با آنکه در سال‌های اخیر نرخ ازدواج بخصوص در شهرهای بزرگ کاهش یافته و جوانان با مشکلات ریز و درشت بسیاری در رفتن به خانه بخت مواجهند اما همچنان سنت حسنه ازدواج در میان خانواده‌های ایرانی از جایگاه برجسته‌ای برخوردار بوده و این سنت الهی حاشیه‌هایی نیز در پی داشته است.
به گزارش روزنامه قانون، یکی از این حواشی که شاید کمتر مورد توجه خانواده‌ها حتی مسئولان قرار گرفته، تخلفات دفاتر ثبت ازدواج است که عمدتاً از چشم‌ها پنهان می‌ماند. تخلفاتی که دریافت وجه خارج از عرف و تعرفه ازدواج شاخص‌ترین آنهاست و رعایت نشدن شئونات اخلاقی در دفاتر، کمرنگ‌ترین آنها؛ اما هرچه باشد، بروز تخلف در دفاتر ثبت ازدواج مشکلاتی را برای جوانان و خانواده‌ها ایجاد کرده که «دلالی برای خطبه‌خوانی» و «آوردن روحانی مشهور بر سر سفره عقد» نوبرترین آنها محسوب می‌شود.
به‌تازگی برخی افراد با وعدۀ آوردن روحانیون مشهور و سیاسی کشور بر سر سفره عقد زوجین، از آنها مطالبه هزینه‌های میلیونی می‌کنند که عمدتاً وعده توخالی بوده و تنها جیب زوجین را خالی می‌کند. در مواردی هم که این اتفاق افتاده و روحانیون مشهور سر سفره عقد برای خطبه‌خوانی می‌روند، هزینه‌ای دریافت نمی‌کنند و عمدتاً به‌واسطه روابط کاری یا خانوادگی، خطبه را جاری می‌کنند.
با این حال، برخی افراد که امکان ارتباط با روحانیون را دارند، اقدام به گرفتن پول برای خطبه‌خوانی از سوی آنها می‌کنند که تازه‌ترین نوع دلالی حداقل در حوزه ازدواج محسوب می‌شود. این تخلف به‌گونه‌ای است که حتی نایب رئیس هیأت مدیره کانون سردفتران ازدواج و طلاق شهر تهران نیز آن را تأیید کرده و بر افزایش آن صحه می‌گذارد.
حجت‌الاسلام سیدابوالقاسم حسینی در گفت‌وگو با «قانون» از تخلفات متعدد در دفاتر ثبت ازدواج و طلاق سخن گفته که این تخلفات شامل دلالی برای خطبه‌خوانی افراد مشهور از جمله آنهاست.
شرایط راه‌اندازی دفاتر ثبت ازدواج و طلاق چگونه است؟
دفاتر اسناد رسمی یا دفترخانه، یک نهاد مدنی وابسته به قوه قضاییه و برای تنظیم ثبت اسناد رسمی بوده که به عنوان یک مرکز حقوقی و مدنی رابط حاکمیت و شهروندان است. از ابتدای تأسیس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور و در ساختار سنتی و قدیمی اداری و مدیریتی آن،که در نوع خود مترقی بوده، بخشی از وظایف اجرایی به نهادهای تخصصی مدنی یعنی دفاتر اسناد رسمی و ازدواج و طلاق محول شده است. سازمان ثبت اسناد و املاک کشور با توجه به نیازمندی‌های هر محل و نیز با توجه به شرایط مقرر در قانون دفاتر اسناد رسمی مصوب سال 1354 اقدام به پذیرش سردفتر اسناد رسمی کرده است.
شرایط فرد متقاضی برای داشتن دفتر ثبت ازدواج یا طلاق باید چگونه باشد؟
متقاضیان سردفتری باید شرایطی اعم از دارا بودن مدرک لیسانس حقوق در رشته قضایی یا منقول از دانشکده الهیات یا دارای دو سال سابقه خدمت قضایی یا وکالت پایه یک دادگستری باشند. طبق مفاد نظامنامه‌ای، انتخاب سردفتر ازدواج و طلاق، سازمان ثبت اسناد و املاک کشور با در نظر گرفتن نیاز استان‌های کشور و از طریق برگزاری آزمون اقدام به انتخاب سردفتر برای نقاط مورد نیاز می‌کند.
