حس بویایی شما تجربه ای که از دنیای اطراف خود دارید را غنی می سازد. بو و عطرهای مختلف می توانند خلق و خوی شما را تغییر دهند، خاطره ای قدیمی را به یاد شما بیاورند، و حتی ممکن است به هرچه محکم‌تر شدن پیوندهای عاطفی شما منجر شوند. حس بویایی نقشی کلیدی در سلامت انسان نیز ایفا می کند. اگر توانایی بویایی شما کاهش یابد، این شرایط می تواند بر رژیم غذایی و تغذیه، بهزیستی جسمانی، و ایمنی روزمره شما تاثیرگذار باشد.
به گزارش گروه سلامت عصر ایران به نقل از "ان‌آی‌اچ"، چیزهایی که ما بو می کنیم از قهوه تا درختان کاج در جنگل یا دود آتش، در حقیقت مولکول های کوچکی هستند که از مواد اطراف ما منتشر می شوند. هنگامی که ما این مولکول ها تنفس می کنیم، آنها سلول های حساس ویژه ای داخل بینی را تحریک می کنند. هز یک از این سلول های حساس تنها دارای یک نوع گیرنده بو هستند. روایح موجود در محیط زیست بیشتر از گیرنده های بویایی هستند اما یک مولکول می تواند ترکیبی از این گیرنده ها را تحریک کند و بر همین اساس یک نماینده منحصر به فرد در مغز برای یک رایحه خاص ایجاد می شود.
به گفته دکتر گری بوشان، پژوهشگر در مرکز حواس شیمیایی مونل در فیلادفلیا، تخمین زده می شود تعداد رایحه هایی که مردم می توانند تشخیص دهند چیزی بین 10 هزار و 100 میلیارد یا حتی بیشتر است. همه ما ترکیبی متفاوت از سلول های تشخیص رایحه را در بینی خود داریم. از این رو، حساسیت افراد در زمینه بویایی می تواند بسیار متفاوت باشد. در حقیقت، هنگامی که دو نفر یک شی را بو می کنند، درک آنها از آن بو می تواند بسیار متفاوت باشد.
از آن جایی که اطلاعات رایحه به بخش های مختلف مغز ارسال شده اند، روایح می توانند جنبه های بسیاری از زندگی ما را مانند حافظه، خلق و خو، و احساسات را تحت تاثیر قرار دهند. برای هزاران سال، گیاهان معطر در بسیاری از فرهنگ های جهان به عنوان روش های درمانی مورد استفاده قرار گرفته اند که از آن جمله می توان به چین، هند، و مصر اشاره کرد. به عنوان مثال، رایحه درمانی یا آروماتراپی استفاده از روغن های گرفته شده از گل ها، گیاهان دارویی، یا درختان برای بهبود بهزیستی جسمی و روحی را هدف قرار داده است.
تا به امروز، مدارک و شواهد علمی اندکی از اثرگذاری رایحه درمانی بر بیشتر مسائل مرتبط با سلامت موجود بوده اند. با این وجود، خاطرات بویایی می توانند زنده و بلند مدت باشند که می تواند اثری مثبت به همراه داشته باشد.
اسطوخودوس مثال خوبی در این زمینه محسوب می شود که به عنوان یک رایحه آرامش بخش شناخته می شود. اما پرسش این است: آیا این گیاه دارای رایحه ای آرامش بخش است زیرا ما در گذشته تجربه کسب آرامش با این رایحه خاص را داشته ایم و از این رو ارتباط برقرار کردن با آن را فرا گرفته ایم؟ دانشمندان همچنان در حال آزمایش اثرگذاری انواع مختلف رایحه درمانی بر سلامت و بهزیستی ما هستند.
بو برای درک مزه نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است. هنگام جویدن غذا رایحه هایی آزاد می شوند که از دهان و گلو به بینی راه می یابند. بدون بو، ما می توانیم تنها پنج مزه اصلی را شامل شوری، شیرینی، تلخی، ترشی و خوشمزه را شناسایی کنیم. اما مغز ما اطلاعات ارسال شده از گیرنده های مزه و بویایی را با یکدیگر ترکیب می کند تا درکی از مزه های مختلف را ایجاد کند.
