نگذارید گهر، ارومیه شود‌

‌باز انسان و باز ردپایش در ویرانی دیگر... شکمش سیر شود هیچ زمانی چشمش سیری نخواه دید. می‎کوبد، می‎درد، می‎خورد... اما نفسی نمی‎گیرد.

به گزارش ‌ایسنا‌، این روزها خبرهایی از گهر نگین اشترانکوه به گوش می‎رسد که حاکی از به شماره افتادن نفس‎هایش است. علت را جویا و از صاحب نظرانی پیگیر موضوع شدیم و در ادامه به این مطالبی رسیدیم که تا حدودی مبین این موضوع است که حال گهر اینقدرها خوب نیست! نگذارید گهر، ارومیه شود.

سید حسین صادقیان، کارشناس ارشد آبخیزداری در این باره بیان کرد: دریاچه گهر در حال خشک شدن است و علت‎های معضل پیش آمده را می‎توان به دو دسته طبیعی و محیطی و دخالت‎های انسانی تقسیم کرد.

وی اضافه کرد: یکی از شاخص‎های کیفیت آب اکسیژن خواهی شیمیایی cod است. این شاخص نشان می‎دهد، چه اندازه فاضلاب شیمیایی درون آب وجود دارد.

صادقیان ادامه داد: در خصوص دریاچه گهر روابط عمومی سازمان محیط زیست استان لرستان اعلام کرد که حجم گردشگر بازدید کننده از دریاچه به 18 هزار نفر در سال رسیده است؛ تصور کنید هر گردشگر میانگین در مدت حضور خود در این مکان 200 گرم مواد شیمیایی نظیر مواد شوینده جهت شستشو در دریاچه مصرف کند. به عبارتی در سال حداقل 3600 کیلوگرم فقط مواد شیمیایی وارد دریاچه گهر می‎شود.

این محقق با یادآوری اینکه این به غیر از این موارد فاضلاب انسانی و حیوانی است که وارد دریاچه می‎شود، افزود: آب دریاچه به صورت طبیعی شروع به تجزیه هوازی و بی هوازی مواد وارد شده خارجی کرده و در اثر این تجزیه لجن تولید شده و در اثر جریان‎های دریاچه‎ای به گوشه‎ای از دریاچه منتقل و ته نشین می‎شود.

وی بیان کرد: به مرور زمان این لجن بیشتر و بیشتر می‎شود. همچنین دریاچه‎ها جهت تصفیه خود از گیاهان و جلبک‎هایی استفاده می‎کنند که مهمترین آن نیزار است. اتفاقی که در گهر در حال رخ دادن است حجم لجن بالا و پیشروی نیزار است.

صادقیان گفت: به غیر از مسئله لجن و نیزار جلبک‎های غیرطبیعی، تغییر رنگ آب دریاچه در بعضی جاهای آن نیز قابل مشاهده شده است. با توجه به این توضیحات باید گفت که افزایش گردشگر یکی از دلایل اصلی این اتفاق است.

این محقق با اشاره به دلایل طبیعی اظهار کرد: اگر با گوگل ارث شیب جانبی ارتفاعات مشرف به دریاچه را اندازه گیری کنیم، مشاهده خواهیم کرد که این شیب‎ها تند و خالی از جنگل هستند. همچنین لند اسلایدهای کوچک باعث سرازیر شدن حجم خاک فرسایش یافته به سمت دریاچه و ته نشینی در دریاچه می‎شوند.

وی ادامه داد: فقیر شدن ارتفاعات مشرف به دریاچه نیز علت انسانی دارد که طی سالیان متمادی قبل از اینکه اشترانکوه منطقه حفاظت شده اعلام شود گله داران از مراتع غنی اشترانکوه به عنوان چراگاه‌ استفاده کنند و در اثر لخت شدن مرتع و شیب تند ارتفاعات خاک نیز سست شده و ریزش کند و درختان و جنگل منطقه از بین برود.