برای احراز مقام سردفتری ازدواج و طلاق، فرد باید طبق ماده 2 نظامنامه مربوط به انتخاب سردفتران ازدواج و طلاق اشخاص زیر را می‌توان به سردفتری ازدواج از طریق آزمون کتبی و مصاحبه حضوری انتخاب کند که درخواست کننده برای سردفتری مدرک کار‌شناسی یا بالا‌تر در رشته حقوق، علوم ثبتی، الهیات و معارف اسلامی (گرایش فقه و مبانی حقوق اسلامی) داشته باشد. علاوه بر موارد ذکر شده، سردفتران طبق ماده 4 این نظامنامه باید دارای شرایط تدین به دین مبین اسلام، اعتقاد و تعهد به نظام جمهوری اسلامی ایران و اصل مترقی ولایت فقیه و قانون اساسی، ملتزم به احکام شرعی، دارا بودن حداقل 25 سال شمسی حسن شهرت، توانایی انجام کار، داشتن کارت پایان خدمت یا معافیت دائم از خدمت نظام وظیفه عمومی باشند.
شهر تهران و استان تهران دارای چند دفتر ثبت طلاق و ازدواج است؟
در حوزه اسناد، دفاتر ازدواج و طلاق، زیر نظر اداره کل است که در سطح شهر تهران 477 دفتر رسمی ازدواج داریم که از این تعداد 116 دفتر ازدواج غیر فعال است و 191 دفتر رسمی طلاق داریم که از این تعداد 81 دفتر طلاق غیرفعال هستند. ممکن است سردفتران فوت شده یا استعفا داده یا اینکه به شهرستان‌ها نقل مکان کرده باشند که اینها باعث غیرفعال شدن این تعداد از دفاتر ثبت ازدواج و طلاق شده است. در شهرهای استان تهران، مانند اسلامشهر، دماوند، پاکدشت، رباط کریم، شهریار و قلعه حسن خان نیز 276 دفتر رسمی ازدواج و 76 دفتر رسمی طلاق وجود دارد.
آیا کانون سردفتران ثبت طلاق و ازدواج نظارتی روی این دفاتر دارد؟
کانون روی عملکرد دفاتر ثبت ازدواج و طلاق نظارت دارد اما نمی‌تواند اقدامات اجرایی داشته باشد. به عنوان مثال کانون سردفتران می‌تواند در زمینه اینکه این دفاتر در کدام محل، حوزه و خیابان فعالیت داشته باشند، نظارت می کند. اما کانون در برابر این دفاتر وظایفی دارد و همواره برای پیشبرد اهداف سردفتران تلاش می‌کند. وظایف کانون به این صورت است که موجبات پیشرفت علمی و عملی سردفتران و دفتریاران را فراهم کند، وحدت رویه در جهت اجرای مقررات و نظامات در دفاتر اسناد رسمی با تایید سازمان ثبت اسناد و املاک کشور ایجادکند. کانون با سازمان ثبت اسناد و املاک کشور در زمینه بازرسی و نظارت در امور دفاتر اسناد رسمی و ازدواج و طلاق همکاری می‌کند در صورتی که این دفاتر تخلف یا سو‍ء شهرت داشته باشند اطلاع رسانی می کند. همچنین کانون آیین‌نامه استخدامی کارکنان دفاتر اسناد رسمی را تنظیم و تصویب می‌کند.
به نظر می رسد که کانون سردفتران، آن‌طور که باید و شاید روی عملکرد این دفاتر نظارت ندارد؟
در زمینه نظارت کانون قانون مدونی وجود ندارد، چراکه قانون ثبت ازدواج و طلاق در مجلس دهم در حال بررسی است اما به دلیل اینکه عمر این مجلس رو به پایان است باید منتظر دوره جدید مجلس باشیم که این قانون را تصویب کند. البته باید تاکید کنم که در گذشته دفاتر ثبت ازدواج و طلاق با دفاتر اسناد ادغام بوداین دفاتر اسناد توسط علمای بزرگ اداره می‌شد که اصطلاحا به آن محضر می‌گفتند. در زمان رضاشاه که کابینه تشکیل و داور به عنوان وزیر منصوب شد،وی دستور داد این محضرهای علما را به رسمیت بشناسند. زمانی که این دستور اجرا شد، علما در این دفاتر توانایی ثبت ازدواج، طلاق و گواهی را می‌توانستند امضا کنند. با گذشت زمان دفاترثبت طلاق و ازدواج از دفاتر سازمان ثبت اسناد رسمی جدا شد؛ بنابراین قوانین موجود، همان قوانین زمان‌های گذشته‌اند که مربوط به دفاتر اسناد رسمی است. قوانین میان این دو دفاتر به صورت مشترک استفاده می‌شود. در قوانین سازمان ثبت اسناد رسمی کشور در زمینه حق بیمه و بازنشستگی وجود دارد اما دفاتر ثبت ازدواج و طلاق این امتیازات را ندارند و نبود این قوانین باعث عقب ماندگی این دفاتر می‌شود. به عنوان مثال دفترداری که 50 سال خدمت کرده، بعد از 50سال سرنوشت خدمت رسانی او مشخص نیست، چراکه او حق بیمه و بازنشستگی ندارد.
