جام جم - براستی اگر زمین ۱٫۵ درجه سانتی‌گراد گرم‌تر شود، چهره این کره خاکی چطور به نظر خواهد آمد؟ توافق بلندپروازانه پاریس که درصدد است، گرمایش جهانی را درست زیر ۲ درجه سانتی‌گراد مهار کند، ریشه در این نگرانی دارد که در بلندمدت سطح آب‌های آزاد افزایش پیدا خواهد کرد و حتی سطح زمین به کلی دگرگون خواهد شد. بدیهی است هر‌چه هوا گرم‌تر شود، روند ذوب یخ‌ها در قطب شتاب بیشتری خواهد گرفت. برای درک این موضوع نیازی نیست که از شبیه‌سازی رایانه‌ای استفاده شود، این موضوعی است که هر عقل سلیمی می‌پذیرد.
با گرم‌تر شدن هوا، باید انتظار داشت که دیر یا زود بخش اعظم یخچال‌های کره زمین، آب و در نهایت آب‌هایشان روانه اقیانوس‌ها شود. با افزایش درجه حرارت، صفحات یخی هم به شکل جبران‌ناپذیری شروع به ذوب شدن خواهند کرد. از طرف‌دیگر آب وقتی گرم می‌شود، حجم بیشتری را اشغال می‌کند. با وجود این اثرات کامل گرمایش در درازمدت مشخص خواهد شد؛ یعنی قرن‌ها یا شاید حتی بیش از آن لازم است که همه اثرات خودشان را نشان دهند. تنها در همین حد داشته باشید که اگر زمین تنها ۲درجه سانتی‌گراد گرم‌تر شود، بسیاری از نواحی ساحلی پست و جزایر به زیر آب خواهند رفت و احتمالاً برای همیشه از صفحه گیتی محو خواهند شد. درست به همین دلیل بود که جهانیان در پاریس توافق کردند، همه تلاششان را به کار گیرند و یک قدم دیگر جلو بگذارند تا جلوی گرمایش زمین را بگیرند و آن را در حد بیش از ۱٫۵ درجه سانتی‌گراد بالای سطوح پیش صنعتی مهار کنند.
زمین از کی گرم شد؟
اصطلاح پیش صنعتی همیشه بدرستی تعریف نمی‌شود، اما در مجموع اشاره دارد به حدفاصل سال‌های ۱۸۵۰ تا ۱۹۰۰ که درست از همان زمان نیز ثبت درجه‌حرارت مرسوم شد. ثبت اطلاعات اقلیمی کافی بود تا امروز بتوانیم براساس آن داده‌ها، تغییرات درجه‌حرارت زمین را ارزیابی کنیم. دانشمندان از دهه ۱۹۸۰ برای نخستین‌بار در باره خطرات تغییر اقلیم هشدار دادند؛ زیرا زمین پیش از آن چیزی حدود ۰٫۴ درجه سانتی‌گراد گرم شده بود. از آن پس روند گرمایش، شتاب گرفت و زمین سال به سال افت و خیزهای بسیاری را تجربه کرد، اما روند کلی تغییر اقلیم کلا به سمت افزایش درجه‌حرارت بوده است. تازه‌ترین آمارها نشان می‌دهد، سال ۲۰۱۶ گرم‌ترین سالی بوده که زمین از زمان ثبت داده‌های هواشناسی تاکنون تجربه کرده و انتظار می‌رود، امسال رکورد ۲٫۱ درجه سانتی‌گراد بالای سطوح پیش صنعتی زده شود. با توجه به همه اینها فکر می‌کنید، زمین با افزایش ۱٫۵ درجه سانتی‌گرادی چه چهره‌ای می‌تواند از خود به نمایش بگذارد؟
همه چیز دگرگون خواهد شد
می‌توانید کمی به خود دلداری بدهید، زیرا در وهله نخست تغییرات به آن اندازه محسوس نخواهد بود. دانشمندان با توجه به حساسیت اقلیمی و تغییرات طبیعی احتمال می‌دهند، نخستین سالی که در آن دمای زمین به ۱٫۵ درجه سانتی‌گراد بالای سطوح پیش صنعتی برسد، احتمالاً اواخر همین دهه خواهد بود اما این احتمال هم هست که این اتفاق دیرتر رخ دهد. به احتمال زیاد پس از آن و با گذشت هر سال می‌بایست رویدادهای آب و هوایی حادی را در سراسر کره زمین انتظار داشت. بارندگی شدید، خشکسالی و افزایش امواج گرما از جمله ساده‌ترین این اتفاقات هستند، اما به هر شکل این را هم باید در نظر داشت که پیش‌بینی وضعیت جوی به هر شکل کار بسیار سختی است.
افزایش سطوح آب دریاها و افزایش نرخ انقراض به طور قطع از تبعات تغییر اقلیم خواهد بود، اما نباید انتظار داشت یخچال‌ها یکباره ذوب شوند؛ ذوب آنها به احتمال زیاد چند دهه به درازا خواهد انجامید. تاثیرات ناشی از افزایش دی‌اکسیدکربن نیز تنها حاصل از اثرات آن به عنوان یک گاز گلخانه‌ای نیست. دی‌اکسیدکربن به طور مستقیم و از طریق افزایش فتوسنتز بر رشد گیاهان تاثیر می‌گذارد. تحقیقات نشان داده، هر چقدر میزان دی‌اکسیدکربن بیشتر شود، گونه‌های سریع‌الرشدتر مانند لیاناها سود خواهند برد. لیاناها درخت یا بوته نیستند؛ آنها شبیه ساقه درخت مو هستند با بدنه چوبی و ارتفاع بسیار زیاد که ریشه در خاک دارند و خودشان را روی درختان می‌اندازند و حتی می‌توانند تا مرز تاج پوشش بالا بروند و به رقابت مسلم با درختان بپردازند. افزایش دی‌اکسیدکربن، آنها را در رقابت، پیروز و درختان را مقهور خواهد ساخت. بنابراین باید انتظار داشته باشید که با افزایش درجه‌حرارت در آینده چهره زیستگاه‌ها هم دگرگون شود.
از طرف دیگر، دی‌اکسیدکربن دریاها را کمتر قلیایی و بیشتر اسیدی می‌کند. اسیدی‌شدن دریاها نیز برای اغلب موجودات زنده به ویژه مرجان‌ها و برخی اشکال پلانکتون‌ها که در بدنشان کلسیم می‌سازند، مضر خواهد بود. این بدان معناست که حیات آبی به طور کل تغییر خواهد کرد. یک مشکل دیگر افزایش درجه‌حرارت، تغییرات آشکار در سیستم کشاورزی است؛ زیرا طبیعتا با افزایش درجه حرارت، امکان پرورش بسیاری از محصولات وجود نخواهد داشت. بنابراین افزایش درجه‌حرارت به این سادگی که تصور می‌کنید نیست. چهره زمین می‌تواند دیگر همانی نباشد که ما دوست داریم.