 تا 1357) تعداد شرکت‌ ها و بانک‌ ها و شرکت‌ های بیمه پذیرفته شده از 6 بنگاه اقتصادی در سال 1346 به 105 بنگاه در سال 57 افزایش یافته است.

بورس انقلابی

همزمان با انقلاب اسلامی فعالیت بورس در ایران با سکون مواجه شد.شاید در دوران پس از انقلاب تصویب لایحه قانون اداره امور بانک‌ ها در تاریخ 17 خرداد 1358 توسط شورای انقلاب که به موجب آن 36 بانک‌ تجاری و تخصصی کشور در چهارچوب 9 بانک شامل 6 بانک تجاری و 3 بانک تخصصی ادغام و ملی شدند،مهترین تحول باشد.افزون بر این تصویب قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران در تیر 1358 باعث شد تعداد زیادی از بنگاه‌ های اقتصادی پذیرفته شده در بورس از آن خارج شوند.به گونه‌ ای که تعداد آن ها از 105 شرکت و مؤسسه اقتصادی در سال 1357 به 56 شرکت در پایان سال 1367 کاهش یافت.

اما پس از پایان جنگ تحمیلی و آغاز دوران سازندگی بورس در ایران به شکلی جدی فعالیت های خود را از سرگرفت.با توجه سیاست‌ گذاران اقتصادی کشور به تجدید فعالیت بورس اوراق بهادار به ویژه آیت الله هاشمی رفسنجانی رئیس دولت سازندگی ، تعداد شرکت ها از 56 شرکت در سال 1367 به 249 شرکت در سال 1375 افزایش یافت.از سوی دیگر، روند پرنوسان فعالیت بورس اوراق بهادار تهران در سال‌ های 1369 تا 1375، به ویژه نوسان‌ های شدید و یک سویه قیمت‌ ها در سال های 1373،1370 و 1374،افت و خیزهای دوره‌ ای قابل توجهی را در پی داشته که برآیند آن ها به انتظارات سرمایه‌ گذاران و صعود منتج شد.

در سال 1376 ساماندهی وضعیت اطلاع رسانی به عنوان یکی از مهمترین تمهیدات بازیابی کارکردهای طبیعی بورس اوراق بهادار تهران مورد توجه قرار گرفته است. در این باره، به منظور دسترسی آسان و سریع کاربران مختلف به اطلاعات آماری درست، دقیق و بهنگام، کمیت و کیفیت اطلاعات عرضه شده در چهارچوب نشریه‌ های آماری ادواری بورس بازنگری و بهسازی شد.روند سریع بهبود شاخص‌ ها، رشد ارزش معاملات، افزایش حجم دادوستد سهام، رشد پرشتاب قیمت‌ ها، حضور پرتعداد روزانه سهامداران در تالار بورس، افزایش شمار خریداران و تحولات دیگر بیانگر رشد و توسعه بازار سرمایه ایران بود.اما در سال 76 با روی کار آمدن دولت اصلاحات ، بورس شرایط متفاوت تری را به خود دید.

رشد روزافزون بورس نشان از جایگاه مهم این نهاد در پیشبرد و توسعه اقتصاد ملی در سال‌های آتی داشت،گویی هر جا که سخن از اقتصاد و توسعه اقتصادی است، باید بورس هم حضور داشته باشد! رشد بورس تهران در سال 1378 نیز ادامه یافت و این رشد در سال 1379 باعث بوجود آمدن سال درخشانی در پرونده بورس تهران شد. در این سال بازدهی بورس به 86.59 درصد رسید که در مقایسه با سایر فرصت‌ های سرمایه‌ گذاری و تورم 6.12 درصدی در این سال بسیار شایان توجه بود.

در سال 80 نیز بورس روند رو به رشدی را دنبال کرد و سال 1381 سال پرفراز و نشیبی برای بورس بود.شاخص کل بورس تا شهریور این سال با افزایش همراه بود و در این سال به تدریج رفتار سرمایه‌ گذاران تغییر یافته و با وجود آن که انتظار کاهش نسبی قیمت سهام شرکت‌ ها ناشی از تقسیم سود در مجامع عادی متصور بود، اما عملاً بازار با رفتار دیگری رو به‌ رو شد که به ظاهر متناقض با آموخته و شیوه‌ های متداول رفتار سرمایه‌ گذاران بود. سال 1382، سال ثبت رکوردهای جدید در بورس اوراق بهادار تهران بوده است.

در این سال همۀ نماگرهای عمده فعالیت، به حد نصاب‌ های تازه ای رسیدند که از بدو فعالیت بورس اوراق بهادار تهران بی‌ سابقه بوده است.