در صحبت‌هایتان تاکید کردید بر دفاتر ثبت ازدواج و طلاق رسمی. آیا دفاتر غیررسمی هم در سطح شهر تهران وجود دارند؟
عاقدان شرعی وائمه نماز جماعت را نمی‌توان عنوان دفتردار به آنها اطلاق کرد، چرا که آنها سندی را تنظیم نمی‌کنند و فقط صیغه محرمیت میان زن و مرد را می خوانند. اما مدتی است که در مسیر امامزادگان، حرم مطهر امام رضا و مکان‌هایی که محل عبور زائران است، دفاتری تحت عنوان دفتر شرعیه راه‌اندازی شده و افرادی که به این دفاتر مراجعه می‌کنند، برایشان خطبه عقد موقت می خوانند که در این صورت این افراد - مسئولان دفاتر بین راهی - دیگر نیازی به دفتر و مجوز ندارند؛ چراکه آنها سندی را تنظیم نمی‌کنند. این درحالی است که دفاتر رسمی و مجاز، طبق دستوری که از قوه قضاییه و سازمان ثبت دارند می‌توانند سند ازدواج یا طلاق صادر کنند.
در دفاتر ثبت ازدواج و طلاق عمدتا چه تخلفاتی صورت می‌گیرد؟
کانون سردفتران به طور میانگین در طول روز سه یا چهار تخلف از این دفاتر دریافت می‌کند. برخی سردفتران طبق تعرفه عمل نکرده و از مشتریان خود مبالغ، زیادی را دریافت می‌کنند یا کارکنان این دفاتر ممکن است از نظر رفتاری، مناسب برخورد نکنند که موجبات نارضایتی مشتریان خود را فراهم می‌کنند. از سوی دیگر ممکن است طلاق زوجی باید صورت می‌گرفته اما بنابه دلایلی این اتفاق انجام نمی‌شود، در این شرایط مرد و زن برای شکایت مراجعه می‌کنند یا اینکه مردی ازدواج دوم خود را ثبت کرده است. یکی دیگر از تخلفات این است که برای هزینه سفته، وجوه زیادی دریافت کرده اند و یا از آنجایی که عاقد برای صیغه کردن نیازی به دفتر ندارد، ممکن است صیغه توسط عاقد خوانده شده و طرفین بخواهند بذل مدت کنند اما عاقد به آنها بذل مدت را نداده است. زن و مرد با عاقد در این زمینه اختلاف دارند که این موارد برای برطرف شدن به کانون سردفتران شکایتشان فرستاده می‌شود.
بر اساس گزارش‌های میدانی، دفاتر ثبت ازدواج و طلاق در جنوب و شمال شهر تهران مبلغی که دریافت می‌کنند براساس تعرفه تعیین‌شده سازمان ثبت اسناد و املاک کشور نیست، به طوری که در دفاتر جنوب پایتخت کمتر از 190 هزار تومان را دریافت می‌کنند اما در دفاتر شمال شهر تهران مبالغی که دریافت می‌کنند، چندین برابر تعرفه سازمان ثبت اسناد رسمی و املاک کشور است. چرا این اختلاف قیمت در زمینه دریافت ثبت ازدواج و طلاق وجود دارد؟
همان‌طور که اشاره کردید، در سال 94 تعرفه دریافت ثبت ازدواج یا طلاق در سراسر کشور 190 هزار تومان است. اختلاف قیمت دفاتر به این دلیل است که در دفترهای شمال تهران معمولا سردفتر صاحب ملک نیست و ماهیانه اجاره بهای زیادی را پرداخت می‌کند. دفتردار برای اینکه بتواند حقوق کارکنان خود را بدهد، هزینه دریافتی از مشتریان خود را افزایش می‌دهد. این دفاتر برای اینکه هزینه برق، آب وگاز را پرداخت کنند یا حتی سفره‌های عقدی را که میلیون‌ها تومان هزینه دارد می اندازند که به این دلیل شاید هزینه‌های بالایی در یافت می‌کنند. اما در هر صورت دریافت بیش از 190 هزار تومان توسط دفترداران تخلف است. درصورتی که دفترهای ازدواج و طلاق در جنوب تهران برای اینکه مشتری را جلب