تمامی سلول ها و اندام های بدن انسان برای عملکرد درست به آب نیاز دارند. بر همین اساس، شما نیازمند جایگزینی مداوم آب از دست رفته بدن به واسطه تعرق، ادرار و تنفس هستید.
به گزارش گروه سلامت عصر ایران به نقل "اتوریتی نیوتریشن"، نوشیدن ناکافی آب می تواند به شکل گیری نشانه هایی مانند خستگی، سرگیجه، و گرفتگی عضلات منجر شود. در مقابل، نوشیدن بیش از اندازه آب نیز می تواند شرایطی جدی و خطرناکی که به نام مسمومیت با آب شناخته می شود را موجب شود.
مسمومیت با آب اختلالی در عملکرد مغز به واسطه نوشیدن بیش از اندازه آب است. نوشیدن بیش از اندازه آب موجب افزایش مقدار این مایع در خون انسان می شود. این میزان آب می تواند الکترولیت های موجود در خون، به ویژه سدیم را رقیق سازد. هنگامی که سطوح سدیم به کمتر از 135 میلی مول بر لیتر می رسد، این شرایط به نام «هیپوناترمی» شناخته می شود.
سدیم به تعادل مایعات بین بخش داخلی و خارجی سلول ها کمک می کند. هنگامی که سطوح سدیم به واسطه مصرف بیش از اندازه آب کاهش می یابد، جریان مایعات از بخش خارجی به بخش داخلی سلول تغییر می کند و به تورم آنها منجر می شود. هنگامی که این شرایط برای سلول های مغزی رخ می دهد، امکان شکل گیری عوارض خطرناک و بالقوه تهدیدکننده زندگی فرد ایجاد می شود.
مسمومیت با آب در نتیجه تورم سلول ها شکل می گیرد. هنگامی که سلول های مغزی متورم می شوند، فشار داخل جمجمه افزایش می یابد. این فشار نخستین نشانه های مسمومیت با آب را موجب می شود که شامل موارد زیر می شوند:
سر درد
استفراغ
در موارد شدید، مسمویت با آب می تواند نشانه های جدی‌تر مانند موارد زیر را موجب شود:
افزایش فشار خون
گیجی
دو بینی
خواب آلودگی
اشکال در تنفس
ضعف و گرفتگی عضلات
ناتوانی در شناسایی اطلاعات حسی
تجمع مایعات اضافی در مغز به نام ورم مغزی شناخته می شود که می تواند ساقه مغز را تحت تاثیر قرار داده و اختلال در سیستم عصبی مرکزی ایجاد کند. در موارد شدید، مسمومیت با آب می تواند به تشنج، آسیب مغزی، کما و حتی مرگ منجر شود.
نوشیدن بیش از اندازه آب به صورت تصادفی بسیار دشوار است. با این وجود، موارد مرگ و میر ناشی از این شرایط گزارش شده اند. بیشتر موارد مسمومیت با آب در میان سربازان گزارش شده اند. در یک گزارش به 17 سرباز مبتلا به هیپوناترمی در نتیجه مصرف بیش از اندازه آب اشاره شده بود. سطوح سدیم خون این افراد در دامنه 115 تا 130 میلی مول بر لیتر قرار داشت در شرایطی که دامنه عادی 135 تا 145 میل مول بر لیتر است.
در گزارشی دیگر، چگونگی مرگ سه سرباز در نتیجه هیپوناترمی و ورم مغزی تشریح شده بود. مرگ این افراد با نوشیدن 10 تا 20 لیتر آب تنها در چند ساعت رقم خورده بود.
نشانه های هیپوناترمی می تواند با نشانه های کم آبی بدن اشتباه گرفته شود. بر همین اساس، یک سرباز که به اشتباه کم ابی بدن و گرمازدگی در وی تشخیص داده شده بود، به واسطه آبرسانی یا هیدراتاسیون دهانی مکرر و مسمومیت با آب جان خود را از دست داد.