صادقیان به دلایل اقلیمی نیز اشاره کرد و افزود: در سال‎های اخیر در اثر پدیده تغییر اقلیم میانگین دما در ایران یک و نیم درجه افزایش نشان می‎دهد. همچنین نزولات جوی کاهش داشته و سیکل ذوب برف سریع تر و تبخیر از سطح دریاچه بیشتر شود.

این پژوهشگر خاطرنشان کرد: رودخانه گهر پس از عبور از دره نگار و ارتفاعات اشترانکوه وارد شهر دورود و دشت سیلاخور می‎شود و در سر راه خود پرورش ماهی و هکتارها مزرعه را سیراب می‎کند و نقش عمده‎ای در اقتصاد منطقه دارد. از بین رفتن دریاچه گهر به معنی از بین رفتن قسمتی از اقتصاد لرستان است.

وی یادآور شد: راهکار سریع حل مشکل در زمینه عملیات نرم افزاری ساماندهی گردشگران و مطالعات ساماندهی اشترانکوه است. بایستی یک پلن اولیه مستند به استاندارد جهانی گردشگری طی یک عملیات مطالعاتی انجام وبه مرحله اجرا درآید. همچنین بحث احیای پوشش گیاهی با نگاه تغییر اقلیم به روزآوری شود.

صادقیان با اشاره به عملیات سخت افزاری بیان کرد: حداقل باید سه سال از ورود گردشگر به دریاچه جلوگیری شود و در مدت این سه سال سه اقدام اساسی یعنی لایروبی قسمت‎های قابل دسترس دریاچه، عملیات عمرانی نظیر گابیون بندی و ایجاد دیواره حائل جهت جلوگیری از ریزش خاک به داخل دریاچه، احیای پوشش گیاهی‌ انجام شود.

این کارشناس ارشد آبخیزداری ادامه داد: در این راستا باید کار گروه کارشناسی احیای دریاچه تشکیل و ایجاد ردیف بودجه در سال ۹۷جهت انجام مطالعات ساماندهی گردشگری و مطالعات دریاچه شناسی پیگیری شود. همچنین ایجاد ردیف بودجه عمرانی جهت لایروبی و عملیات عمرانی بررسی و شرح خدمات مفصل مطالعاتی به استانداری لرستان و نمایندگان ذی نفع ارائه شود.

احمد گودرزی، مسئول منطقه حفاظت شده اشترانکوه نیز بیان کرد: ‌اغلب اروپاییان و سیاحان دریاچه گهر را به نام دریاچه ایران می‎شناسند که این شناخت حاصل معرفی یک زن انگلیسی به نام ایزابلا لوسی بیشوپ است که در سال 1890 میلادی توانست مدت سه ماه در این منطقه تحقیق و هزار کیلومتر راهپیمایی کند.

وی اضافه کرد: با توجه به اسناد معتبر تاریخی اولین کسی که موفق به کشف دریاچه گهر شد، یک زمین شناس اتریشی به نام"آ- رودلر" بود که در سال 1888 میلادی موفق شد نام خود را به عنوان کاشف دریاچه گهر در تاریخ ماندگار کند.

گودرزی ادامه داد: وی در هنگام کشف این دریاچه از سمت الیگودرز حرکت کرده بود. اولین و قدیمی‎ترین تصویر مستند تهیه شده از این دریاچه نیز در سال 1891 میلادی گرفته شده است که به یک سیاح فرانسوی به نام ژان ژاک دومرگان تعلق دارد. در صورت مدیریت به‎وسیله سازمان محیط زیست، امکان حفظ و حراست از آن برای استان وجود دارد.

وی با اشاره به ساختار مدیریت، اظهار کرد: در این راستا ساختارهای اقتصادی، اجتماعی و تیپیک منطقه ارائه شده است تا امکان بحث در خصوص امکانات فرهنگی اجتماعی هر یک از آنها فراهم آید.

گودرزی افزود: باید منطقه را از لحاظ مدیریت غیررسمی روستایی، مدیریت غیررسمی عشایری، زمینه‎های مشارکت، محدودیت‎های مشارکت و تهدیدات و تعارضات جوامع شهری و روستایی و عشایری فراگیری منطقه مورد بررسی قرار داد.

