دی‌ماه امسال اهالی مناطق مرکزی تهران دو بار شاهد شلیک پدافند ضدهوایی پایتخت بودند؛ بار اول جمعه، سوم دی‌ماه و بار دوم دوشنبه، بیست‌وهفتم دی‌ماه، هدف هر دو هم آن‌گونه که منابع خبری گفتند، پهپادهای کوچک فیلم‌برداری یا ریزپرنده (کوادکوپتر) بود؛ پهپادهایی که وزن و اندازه کوچکی دارند و در زیر خود مجهز به دوربین‌های فیلم‌برداری هستند و بسته به مدل و اندازه‌ای که دارند، می‌توانند تا ارتفاع ٢٠٠ تا هزارو ٥٠٠ متر اوج گرفته و از محوطه زیر پای خود فیلم‌برداری کنند؛ مساحتی که برخی از این پهپادها می‌توانند پوشش دهند تا پنج کیلومتر نیز می‌رسد.
به گزارش عصر ایران، روزنامه شرق نوشت: شاید خیلی‌ها ندانند؛ اما پهپادهایی که در این دو روز زمستانی هزاران گلوله ضدهوایی و توپ ٢٣میلی‌متری به سمتشان شلیک شد، چیزهای عجیب‌وغریبی نبودند که لازم باشد برای یافتن مشابه آنها سراغ فیلم‌های جنگی جاسوسی یا تجهیزات ارتشی و نظامی برویم. با گشتی در بازار تجهیزات عکاسی و فیلم‌برداری و حتی اسباب‌بازی‌فروشی‌های تهران می‌توان انواع مختلفی از پهپادها را پیدا کرد و خرید. پهپادهایی که در بازار تهران است، براساس فناوری و امکاناتی که دارند، از ٤٠٠ هزار تومان تا ١٥ میلیون تومان قیمت دارند.
فروشنده یک فروشگاه تجهیزات عکاسی در خیابان بهار درباره پرفروش‌ترین نوع پهپادی که در بازار است، به «شرق» می‌گوید: «فانتوم چهار با برد یک کیلومتر و توانایی اوج‌گرفتن تا ارتفاع ٣٠٠متری یکی از مدل‌هایی است که فروش زیادی دارد.
قیمت این مدل چهار‌میلیون‌و ٦٨٠ هزار تومان است. البته مدل‌های کوچک‌تر و ارزان‌تری هم هست که در مجموع محوطه‌ای در حد و اندازه ۲۰۰ تا ۵۰۰ متر را پوشش می‌دهند و بیشتر برای مسابقات ورزشی یا مجالس عروسی و... استفاده می‌شوند و فروش خوبی دارند که قیمت‌شان بین ٣٠٠ تا یک‌‌میلیون‌و ٥٠٠ هزار تومان است».
بازار اصلی پهپاد مثل بسیاری دیگر از محصولات این روزهای جهان به صورت تام و تمام در اختیار تولید‌کنندگان چینی است. از اصلی‌ترین مارک پهپادهای حرفه‌ای موجود در بازار ایران می‌توان به برند DJI اشاره کرد که برخی پهپادهای ساخت آن تا ١٥ میلیون قیمت و بردی برابر با پنج کیلومتر یا مقداری بیشتر هم دارد. برخی از این پهپادها حتی توانایی حمل باری به اندازه ١٥ کیلوگرم را هم دارند. به صورت رسمی بیشترین استفاده‌ای که از این پهپادها می‌شود، فیلم‌برداری و حمل دوربین‌های حرفه‌ای عکاسی و فیلم‌برداری است.
برخی دیگر از برندهای معمولی‌تر موجود در بازار پهپاد ایران MyToys، Syma، SONG YANG و... است. نه فقط در بازار تهران که در بسیاری دیگر از شهرها و استان‌های کشور هم پهپادها بازار فروش بزرگی دارند. از برگزارکنندگان مجالس و جشن‌های عروسی تا برگزارکنندگان مسابقات ورزشی، ادارات مختلف مانند محیط زیست و سازمان جنگل‌ها و همچنین گروه‌های فیلم‌برداری و تهیه‌کنندگان موزیک‌ویدئوها از اصلی‌ترین خریداران پهپادهای فیلم‌برداری هستند.
