برابرگزینی واژۀ «توریزِم» در فارسی با رویکرد ریشه‌شناسی: سیاحت، جهانگردی یا گردشگری؟
در باب معادل یابی برای واژۀ «توریزم» انگلیسی («توریسم» فرانسوی) تلاش های مختلفی صورت گرفته که ماحصل آن دو واژۀ «گردشگری» و «جهانگردی» است. در نظام آموزش عالی جمهوری اسلامی ایران دورۀ کارشناسی و کارشناسی ارشد «مدیریت جهانگردی» داریم و دورۀ دکترای «مدیریت گردشگری». در مورد نام سازمان های مربوط نیز هر یک به سویی رفته اند. پیشتر معادل «سیاحت» نیز استفاده می‌شد.
در محاورات عمومی تنوع کلامی اتفاقا نقطۀ قوّت زبان است بدان معنا که هیچ ایرادی ندارد توریزم، توریسم، سیاحت، جهانگردی، گردشگری و ... در موقعیت های مختلف مورد استفاده قرار گیرد اما در فضای سازمانی و علمی باید به جمع بندی رسید.
ریشه‌شناسی توریزم:
آنچه ما امروز «تور» می نامیم از لحاظ ریشه‌شناسی همان «دُور» زدن است! با توجه به این معنی «تور» سفری است که در آن بازگشت، از همان ابتدا پیش‌بینی شده است. بنابراین «گردش» و «گشت» از نظر ریشه‌شناسی معادل‌های نیکویی برای تور به شمار می روند. قسمت دوم این واژه یعنی «ایزم (ایسم)» نیز پسوندی است که دلالت بر یک عمل، سیستم یا آموزه می کند. به نوعی، ایسم اشاره به وجود یک مکتب فکری و عمل مشخص دارد. بنابراین «توریزم» یعنی انجام دادن تور و «توریست» یعنی آن که به تور مبادرت می ورزد.
با توجه به آنچه بیان شد، به نظر نگارنده واژگان «گردشگری» و «گردشگر» در برابر «توریزم (توریسم)» و «توریست» معادل های خوب و مرجح هستند.
در کنار واژۀ «گردشگری»، «جهانگردی» نیز مورد نظر بخشی از صاحب‌نظران است؛ آن ها می گویند هر نوع گردشگری در واقع رفتن و حضور در بخشی از جهان است. چنان‌که گفته شد از نظر ریشه شناسی گردشگری نسبت به جهانگردی معادل صحیح‌تر و دقیق‌تری است؛ استفاده از «جهانگردی» در مقابل ترکیب «گردشگری بین‌المللی» معقول است و به غنای زبان می افزاید.
در عربی «سیاحت» در مقابل توریزم به کار می رود. سیاحت در فارسی نیز کاربرد دارد اما استفادۀ از آن در متون علمی و رسمی کنونی با توجه به در اختیار داشتن برابر فارسی (گردشگری) دارای اولویت نیست.
در کنار این معادل ها استفاده از واژۀ اصلی «توریزِم» نیز در فضای علمی به نظر نگارنده قابل قبول است. در مورد انتخاب بین «توریزِم» و «توریسم» باید گفت زمانی زبان فرانسه به عنوان زبان میانجی دانش به ایفای نقش می پرداخت به همین سبب بسیاری از کلماتی که امروز در فارسی رایج است با تلفظ نزدیک به فرانسوی است اما شاید ادای واژگان مبدأ در روزگار ما به تلفظ نزدیکتر به انگلیسی که امروزه تبدیل به زبان میانجی علمی در جهان شده است نه تنها قابل قبول که در مواردی مرجح است.
* کارشناس ارشد مدیریت گردشگری و مدرس فنّ ترجمۀ