این پژوهشگر محیط زیست گفت: اطلاعات مربوط به مناطق تحت حفاظت از طرق مختلفی نظیر رسانه‎ها، نشریات، علائم و همچنین ارتباط مستقیم بازدیدکنندگان با نیروی انسانی ورودی به منطقه و دریاچه گهر در اختیار قرار می‎گیرد.

وی یادآور شد: آموزش زیست‎محیطی به عنوان یکی از اهداف اصلی مناطق تحت مدیریت‌ امری ضروری است که باید مورد توجه جدی قرار گیرد.

گودرزی ادامه داد: نیروی انسانی مناطق باید با مفاهیم آموزش‎های زیست‎محیطی آشنایی کافی داشته باشند و از طریق ارتباط با بازدیدکنندگان، رابطه انسان و محیط زیست طبیعی را به آنها آموزش دهند، زیرا همان‎گونه که قبلا نیز اشاره شد این مناطق طبیعی به مثابه آزمایشگاه‎های ایده‎آلی برای این‎گونه آموزش‎ها به شمار می‎آیند.

این کارشناس زیست‎محیطی سطوح مختلف در مطالعات اکولوژیک را فردی، جمعی و اجتماعات زیستی دانست و با بیان اینکه برنامه مدیریت هر ناحیه با ارائه فهرستی از فعالیت‎های زمانبندی شده و اجرایی، وظایف مدیریت مناطق را به صورتی مشخص و اجرایی بیان می‎کند، اضافه کرد: این برنامه‎ها همچنین شامل شاخص‎هایی کمی برای بهبود کیفیت محیط، زیستگاه و اجتماعات زیستی است. در پایش فعالیت‎ها در دوره‎های زمانی معین با بررسی این شاخص‎ها، امکانات سنجش کارایی عملیات اجرایی فراهم می‎شود.

گودرزی تصریح کرد: با استفاده از نتایج حاصل از عملیات پایش می‎توان در صورت ضرورت، در برنامه‎های پیش‎بینی شده تغییراتی اعمال کرد.

این کارشناس محیط زیست با اشاره به عملیات اصلاحی پیشنهادی برای اثر طبیعی ملی دریاچه گهر، گفت: نقش روستاییان و عشایر این منطقه خصوصاً در چند سال اخیر از نظر تخریب، قابل ملاحظه بوده و تاثیر فعالیت‎های مخرب انسانی روی برخی از پارامترها نظیر گونه‎های گیاهی و جانوری تیپ الیگوتروف دریاچه گهر در منطقه مشهود است.

وی افزود: به‎طوری‎که پیوندهای زیستی بلاواسطه تعداد کثیری از جمعیت این روستاها را با طبیعت آشکار می‎سازد، فعالیت‎های نهادهای موازی جهاد کشاورزی و منابع طبیعی در این منطقه با توجه به پیشرفت‎های قابل توجه در مناطق دیگر هنوز نتوانسته‎اند بر روند تخریب طبیعت این منطقه فائق آمده و اتکای مردم را از نظر معیشتی به طبیعت کاهش دهند.

گودرزی اظهار کرد: کشتار حیوانات منطقه که از نظر تنوع قابل توجه و گاه در سطح کلان کشور در معرض خطر انقراض هستند، به‎واسطه عدم آگاهی و نیاز مردم و تبدیل شدن به افت هنوز ادامه دارد. جنگل‎زدایی که عمداً به‎خاطر سوخت و تبدیل به اراضی کشاورزی است، ادامه دارد.

مسئول منطقه حفاظت شده اشترانکوه یادآور شد: در صورتی‎که اکوسیستم‎های طبیعی به حال خود گذاشته شوند و از دخالت‎های مخرب انسانی مصون باشند، حتی در شرایط دشوار از مناطق خشک و بیایانی نیز قادرند تعادل و پویایی خود را حفظ کرده و کمبودهای خود را در خشکسالی‎ها، در سال‎های مساعد جبران کنند.

وی با اشاره به عملیات احیای پیشنهادی گفت: گام اول برای مدیریت فضاهای طبیعی تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست، ناحیه‎بندی است.

