دندان عقل به آخرین دندان در هر قوس فکی گفته می شود که بین سنین 18 تا 25 سالگی در دهان می روید. علت نامگذاری این دندان، به دلیل زمان رویش و همزمانی آن با بلوغ عقلی است. این دندان را دندانپزشکان، «آسیای سوم» نیز می نامند.
دکتر منصور خراسانی ، متخصص جراحی فک و صورت گفت:
«به طور معمول هر فردی دارای دو دندان عقل در فک بالا و دو دندان عقل در فک پایین است که در مجموع دارای چهار دندان عقل می شود.
گاهی به دلایلی مانند زمینه ارثی، بیماری های دوران کودکی، کم خونی و راشیتیسم ، این دندان ها در داخل فک نهفته باقی می مانند. اگر قسمتی از تاج آن ها در دهان ظاهر شود، در این صورت به آن دندان عقل نیمه نهفته می گویند.»
دکتر سعید اخوان مهدوی، دندان پزشک درباره دندان عقل می گوید:
«دندان عقل آخرین دندان دائمی است که معمولا در سنین نوجوانی (زمان بلوغ عقلی) رشد آن آغاز می شود و به همین دلیل به آن دندان عقل می گویند.
دندان عقل باعث می شود که دندان ها به سمت عقب حرکت نکنند. این دندان ها به هنگام رشد ممکن است مشکلاتی را برای فرد به وجود آورد. از آن جا که دندان عقل در انتهای فک پایین یا بالا رشد می کند، ممکن است فضای کافی برای رشد نداشته باشد و فشار زیادی به دندان های دیگر وارد کند و باعث نامنظم شدن آن ها شود. گاهی هم دندان عقل به دلیل نداشتن فضا برای رشد، زیر لثه باقی می ماند.»
دکتر منصور خراسانی ، متخصص جراحی فک و صورت گفت:
« التهاب لثه، پوسیدگی دندان عقل یا پوسیدگی دندان مجاور آن، از جمله مشکلاتی است که دندان های نهفته عقل می توانند ایجاد کنند.
خارج کردن بدون دلیل دندان عقل، به خاطر احتمال آسیب به اعصاب توصیه نمی شود و تا زمانی که فضای کافی برای رویش دندان عقل وجود دارد، ضرورتی برای کشیدن آن وجود ندارد
سایر مشکلات عبارتند از: تحلیل ریشه دندان آسیای دوم، تشکیل کیست ها و تومورهای با منشأ دندانی در اطراف دندان عقل نهفته، تضعیف استخوان فک توسط یک دندان نهفته و عدم استحکام مکانیکی استخوان فک در برابر ضربه و نامرتب شدن و درهم ریختگی بقیه دندان های فک.»
دکتر سعید اخوان مهدوی، دندان پزشک می گوید:
«گاهی افراد موقع رشد دندان عقل از سردردهای شدید شکایت می کنند. درد گوش، درد مبهم در فک، احساس درد به هنگام جویدن غذا و التهاب شدید لثه از دیگر مشکلاتی است که بیماران از آن شکایت دارند. البته در مواردی نیز ممکن است رشد دندان عقل مشکلی به وجود نیاورد.
یک مشکل شایع درباره دندان عقل، پوسیدگی زودهنگام آن است. در موارد بسیاری دندان عقل به سرعت دچار پوسیدگی می شود و حتی دندان مجاور را درگیر پوسیدگی می کند. علت اصلی آن، این است که در مواردی دندان عقل فضای کافی برای رشد کامل نداشته و از آن جا که در انتهای فک است، امکان مسواک زدن و تمیز کردن کامل آن وجود ندارد. بنابراین به سرعت دچار پوسیدگی می شود.»
زمان کشیدن دندان عقل
از آنجا که این دندان ها نقش چندانی در جویدن غذا ندارند، با توجه به مشکلاتی که ذکر شد، ممکن است لازم باشد توسط دندانپزشک از فک خارج شوند. خارج کردن بدون دلیل دندان عقل، به خاطر احتمال آسیب به اعصاب توصیه نمی شود و تا زمانی که فضای کافی برای رویش دندان عقل وجود دارد، ضرورتی برای کشیدن آن وجود ندارد. گاهی در حالت نهفته، اقدام به کشیدن دندان عقل می شود. وجود پوسیدگی، ضایعات پاتولوژیک، عدم وجود فضای مناسب در قوس فکی و ایجاد عفونت در اطراف دندان، نقش مهمی در زمان کشیدن دندان عقل دارد.