فعالیت بورس اوراق بهادار تهران طی سال 1383 در دو بخش متمایز رونق و رکود نسبی بازار قابل بررسی است. عملکرد بورس تهران در نیمه‌ اول سال به‌ رغم دو افت محسوس در ماه‌ های اردیبهشت و مرداد، هم‌چنان متأثر از روندهای حرکتی سال پیش از آن بود و نماگرهای مختلف فعالیت بورس از روندی افزایشی برخوردار بودند، به‌ گونه‌ ای که حجم داد و ستد و شاخص قیمت سهام در این دوره به بالاترین حد خود در تمامی سال‌ های فعالیت بورس رسید.

در سال 1384 همزمان با روی کار آمدن محمود احمدی نژاد نماگرهای مختلف فعالیت بورس اوراق بهادار در ادامه روند حرکتی نیمه دوم سال 1383، همچنان تحت تأثیر رویدادهای مختلف داخلی و خارجی و افزایش بی‌ رویه شاخص‌ ها در سال‌ های قبل از روندی کاهشی برخوردار بودند و این روند، به جز دوره کوتاهی در آذر ماه تا پایان سال قابل ملاحظه بود.

شاخص بورس در دوره احمدی نژاد بیش از 500 درصد رشد کرد که البته بخشی از آن ناشی از احتساب سود نقدی شرکت ها در بازدهی دماسنج بازار سهام بود ،اما شاید بتوان گفت این دوره سرآغاز دوره تحول بازار سهام است.بازار سرمایه پس از انقلاب اسلامی افرادی همچون الله وردی رجایی سلماسی،سید احمد میر مطهری و حسین عبده تبریزی را به عنوان دبیر کل به خود دیده است.

آن ها اداره کننده سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار بودند،اما در سال 84 با تصویب قانون جدید بازار اوراق بهادار ، بورس در جمهوری اسلامی اصطلاحا پوست انداخت.با تصویب این قانون نهاد نظارتی و اجرایی بورس تفکیک شدند.سازمان بورس و اوراق بهادار با ریاست علی صالح آبادی که قبل از تصویب قانون جدید چند ماهی دبیر کل بود به وجود آمد تا نظاره گر و سیاست گذار کلی بازار سهام باشد.بعد از علی صالح آبادی،محمد فطانت رئیس بورس شد و از تابستان سال جاری این پست به شاپور محمدی واگذار شده است.

در سال 85 بورس اوراق بهادار تهران در قالب یک شرکت سهامی عام ایجاد شد که مردم هم می توانستند در آن سهامدار باشند.علی رحمانی نخستین مدیرعامل بورس تهران بود او پس از دو سال از این سمت کنار رفت و از سال 87 تاکنون حسن قالیباف اصل این شرکت را اداره می کند،بورسی که اجرای عملیات داد و ستد سهام را بر عهده دارد.پس از آن با ادغام بورس کالای کشاورزی و بورس فلزات،شرکت بورس کالای ایران به وجود آمد تا مجری مبادله انواع کالا در یک بازار متشکل باشد.در حال حاضر حامد سلطانی نژاد این بازار را اداره می کند.در سال 87 تقاضای بالای ورود شرکت ها به بازار سهام لزوم ایجاد یک بازار موازی را به وجود آورد تا شرکت های کوچک تر هم بتوانند در بازار سرمایه حضور داشته باشند و عملا هیچ مبادله سهامی در خارج از بورس انجام نشود.

بنابراین فرابورس ایران به وجود آمد که مقررات ساده در پذیرش و معاملات ، به نسبت بورس داشت.به عنوان مثال این بازار حجم مبنا نداشت و دامنه نوسان هم در آن 5 درصد بود.مصطفی امید قائمی نخستین مدیرعامل فرابورس است و در حال حاضر امیر هامونی این شرکت را اداره می کند.در سال 90 هم شرکت بورس انرژی جهت سامان بخشی به انجام معاملات برق و انرژی به وجود آمد.شاپور محمدی رئیس فعلی سازمان بورس و اوراق بهادار در ابتدای امر این شرکت را اداره می کرد اما در حال حاضر سید علی حسینی مدیر عامل بورس انرژی است.

در سال 1388 تصویب قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی موجب به وجود آمدن نهادهای مالی همچون صندوق های سرمایه گذاری مشترک شد.در مجموع طی 38 انقلاب اسلامی به ویژه در یک دهه گذشته بورس در ایران توسعه قابل توجهی داشته است،تا جایی که اکنون ارزش بازار سرمایه فقط در اوراق بهادار به بیش از 400 هزار میلیارد تومان می رسد و سهام حدود 600 شرکت در بازارهای بورس و فرابورس معامله می شود.