گودرزی با بیان این که اهداف تعیین شده برای مدیریت منطقه شامل اهداف کلان و خرد است، ادامه داد: اهداف کلان شامل قوانین، سیاست‎های دولتی و تواقق با ذی‎نفعان دولتی مانند هماهنگی با سازمان جنگل‎ها و مراتع برای خروج دام و دامدار از نواحی امن و حفاظتی است.

این پژوهشگر محیط زیست یادآور شد: اهداف خرد اهدافی است که در چارچوب مسئولیت‎ها و وظایف کار در مدیریت منطقه قابل اجراست. به عنوان نمونه می‎توان در این زمینه به اهدافی که منجر به توافق با ذی‎نفعان غیردولتی و جلب تمایل صاحبان مستثنیات به فروش املاک و تاسیسات و یا مشارکت آنها در برنامه‎های طبیعت‎گردی می‎شود، اشاره کرد.

مهندس نبی‎الله قائدرحمتی، معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست لرستان نیز در این باره بیان کرد: دریاچه گهر در واقع نگین منطقه حفاظت شده اشترانکوه است. تقریباً کلیه گردشگرانی که به این منطقه می‎آیند با هدف رسیدن به دریاچه گهر حرکت خود را آغاز می‎کنند.

وی اضافه کرد: این دریاچه با وسعت حدود 82 هکتار یک اکوسیستم آبی است که تعدادی از گیاهان آبزی در آن شناور و موجودات ذره بینی، ماهی و موجودات دیگر در آن زندگی می‎کنند.

قائدرحمتی تصریح کرد: حفظ این اکوسیستم مستلزم استفاده درست گردشگران از عرصه و آلوده نساختن آن از طریق زباله است. دریاچه گهر یکی از زیباترین دریاچه‎های کوهستانی خاورمیانه، در ارتفاع 2360متری قراردارد. عمق دریاچه گهر حدود 28 متر و مساحت سطح آبی آن 82 حدود هکتار است.

معاون محیط زیست لرستان در رابطه با تهدیدات دریاچه گهر اظهار کرد: زباله‎ها و پسماندهای گردشگران موجبات آلودگی محیط پیرامون دریاچه و تاثیر منفی بر دریاچه داشته که ضرورت دارد با مدیریت صحیح و آموزش و اطلاع رسانی، گردشگران را از این کار منع و زباله‎های در محوطه دریاچه روزانه جمع آوری و به محل سایت موقت جمع آوری زباله‎ها منتقل شوند.

وی ادامه داد: بیشتر گردشگران در حاشیه دریاچه از پایین دست تا جنگل بالا اقدام به نصب چادر و نهایتا تخلیه زباله، مواد آلی، مواد شوینده و... در دریاچه می‎کنند که این عوامل موجب تسریع در روند توالی دریاچه خواهد شد لذا توصیه می‎شود در حاشیه دریاچه و جنگل بالا اجازه اقامت به گردشگران داده نشود.

قائدرحمتی گفت: تعدادی از گردشگران به صورت غیرقانونی با قایق تفریحی گاها وارد دریاچه می‎شوند که این امر موجب تخلیه مواد غذایی و شوینده گردشگران به دریاچه شده و باعث آلودگی آب دریاچه می‎شود و حتی مشکلاتی از قبیل غرق شدن برخی افراد را نیز در پی داشته است.

این معاون محیط زیست  تصریح کرد: وضعیت توالی دریاچه در اثر رشد جلبک و نیزار در حاشیه دریاچه از پایین تا بالادست وضعیت مطلوبی نیست و ریزش واریزه‎ها از طرفین در اثر تردد بیش از حد ظرفیت گردشگر وتوپوگرافی خاص محدوده دریاچه در منطقه جای نگرانی دارد که نیاز به انجام عملیات آبخیزداری و احیای پوشش گیاهی در شیب های مشرف به دریاچه را ضروری می‎کند.

