شرق/ محمدعلی سبحانی - مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت خارجه
حمله موشکی روسیه به برخی اهداف در خاک سوریه که در راستای سیاست جدید این کشور علیه گروه‌های تروریستی اعلام شد، اهمیت توجه ویژه به زوایای دیگر این مسئله را دوچندان کرد.
گفته شده شلیک این موشک‌ها از ناوهای روسی در دریای خزر صورت گرفته است. بر اساس تفاهم و توافق پنج کشور ساحلی خزر، این دریا قرار است به عنوان منطقه‌ای غیرنظامی و نشانه دوستی و حسن‌همجواری کشورها تلقی شود.
همسایه شمالی در مقاطع مختلف تاریخی قبل و بعد از انقلاب، نشان داده که تنها به منافع خود می‌اندیشد. در جریان مذاکرات هسته‌ای، جای خالی چانه‌زنی چین و روسیه برای تقویت مواضع ایران به اندازه‌ای مشهود بود که با انتقاد مسئولان ایرانی مواجه شد.
در مقطع پسابرجام که قرار است ایران به‌عنوان کشوری اثرگذار و قدرتمند در منطقه، با همه طرف‌های درگیر در مسائل منطقه‌ای از موضع اقتدار سخن بگوید و در سوریه نیز دغدغه‌های طرف‌های مختلف درگیر را بشنود، اقدام روسیه نیازمند مداقه و تأمل بیشتری است تا تحلیل افکار عمومی با آنچه در صحنه واقعی جریان دارد، فاصله پیدا نکند.
اخبار برخی منابع روسی مبنی‌بر تشکیل ائتلافی با حضور ایران، عراق و سوریه و مانور تبلیغاتی این کشور روی آن، از جمله مسائلی است که می‌تواند در روابط ایران در پسابرجام، تأثیرات منفی به‌همراه داشته باشد.
این درحالی است که اقدامات اخیر، با واکنش منفی برخی طرف‌های عربی مواجه شده و حتی بیانیه انتقادی اخوان‌المسلمین را به‌همراه داشته است. ایران امروز می‌خواهد با اقتدار افزون‌تر، موقعیت بین‌المللی خود را تحکیم بخشیده و در مناقشات منطقه‌ای و مسائل جهانی، نقش فعالی ایفا کند.
به‌جز ایالات متحده که مقام معظم رهبری، مذاکره با آن را در موضوعات غیرهسته‌ای ممنوع دانسته‌‌اند و رژیم اسرائیل که از دید ایران یک رژیم نامشروع و غاصب محسوب می‌شود، گفت‌وگو با سایر طرف‌ها در دستور کار دولت یازدهم و دستگاه دیپلماسی قرار دارد.
نباید تنها با همسویی با کشوری که در بزنگاه‌ها، کارنامه مثبتی در حمایت از ایران ندارد، بدون لحاظ‌کردن همه مقتضیات همراه شد.
مواضع روسیه نیز دارای پیچیدگی‌های خاص و نیازمند حساسیت بیشتر ایران است. علاوه بر دیدارهای مسئولان سعودی با مقامات کرملین در ماه‌ها و هفته‌های اخیر، سفر معاون ستاد مشترک ارتش روسیه به سرزمین‌های اشغالی برای آنچه رایزنی با اسرائیل در مورد حضور روسیه در سوریه عنوان شده است را نباید از نظر دور داشت.
روسیه قبلا نیز از طریق وزرای خارجه و دفاع، هماهنگی لازم با ایالات متحده را در این‌باره انجام داده است. موضع آمریکا و ناتو در این‌باره، نه مخالفت با اصل حمله بلکه بحث بر سر اهدافی است که ادعا شده به‌عنوان هدف مشترک حمله مورد توافق قرار گرفته اما روسیه آن را نقض کرده است.
روسیه با غرب بر سر بحران اوکراین درگیر بوده و تحریم‌های وضع‌شده علیه مسکو، اقتصاد این کشور را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار داده است. این کشور معمولا از کارت‌های مختلف در سیاست خارجی برای حل مسائل خود با غرب بهره می‌برد و به منافع سایرین توجهی ندارد.
ضمنا اگر قرار است حضور روسیه جایگزین نقش مستشاری ایران در سوریه شود، حتما به‌شدت مورد استقبال رژیم صهیونیستی قرار خواهد گرفت که روابط نزدیکی با روسیه دارد و می‌تواند با این کشور «معامله» کند.
می‌دانیم مسائل دفاعی و سیاست خارجی کشورمان در بالاترین سطوح با نظرات کارشناسی و اشراف مقامات عالی‌رتبه نظام تعیین می‌شود و باور نگارنده این است که حساسیت‌های مسائل اخیر، حتما در آن در نظر گرفته می‌شود.
درعین‌حال پرهیز از آفت نگاه تاکتیکی و مقطعی به مسائل راهبردی و استراتژیک، هوشیاری کامل ما را طلب می‌کند. ممکن است ماجرا به همین‌جا ختم نشده و ابعاد دیگری، چه در خاک سوریه و طرف‌های درگیر در آن و چه در نوع عبور تجهیزات نظامی به آن منطقه پیدا کند.
جمهوری اسلامی ایران در سال‌های متمادی، سیاست «موازنه منفی» را پیگیری کرده و در جنگ سرد یا هر کجا که غیر از این عمل شده، منافع ملی ما آسیب دیده است. پیش از انقلاب در جریان جنگ‌های جهانی، گرایش به یک‌سو سبب حساسیت قطب دیگر و طمع‌ورزی به خاک کشورمان شد.
اینکه شلیک موشک از دریای خزر برای اهداف تعیین‌شده در سوریه یا برهم‌زدن موازنه منطقه‌ای طراحی شده باشد، حتما با دید کارشناسی و امنیتی مورد بررسی قرار می‌گیرد چراکه جمهوری اسلامی ایران بر اساس اهداف سند چشم‌انداز ٢٠ ساله و مواضع مورد توافق همه ارکان نظام، به‌دنبال پیشرفت و توسعه و ایفای نقش مثبت در دیپلماسی و ایجاد توازن در تحولات منطقه‌ای است.