مسمومیت با آب طی انجام فعالیت های ورزشی به ویژه ورزش های استقامتی نیز رخ می دهد. نوشیدن بیش از اندازه آب برای جلوگیری از کم آبی بدن در این قبیل فعالیت ها شایع است. بر همین اساس، هیپوناترمی اغلب طی رویدادهای ورزشی بزرگ رخ می دهد. به عنوان مثال، در مسابقات دو ماراتن بوستون در سال 2002، 13 درصد از شرکت کنندگان دارای نشانه های هیپوناترمی بودند. 0.06 درصد از این افراد هیپوناترمی حاد با سطوح سدیم کمتر از 120 میلی مول بر لیتر را نشان دادند.
متاسفانه، برخی موارد مسمومیت با آب در این رویدادهای ورزشی به مرگ منجر شده اند. به عنوان مثال، می توان به مرگ یک دونده دو مارتن اشاره کرد که آزمایش ها نشان دادند سطوح سدیم خون وی کمتر از 130 میلی مول بر لیتر بوده و هیدروسفالی (ازدیاد غیر عادی مایع) و آسیب ساقه مغز به جان باختن وی منجر شده بود.
مصرف بیش از اندازه آب می تواند در بیماران روانی، به ویژه افراد مبتلا به شیزوفرنی، نیز رخ دهد. نتایج مطالعه ای که روی مرگ 27 بیمار جوان مبتلا به شیزوفرنی انجام شده بود، نشان داد که پنج مورد مرگ در نتیجه مسمومیت با آب بوده است.
هیدراتاسیون بیش از اندازه و مسمومیت با آب زمانی رخ می دهد که میزان آب نوشیده شده بیشتر از توانایی کلیه ها برای تخلیه آب اضافی از طریق ادرار باشد. اما مقدار آب تنها عامل تعیین کننده در این زمینه نیست. مدت زمانی که طی آن آب نوشیده شده است نیز باید مد نظر قرار بگیرد. در صورتی که مقدار بسیار زیاد آب را طی یک بازه زمانی کوتاه بنوشید با خطر بزرگتر ابتلا به مسمومیت با آب مواجه هستید. این خطر در صورتی که طی مدت زمان طولانی‌تری همان میزان آب را مصرف کرده باشید، کاهش می یابد.
نشانه های هیپوناترمی می توانند به واسطه نوشیدن 3 تا 4 لیتر آب در یک مدت زمان کوتاه پدیدار شوند. کلیه های انسان می توانند 20 تا 28 لیتر آب را در روز از بدن خارج سازند، اما قادر به تخلیه بیش از 0.8 تا 1 لیتر آب در یک ساعت نیستند. از این رو، برای جلوگیری از نشانه های هیپوناترمی شما نباید به طور میانگین بیش از این میزان آب طی یک ساعت را مصرف کنید. بسیاری از موارد گزارش شده مسمومیت با آب در نتیجه نوشیدن مقادیر زیاد آب در یک بازه زمانی کوتاه بوده اند.
عدد و رقم خاصی درباره این که به چه میزان آب در روز نیاز دارید، وجود ندارد و میزان نوشیدن آب از فردی به فرد دیگر می تواند متفاوت باشد. برای تعیین میزان آب مورد نیاز روزانه می توانید وزن بدن، سطح فعالیت های بدنی و شرایط آب و هوا را مد نظر قرار دهید.
انستیتو پزشکی (IOM) میزان آب دریافتی روزانه برای مردان را 3.7 لیتر و برای زنان 2.7 لیتر پیشنهاد کرده است. با این وجود، این توصیه ها شامل آب دریافتی از نوشیدنی هایی به جز آب و مواد غذایی نیز می شوند. برخی از مردم از قانون 8 × 8 پیروی می کنند که نوشیدنی هشت لیوان آب در روز را پیشنهاد می کند. اما این قانون چندان مبتنی بر پژوهش نیست و بیشتر حالتی دلخواه دارد.
یک قانون خوب برای تعیین آب مورد نیاز گوش دادن به بدن و نوشیدن آب هنگام احساس تشنگی است. این اقدام باید برای حفظ سطوح آب مورد نیاز بدن کافی باشد. اما تکیه بر تشنگی ممکن است برای همه کارآمد نباشد. ورزشکاران، افراد مسن و بانوان باردار می توانند به نوشیدن آب بیشتری در روز نیاز داشته باشند.
مترجم: محمد مهدی حیدرپور