پهپادهای تروریست و پهپادهای قاچاقچی استفاده از پهپادها البته همیشه هم دوستانه و بدون خلاف و حاشیه نیست. در ماه‌های اخیر بارها گزارش‌هایی منتشر شده است که گروه‌های تروریستی فعال در سوریه و عراق، به‌ویژه گروه داعش با انجام برخی تغییرات و دست‌کاری در سامانه چند مدل پهپاد آنها را به ابزاری برای بمباران یا عملیات‌های انتحاری تبدیل کرده است. اعضای این گروه برخی مدل‌های پهپاد را که امکان جابهجایی بار (دوربین‌هایی با وزن حدودا دو تا سه کیلوگرم) دارند، به سیستم حمل و انداختن نارنجک تبدیل کرده و از آنها برای انداختن نارنجک و انجام عملیات انفجاری و تروریستی استفاده می‌کنند.
براساس گزارشی که روز گذشته وب‌سایت دیجیاتو منتشر کرد، با پیشروی نیروهای نظامی عراق برای بیرون‌راندن تروریست‌ها از شهر حیاتی موصل در شمال این کشور که از سال ٢٠١٤ تحت تصرف داعش درآمده، مجموعه‌ای از سلاح‌های پیشرفته و آزمایشی مشاهده می‌شود. یکی از جدیدترین تسلیحات سفارشی داعش در این منطقه، پهپادهای مسلح به ترکیبات انفجاری هستند.
به گفته مقامات عراقی، این پهپادها از نوع کوادکوپترهای تجاری ساده هستند که به‌راحتی در همه جا یافت می‌شوند؛ اما نیروهای داعش به‌گونه‌ای آنها را تغییر داده‌اند که می‌توانند مواد منفجره قوی را در مناطق مد نظر آنها رها کنند. البته استفاده داعش از پهپادهای نظامی چیز جدیدی نیست؛ اما تصاویر اخیري که از موصل دریافت شده، از رویکرد جدید آنها حکایت دارد که پهپادهای عادی را به جنگ‌افزار تبدیل می‌کند.
گزارش‌ها از عراق نشان می‌دهد در چند روز گذشته پهپادهای داعشی با رهاکردن مواد منفجره در برخی مناطق باعث کشته‌شدن شهروندان و تخریب ساختمان‌ها و تجهیزات شده‌اند. علاوه‌بر‌این برخی خبرهای غیررسمی دیگر نیز حکایت از آن دارد که برخی گروه‌های قاچاقچی در مناطق شرقی کشور، برای جابهجایی بی‌خطر مواد مخدری مانند تریاک و هروئین از داخل افغانستان و پاکستان به داخل ایران و نیفتادن به دام نیروهای مرزبانی، اقدام به جابهجایی مواد با برخی نمونه‌های پهپاد می‌کنند.
شیوه کار آنها به این شکل است که از نمونه‌هایی با قابلیت حمل بار و اجسام سنگین (تا وزن ١٥ کیلوگرم) که بردی برابر با پنج تا هشت کیلومتر دارند استفاده کرده و مواد مخدر را به آن سوی مرز به داخل کشور و به دست مشتریان خود رسانده‌اند. به‌تازگی در برخی کشورهای غربی از این نمونه پهپادها برای استفاده در سیستم بیرون‌بر برخی رستوران‌ها استفاده می‌شود. برای مثال، یک مجموعه رستوران زنجیره‌ای در نیوزیلند چندی پیش پهپادهای بیرون‌بر خود را به صورت رسمی افتتاح کرد و پیتزای سفارشی مشتریان را از طریق هوایی به دست آنها می‌رساند. یکی از مدیران این شرکت درباره دلایل روآوردن به این شیوه ارسال غذا، گفته است: «تحویل یک کالای دو کیلوگرمی با استفاده از دستگاهی دو تنی (خودرو) ابدا کار معقولی نیست».