بهترین سن برای خارج کردن دندان عقل از دهان، زیر 20 سالگی است. البته در سنین 20 تا 40 سالگی هم امکان خارج کردن آن ها وجود دارد، ولی پس از 40 سالگی، کشیدن دندان عقل، دشوارتر می شود. گاهی ممکن است فردی فضای کمی برای حرکت دادن دندان ها و مرتب کردن شان داشته باشد که در این شرایط احتمال دارد متخصص ارتودنسی، قبل از شروع درمان به او توصیه کند دندان عقلش را با جراحی از دهان خارج کند. بهترین راه برای درمان درد ناشی از دندان عقل ، مراجعه به دندانپزشک برای تشخیص علت درد و انجام درمان لازم است
گاهی نیز فردی دندان هایش را ارتودنسی می کند و همه دندان ها مرتب می شوند، ولی هنوز مقداری بی نظمی در دندان های جلوی فک پایین دیده می شود که در این گونه موارد نیز ممکن است دندانپزشک به او توصیه کند که دندان عقلش را جراحی کند تا این بی نظمی کم نیز برطرف شود.
دندان عقل خوب است یا بد؟
گاهی اتفاق می افتد که دندان های کرسی (آسیا) که جلوی دندان عقل قرار دارند به دلایلی پوسیده یا کشیده می شود. در این موارد بهتر است دندان عقل حفظ شود، زیرا در سنین نوجوانی دندان عقل می تواند حرکت کند و با قرار گرفتن در محل دندان کشیده شده، نقش دندان کرسی را ایفا کند. دقت کنید که این اتفاق فقط در سنین مناسب و به هنگام رشد دندان رخ می دهد.
دندان عقل سالم باید حفظ شود و بر خلاف گذشته که می گفتند دندان عقل را باید کشید، هم اکنون گفته می شود که برای کشیدن دندان عقل باید دلیل منطقی داشت. اگر مشکلاتی که در بالا ذکر شد وجود داشت می توان آن را کشید، اما اگر بیمار مشکلی نداشت و دندان در موقعیت مناسبی قرار داشت، باید حفظ شود. توصیه اکید ما این است که این دندان ها کاملا مسواک زده شوند و تمیز بمانند تا پوسیده نشوند.
درمان درد ناشی از دندان عقل
بهترین راه حل برای درمان دردهای ناشی از دندان عقل ، مراجعه به دندانپزشک برای تشخیص علت درد و انجام درمان لازم است.
اما اگر در حال حاضر محدودیت دسترسی دارید و می دانید که درد مربوط به التهاب لثه روی دندان عقل است ، می توانید از روش های زیر برای تسکین درد دندان عقل استفاده کنید:
- دهانشویه با آب نمک ولرم
- استفاده از یک مسکن مثل ایبوپرفن هر 8 ساعت یک عدد
- شستشوی زیر لثه ملتهب با یک سرنگ حاوی آب نمک ولرم
- ماساژ لثه ملتهب
در این موارد دندانپزشکان با توجه به وخامت اوضاع، آنتی بیوتیک نیز تجویز می نمایند.
آیا کشیدن و یا جراحی دندان عقل دردناک است؟
از فردای روز جراحی دندان عقل ، با آب نمک ولرم دهانتان را بشویید. اگر جراحی دندان عقل با یک بی حسی عمیق انجام بپذیرد ، به هیچ عنوان درد نخواهد داشت. ضمنا اگر به توصیه های دندانپزشک تان بعد از جراحی توجه کنید، بدون تردید مشکل خاصی گریبان گیرتان نخواهد شد.
از جمله این توصیه ها می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- قبل از جراحی، داروهای مسکن و آنتی بیوتیک تجویز شده توسط دندانپزشک تان را مصرف کنید.
- بعد از جراحی ، گاز مرطوبی که روی دندان تان گذاشته می شود را تا یک ساعت دست نزنید.
- آب دهانتان را به هیچ وجه تف نکنید و از نی برای نوشیدن مایعات استفاده نکنید، چرا که باعث کنده شدن لخته روی زخم می شود و منجر به خونریزی مجدد می گردد.
- یک ساعت بعد از جراحی دندان، یک بستنی بخورید.
- از فردای روز جراحی دندان عقل ، با آب نمک ولرم دهانتان را بشویید و سعی کنید در اسرع وقت به رژیم غذایی عادی خود برگردید.
- در پایان نکته ای که همیشه باید به آن توجه کنید این است که داروی مسکن را باید در شروع درد مصرف کنید تا اثر کند، نه زمانی که درد شما را بی تاب کرده است.
منابع: ایسنا