موارد بسیاری می توانند به از دست دادن حس بویایی منجر شوند. گرفتگی بینی، یا وجود پلیپ در بینی می تواند جریان هوا را مسدود کرده و از این رو روایح به سلول های حساس بینی نمی رسند. این اثرات به طور معمول موقتی هستند و پس از رفع گرفتگی و درمان حس بویایی شما باید دوباره باز گردد.
اما برخی چیزها می توانند از دست دادن بلند مدت حس بویایی را موجب شوند. به عنوان مثال، آسیب سر یا ویروس می توانند برخی مواقع به اعصاب مربوط به حس بویایی آسیب وارد کنند. حس بویایی شما می تواند با افزایش سن نیز به طور طبیعی تضعیف شود. این در شرایطی است که بسیاری از مردم ممکن است حتی از وجود مشکل در حس بویایی خود باخبر نباشند.
کیفیت موضوعات مرتبط با زندگی افراد در نتیجه از دست دادن حس بویایی با توجه به وضعیت آنها متفاوت است. آثار این شرایط می توانند بسیار گسترده و زیاد باشند. در همین راستا، غذا خوردن دیگر همانند گذشته لذت بخش نخواهد بود. حتی ممکن است فرد علاقه و تمایل خود به غذا خوردن را از دست بدهد یا عادات تغذیه ای خود را تغییر داده و به یک رژیم غذایی ناسالم روی بیاورد.
افرادی که حس بویایی خود را از دست داده اند برخی مواقع تلاش می کنند با افزودن نمک یا شکر بیشتر به غذاهای خود مزه آنها را تقویت کنند. اما این اقدام برای افرادی که در معرض خطر شرایط پزشکی خاص مانند فشار خون بالا، بیماری کلیه، یا دیابت هستند، مشکل آفرین است. اگر فکر می کنید کاهش حس بویایی می تواند بر کیفیت زندگی شما تاثیرگذار باشد مشورت با پزشک خود را فراموش نکنید.
از دست دادن قدرت بویایی می تواند شما را در معرض خطر جانی قرار دهد زیرا ممکن است توانایی شناسایی بوی دود یا بوی گاز طبیعی را هنگام آتش سوزی یا نشت گاز نداشته باشید.
با افزایش سن، توانایی بویایی تا حدی در بینی کاهش می یابد اما بیشتر افت توانایی بویایی در مغز رخ می دهد. دلیل اصلی این شرایط اختلال در عملکرد مناطقی در مغز است که با بویایی و حافظه در ارتباط هستند. اما مشکلات شما در زمینه حس بویایی می تواند نشانگر چیزی بیشتر از افزایش سن باشد. برخی مواقع، کاهش قدرت بویایی می تواند یک نشانه اولیه از بیماری هایی جدی مانند پارکینسون، آلزایمر یا بیماری MS باشد.
اگر غذای شما مزه و بوی که انتظار دارید را ندارد با پزشک خود مشورت کنید. با انجام یک آزمایش شناسایی بویایی «خراش و استشمام» پزشک می تواند به ارزیابی نوع اختلال بویایی شما کمک کند. این آزمایش به تنهایی نمی تواند مشکلات سلامت جدی را تشخیص دهد اما می تواند در کنار آزمایش های دیگر اطلاعات کاملی را در اختیار پزشک قرار دهد.
به گفته دکتر بوشان، بویایی می تواند مرموزترین حس در میان حواس پنج گانه انسان باشد. ما اطلاعات خوبی درباره از دست دادن حس بویایی داریم و در تشخیص ان نیز با مشکل خاصی مواجه نیستیم. اما در بیشتر موارد ما هیچ درمانی برای موارد بلند مدت از دست دادن بویایی نداریم که به طور گسترده قابل اعتماد و قابل قبول باشد. نتایج برخی مطالعات نشان داده اند تمرینات بویایی می توانند به ارتقا توانایی جداسازی و شناسایی روایح کمک کنند. این می تواند رشد گیرنده های جدید را تحریک کرده یا توانایی مغز برای تفسیر سطوح کم روایح را بهبود ببخشد. اما پژوهشگران همچنان در حال فراگیری چگونگی کارکرد آن هستند.
مترجم: محمد مهدی حیدرپور