قوانین چه می‌گویند؟
شلیک‌های پدافند ضدهوایی تهران در دو موردی که امسال به وقوع پیوست از جمله مشکلات و مسائلی است که افزایش حضور و استفاده از پهپادها عامل آن بوده، اما قوانین دراین‌باره چه می‌گویند و تجربه بقیه کشورها در این زمینه چیست؟ آن‌گونه که بررسی قوانین کشوری در این زمینه نشان می‌دهد هم‌اکنون مانع یا محدودیتی برای گرفتن مجوز استفاده از پهپادهای غیرنظامی وجود ندارد و فقط در صورت استفاده تجاری برای فعالیت‌های تبلیغاتی و فیلم‌برداری باید از نهادهای مربوطه اقدام کرد.
بااین‌حال، در کشورهای زیادی برخی مناطق حساس شهری و نظامی مناطق پرواز ممنوع حتی برای پهپادها هستند. در ایران نیز به آسمان‌فرستادن پهپادها در نزدیکی مناطق و محوطه‌های نظامی ممنوع است و با آن برخورد می‌شود. اما چنین قانونی برای استفاده از پهپادها در مناطق شهری وجود ندارد. با این حال، در کشوری مانند آمریکا در برخی از مناطق شهری پرواز پهپادها ممنوع است و از آنها با عنوان مناطق No Drone Zone یاد می‌شود.
البته اتحادیه صنایع هوایی و فضایی ایران که در سال ١٣٨٦ تأسیس شده، پیش‌نویس ضوابط و مقررات بهره‌برداری از وسایل پرنده بدون سرنشین غیرنظامی را تهیه کرده است اما به نظر می‌رسد این پیش‌نویس صرفا در حد یک پیشنهاد است و از آن فراتر نرفته است. این مشکل نوپدید صرفا مختص ایران نیست، سال گذشته و پیش از فرارسیدن ایام کریسمس، روزنامه نیویورک‌تایمز با انتشار گزارشی دراین‌باره نوشت پرنده‌های بدون سرنشین قابل کنترل از راه دور که بسیاری از مردم جهان این روزها به خریدشان علاقه‌مند شده‌اند، کم‌کم به معضلی جدی تبدیل شده و همین شرایط وضع قوانین برای استفاده از آنها را ضروری کرده است.
در این گزارش آمده است با توجه به اینکه پیش‌بینی می‌شود بسیاری از مردم خرید پهپاد را در ایام تعطیلات کریسمس جزء برنامه‌های خود قرار دهند، دولت آمریکا برای سروسامان‌دادن به استفاده از این ابزار وارد عمل شده است. برهمین‌اساس اداره هوانوردی فدرال آمریکا اعلام کرد افرادی که پهپاد خریداری کنند باید موضوع را به اطلاع دولت برسانند.
این اداره توصیه‌ها و دستورالعمل‌هایی را نیز برای به پروازدرآوردن پهپادها منتشر کرده تا استفاده تفریحی از آنها منجر به نقض حریم شخصی دیگران نشود. ثبت مشخصات پهپادها نزد دولت باعث خواهد شد اطلاعات مربوط به آنها در پایگاه داده ملی خاصی درج شود تا پیگیری نحوه استفاده از هر یک از آنها ممکن باشد. دولت آمریکا پیش از این استفاده تجاری از پهپادها برای حمل‌و‌نقل کالا و تحویل محموله‌ها را محدود کرده بود و حالا استفاده تفریحی از آنها را نیز قاعده‌مند کرده است. براساس قوانین جدید، به هر پهپاد یک شماره ثبت دولتی اختصاص می‌یابد و مشخصات فردی شامل اسم و آدرس مالک پهپاد هم ثبت می‌شود.