کنند، مجبورند کمتر از تعرفه تعیین شده هزینه دریافت کنند. همه دفاتر در کشور باید طبق تعرفه عمل کنند، چراکه دفترخانه‌ها طبقه‌بندی نشده‌اند که اعلام کنیم دفاتری که در شمال تهران است باید مبلغ بیشتری دریافت کند اما دفترخانه‌های جنوب شهر تعرفه کمتری را بگیرند. اگر فردی از پرداخت هزینه ثبت ازدواج یا طلاق خود راضی نباشد، شکایت خود را با ذکر دلایل محکمه‌پسند به کانون ارائه می‌دهد، اگر در کانون با همکاران این مشکل را نتوانستیم حل کنیم و ارباب رجوع رضایت نداد و اصرار به ادامه شکایت داشت، نهایتا شکایت خود را به اداره کل ثبت تهران یا سازمان ثبت تحویل می‌دهد. اداره کل ثبت، قوه قهریه است و در زمینه دلایل‌هایی که ارباب رجوع ارائه کرده بررسی‌های لازم را انجام می‌دهد در صورتی که تخلف این دفاتر اثبات شود، با آنها برخورد قانونی می‌شود؛ البته در شرایطی ممکن است کیفرخواست وی صادر شده و برای او سلب صلاحیت یا انفصال از سردفتری صادر شود.
پای سودجویان هم به ازدواج و طلاق رسیده به طوری که به جوانان وعده این را می‌دهند با توجه به اینکه دارای روابطی هستند می‌توانند وقتی از روحانیون برجسته کشور بگیرند که خطبه عقدشان را آنها جاری کنند، اما نه تنها به نتیجه نمی‌رسند بلکه این زوجین دیگر نمی‌توانند پول‌هایی را که پرداخت کرده‌اند مجددا دریافت کنند. آیا از این نوع تخلفات در دفاتر وجود دارد؟
در اطراف دادگاه‌ها دفترخانه‌هایی تأسیس می‌شود که معمولا سردفتران برای خود دلال‌هایی را به عنوان «داد زن» انتخاب می‌کنند. این دادزن‌ها، با مسئولان محاکم قضایی یا پرسنل ارتباط برقرار می‌کنند که از طریق آنها مشتریان را جذب می‌کنند، آنها را به دفاتر خود منتقل می‌کنند و طلاق را در کوتاه ترین زمان ممکن انجام می‌دهند. حتی در دفاتر ثبت ازدواج با سودجویی و وعده دادن به زوجین که برای خطبه عقدشان از روحانیون برجسته وقت می‌گیرند اخاذی شده است که این دفاتر شناسایی شده‌اند که در نهایت اداره کل مجازات‌های سنگینی را برای آنها در نظر می‌گیرد. به عنوان مثال سردفتری به دلیل کهولت سن قادر نیست فعالیت کند بنابراین از فرزندان خود یا جوانانی را به خدمت می‌گیرد که دست به تخلف می‌زنند.
این موضوع که برخی افراد با وعده آوردن روحانیون مشهور سر عقد، اقدام به اخاذی و به نوعی دلالی برای خطبه‌خوانی عقد می‌کنند، تا چه میزان رخ داده است؟
این اتفاق عمدتاً در شمال شهر تهران و میان خانواده‌هایی که حضور اجتماعی دارند، رخ داده و افزایش داشته است. افراد سودجو از نام روحانیون برجسته بعضا سوءاستفاده می‌کنند که آنها را بر سر سفره عقد زوجین می‌آورند و این در حالی است که بعید به نظر می‌رسد روحانیون مشهور اگر تمایل به خواندن خطبه عقد افراد داشته باشند، مطالبه وجوه قابل توجه داشته باشند. از این رو، خانواده‌ها باید مراقب سودجویی‌ها باشند.
تعرفه حق‌التحریر دفاتر رسمی ازدواج و طلاق در سال 94 (ریال)
ثبت ازدواج 1.900.000
ثبت طلاق رجعی 1.900.000
ثبت طلاق بائن 1.900.000
صدور اجراییه 200.000
صدور اخطاریه 200.000
تهیه رونوشت از ثبت ازدواج و طلاق 200.000
تهیه رجوع و رجوع به مابذل مدت و فسخ نکاح 300.000