همان طور که گفته شد تردیدی در رشد و توسعه بورس در دوران انقلاب اسلامی نیست،اما این بازار برای این که بتواند سهمی بیشتر از اقتصاد کشور داشته باشد،هنوز راه زیادی در پیش دارد.

در آمریکا از حدود 318 میلیون نفر جمعیت معادل 290 میلیون نفر یعنی معادل 92 درصد از کل جمعیت جامعه سهامدار هستند،حال آن که در ایران شمار سهامداران بورس معادل 12 درصد از کل جمعیت جامعه است که البته تنها 120 هزار نفر آن ها فعال هستند.(در ماه یک بار خرید و فروش سهام می کنند.)اگر از دلایل نپیوستن مردم به بورس ایران بپرسید ،نگارنده دو عامل اصلی را متصور هستم.اولی عدم اطمینان به شفافیت و دومی دیدگاه سنتی مردم برای خرید دارایی های فیزیکی.

البته به این دلایل ، ریسک و مشاهده سرمایه گذارانی که در سال های گذشته بخشی از دارایی هایشان را از دست داده اند را نیز اضافه کنید و این که آموزش های ما در حوزه بورس هم در سطح قابل قبولی نتوانسته مردم را به سمت سرمایه گذاری در این بازار جلب نماید.در مجمع بورس با بازدهی میانگین حدود 800 درصدی از دی 87 تا به امروز پربازده ترین بازار سرمایه گذاری در 8 سال اخیر بوده است.

شرح حال بازار

نفس های سال 1395 در حالی به شماره افتاده و 11 ماه از این سال پشت سر گذاشته شده که بازار سهام به عنوان ویترین اقتصادی کشور شرایط نامساعدی را نشان می دهد.

شاخص بورس که نمایانگر تغییرات قیمت سهام 40 صنعت حاضر در بازار سرمایه است از ابتدای سال جاری تاکنون 4.2 درصد افت داشته است،در واقع هنگامی که شاخص بورس روایتگر هر عددی در بازدهی مثبت و منفی باشد چون محاسبات آن میانگینی است و روایتگر تغییرات همه سهم ها و صنایع ، در واقعیت می توان گفت که عدد یا درصد زیان سرمایه گذاران در این سال بیش از این ها بوده است.

برقی های بورس جبران می کنند!

در بازار سرمایه سهام صنایع مرتبط با برق اخیرا مورد توجه قرار گرفته است.معاون وزیر نیرو اخیرا گفته که معاملات برق در بورس انرژی متمرکز می شود و این موضوع می تواند زمینه ای باشد برای واقعی شدن قیمت برق یا آزادسازی نرخ آن.در حال حاضر نیمی از برق کشور توسط دولت و نیمی دیگر توسط بخش خصوصی تولید و وارد مدار می شود.در واقع سهم دولت از صنعت برق در حال کوچک شدن است و بخش خصوصی پویا با سرمایه گذاری های سنگین توانسته در صنعت برق عرض اندام خوبی داشته باشد. از طرفی تحلیل ها و بررسی ها نشان می دهد که هر 1 درصد رشد اقتصادی در کشور 1.5 درصد رشد مصرف برق را رقم می زند.در واقع رشد مصرف برق تحت تاثیر دو عامل اساسی اتفاق می افتد.اول رشد جمعیت و دیگری رشد اقتصادی ناشی از فعالیت های اقتصادی.بنابراین بازار سهام با تحلیل برای سهام برقی تقاضای نسبی تشکیل داده است. توليد برق ماهتاب كهنوج ، نیروگاه عسلویه و مديريت انرژي اميد تابان هور از جمله سهم هایی هستند که اخیرا در بازار سهام مورد توجه قرار گرفته اند.در یکی از رخدادهای با اهمیت ماهتاب کهنوج با راه اندازی واحد بخار یکی از زیرمجموعه های خود 50 درصد سود خود را رشد داده است و با اقبال بالایی مواجه شده است.در واقع این سهم که مدتی پس از عرضه اولیه به سرمایه گذاران زیان وارد کرده بود اینک در حال جبران کردن و سود رسانی به اهالی بازار سرمایه است،تا اهالی بورس را از پتانسیل های صنعت برق آگاه کند.

در بازار چه خبر بود؟

در بازار هفته گذشته شاخص بورس از 77.415 تا 76.793 واحد در حرکت بود و 0.80 درصد افت کرد و این در حالی است که شاخص فرابورس نیز 1.65 درصد منفی بود.

جدول زیر روایتگر ضعف نقدینگی در هفته اخیر و مقایسه آن با هفته های پیشین است:

*روزنامه نگار و کارشناس بورس