وی اضافه کرد: در جنگل بالادست تعداد زیادی گردشگر مستقر می‎شوند که ضمن عدم رعایت ملاحظات زیست محیطی توسط آنها موجبات ورود مواد آلی به دریاچه را فراهم می‎کنند. همچنین ورود برخی گردشگران از طرف گردنه تا پله و عدم اطلاع رسانی ملاحظات زیست محیطی آنان، باعث تخلیه زباله‎ها و باقی مانده‎های غذایی در مسیر، تخریب بیشتر دریاچه دوم و... توسط آنان می‎شود و همگی نیز در جنگل بالادست دریاچه مستقر می‎شوند که موجبات آلودگی دریاچه را فراهم می‎کند.

قائدرحمتی ادامه داد: در حال حاضر اقدامات آبخیزداری از قبیل خشکه چین در داخل آبراهه‎های ورودی به دریاچه، تور کشی گابیونی در دلتای ماسه‎ای ایجاد شده در اثر سیلاب که نهایتا به مصب دریاچه حمل می‎شوند، صورت گرفته که البته با توجه به حجم رسوبات وارده نیاز به فازبندی و تکمیل پروژه تا حد تثبیت کامل رسوبات است و نیاز به تامین اعتبار دارد. البته 180میلیون تومان تاکنون هزینه شده است.

معاون حفاظت محیط زیست لرستان افزود: اعتبار لازم به منظور گابیون بندی در مسیل‎ها و قسمت‎های بحرانی منطقه و مسیر دسترسی به دریاچه گهر و بذر پاشی، بوته کاری و نهال کاری با استفاده از گونه‎های بومی منطقه در محل‎های مناسب به منظور احیای منطقه بر اساس طرح مدیریت منطقه بایستی در دستور کار محیط زیست منطقه با همکاری سایر ارگان‎ها و نهادهای مردمی قرار گیرد.

وی خاطرنشان کرد: تغییر اقلیم نیز در مناطق مختلف نمودهای متفاوتی دارد. در حوزه آبخیز دریاچه گهر نیز تاثیر داشته ولی این تاثیر آنقدر نبوده که شاهد کاهش دبی ورودی شدیدی باشیم. اما در مجموع موارد اشاره شده می‎تواند به عنوان تهدیداتی آن هم تسریع در روند توالی دریاچه طی صدها یا هزاران سال آتی باشد و اینکه این‎گونه تفسیر شود که دریاچه در حال خشک شدن بوده، مقداری اغراق در بیان واقعیت است.

قائدرحمتی یادآور شد: در این راستا این اداره کل نیز اقداماتی را از سال 1393 شروع کرده که شاخص این اقدامات اجرای طرح مدیریت منطقه بوده و در این طرح اجرایی مباحثی چون ظرفیت گردشگری و ساماندهی گردشگران در دستور کار است.

معاون محیط زیست لرستان بیان کرد: همچنین تثبیت واریزه‎ها در دامنه‎ها و دشت‎های رسوبی بالادست دریاچه با اجرای عملیات آبخیزداری از قبیل سدهای سبک فلزی و گابیون بندی انجام شده است. هر چند حجم این عملیات تثبیت به وسعت منطقه کم بوده، ولی امید است با تخصیص اعتبارات بتوانیم کل حوضه آبخیز و مناطق بحرانی محدوده دریاچه را تحت پوشش قرار دهیم و تثبیت واریزه‎ها را در سطح کل حوضه آبخیز داشته باشیم.

بحران خشكي آب‎های كشور ديگر موضوعي نيست كه مردم از آن بي‌اطلاع باشند بلكه، در سال‌هاي اخير به دليل انتشار اخباري درباره خشكي درياچه‌ها و تالاب‌ها همگی نسبت به چنين اتفاقاتي ذهنيت دارند. با وجود اينكه نمي‌توان منكر تاثير بي‌بديل آب بر كيفيت زندگي انسان‌ها شد اما در سال‌هاي اخير ناباورانه بر اين تاثير چشم پوشيده شده و فعاليت علمي و مستمري براي حفظ ميراث طبيعي كشور انجام نشده است. از مسئولین می‎خواهیم نگذارند گهر، ارومیه شود.