شرق/ علیرضا سلطانی _ عضو هیأت‌علمی دانشگاه و روزنامه‌نگار
توافق هسته‌ای ایران با ١+٥، آغاز دوران جدیدی برای اقتصاد ایران و اقتصاد جهانی است. ایران ازجمله کشورهایی است که از ظرفیت‌های بالای اقتصادی برخوردار است، اما این ظرفیت‌ها تاکنون کمتر در راستای تقویت اقتصاد ملی، ایجاد زمینه‌های پیوند فعال و سازنده میان اقتصاد ایران و اقتصاد جهانی و همچنین بهره‌مندی مناسب اقتصاد جهانی، مورد بهره‌برداری قرار گرفته است.
در عمل ظرفیت‌های اقتصادی ایران به‌دلیل غلبه شرایط و الزامات سیاسی، یا بدون استفاده باقی مانده یا اینکه هزینه‌های بهره‌مندی از آن به‌شدت افزایش یافته به‌گونه‌ای که در منطق هزینه- فایده، سودمندی آن کاهش یافته است.
توافق ایران با ١+٥ با توجه به اینکه سرآغاز حرکتی جدید برای حل چالش‌های سیاسی طولانی‌مدت ایران با قدرت‌های بزرگ است، می‌تواند فرصتی جدید برای بهره‌مندی درست از ظرفیت‌های اقتصادی ایران در سطوح ملی و بینالمللی باشد.
درواقع می‌توان اذعان کرد یکی از دلایل عمده پافشاری و اصرار قدرت‌های بزرگ بر حل مسئله هسته‌ای ایران از طریق مذاکره و درعین‌حال اصرار برای به نتیجه‌رساندن مذاکراتی که در طول تاریخ دیپلماسی کم‌نظیر و حتی بی‌نظیرند، بازگرداندن مجدد ایران به چرخه اقتصاد جهانی و بهره‌گیری از ظرفیت‌های اقتصادی و حتی سیاسی آن برای کمک به تثبیت شرایط اقتصاد بینالمللی در منطقه مهم و راهبردی خاورمیانه است.
در درجه نخست، آنچه برای اقتصاد جهانی اهمیت دارد، حضور فعال و باثبات ایران در بازار جهانی انرژی است. ایران با در‌اختیارداشتن ١٥٠ میلیارد بشکه نفت، در زمره بزرگ‌ترین دارندگان ذخایر نفتی دنیا به‌شمار می‌آید. علاوه‌براین، برخورداری از ٣٠ درصد از ذخایر گازی جهان، ایران را در ردیف اولین کشور دارنده این ماده استراتژیک قرار داده است.
به‌طور کلی ایران به‌لحاظ مجموع ذخایر هیدروکربوری (نفت و گاز)، اولین و بزرگ‌ترین کشور جهان است. بنابراین آنچه برای اقتصاد جهانی اهمیت دارد، بازگشت سریع ایران به بازار جهانی انرژی است. این بازگشت برای ایران و اقتصاد آن نیز از اهمیت و اولویت زیادی برخوردار است، منتها آنچه دراین‌میان اهمیت دارد، بازگشت سریع اما مقتدرانه و نه تدریجی و مرحله‌ای است.
با اعمال تحریم‌های نفتی، صادرات نفت ایران به کمتر از یک میلیون بشکه در روز کاهش پیدا کرد این درحالی است که تا قبل از اعمال تحریم نفتی، ایران به‌طور متوسط روزانه ٨/٢ میلیون بشکه نفت صادر می‌کرد.
بازگشت سریع و مقتدرانه ایران به بازار نفت البته به دلیل رکود حاکم بر صنعت نفت تحت‌تأثیر تحریم‌ها در سال‌های اخیر و زمان‌بربودن فعال‌کردن میدان‌های نفتی، فرایندی سخت و پرهزینه است اما این مهم با توجه به نهایی‌شدن توافق هسته‌ای و ایجاد بسترهای روانی و امیدآفرین برای فعالان صنعت نفت از یک‌سو و بسیج منابع مالی و امکانات داخلی برای به حرکت درآوردن صنعت و اجرای طرح‌های توسعه‌ای معطل‌مانده با هدف جذب مشارکت‌های خارجی، پس از رفع تحریم‌ها امکان‌پذیر است.
براساس اعلام مسئولان وزارت نفت، همه واحدهای صنعت نفت برای افزایش تولید و صادرات نفت پس از رفع عملی تحریم بسیج شده‌اند. دراین‌میان می‌توان انتظار داشت کشورهای نفتی دیگر به‌ویژه کشورهایی که جای خالی نفت ایران را در دوران تحریم پر کردند، در برابر این بازگشت مقاومت کرده و با توسل به شیوه‌های سیاسی و روانی در مسیر بازگشت ایران سنگ‌اندازی نموده و بعضا متوسل به ابزارها و فشارهای سیاسی شوند.
این مسئله به‌طور طبیعی نمی‌تواند عزم جدی ایران برای بازگشت مقتدرانه به بازار نفت را دچار اخلال کند. طبق اعلام مقامات وزارت نفت ایران، در این مسیر هیچ‌گونه ملاحظه‌ای حتی کاهش قیمت نفت را موردتوجه قرار نمی‌دهد درواقع بازار نفت و به‌تبع آن سایر کشورهای صادرکننده نفت، باید خود را با نفت ایران و بازگشت آن به بازار تطبیق دهند نه اینکه ایران متناسب با شرایط، ملاحظات و الزامات بازار نفت به‌ویژه جلوگیری از کاهش قیمت، برای بازگشت تدریجی و احتیاط‌آمیز خود به بازار نفت، برنامه‌ریزی کند.
نامه وزیر نفت به دبیر کل اوپک و کشورهای عضو این سازمان در جریان نشست اخیر، بخشی از این رویکرد درست بود.
انتظار می‌رود کشورهای تولید‌کننده نفت در داخل و خارج اوپک با درک شرایط و الزامات ایران، همکاری لازم برای بازگشت کم‌هزینه و مؤثر ایران به بازار نفت را از طریق بازپس‌دادن مسالمت‌آمیز سهم ایران و همچنین کاهش تولید و عرضه نفت انجام دهند تا زمینه‌ای برای کاهش قابل‌توجه قیمت نفت فراهم نشود.
نکته مهم اینکه با افزایش صادرات نفت به بازارهای جهانی، سایر بخش‌های مرتبط با صنعت نفت کشور که مشمول تحریم‌ها بودند نیز از گردونه تحریم‌ها خارج می‌شوند.
مهم‌ترین این بخش‌ها، ناوگان نفتکش ایران، به‌عنوان بزرگ‌ترین ناوگان جهان، در حوزه حمل‌ونقل نفت است. افزایش تولید و صادرات نفت کشور زمینه بازگشت دوباره این ناوگان به دوران اوج گذشته است.
همچنین رفع تحریم‌های بانکی و بیمه‌ای صنعت نفت و حضور دوباره این شرکت‌ها در صنعت نفت ایران، در گرو ظهور و بروز نفت ایران در بازارهای جهانی است.