تشخیص کالای اصل از نوع تقلبی در بسیاری از کالاهای لوکس به ویژه لوازم آرایشی و بهداشتی بسیار سخت است و خریداران را به ویژه در این آشفته بازار لوازم بهداشتی و آرایشی ، دچار تردید و نگرانی می سازد.
از سوی دیگر وقتی بدانیم که طبق گفته رسول دیناروند رییس سازمان غذا و دارو ، بیشترین قاچاق بین کالاهای سلامت محور در حوزه محصولات آرایشی و بهداشتی وجود دارد، این نگرانی دو چندان می شود.
تقلبی بودن محصولات سلامت محور مانند لوازم آرایشی و بهداشتی غیر از اینکه اقتصاد را مختل می کند، سلامت مردم را تحت تاثیر قرار داده و ممکن است از سوی دیگر موجب ایجاد هزینه های درمانی زیادی شود.
با توجه به اینکه گفته می شود ایران یکی از پرمصرف کننده ترین لوازم آرایشی در منطقه بوده و برخی خبرهای منتشره در فضای مجازی حاکی از آن است که طبق آمارها 17 میلیون زن ایرانی هر ساله 10 تریلیون و 200 میلیارد تومان برای خرید لوازم آرایشی هزینه می کنند؛ بنابراین پاسخ به سووال 'اصل یا تقلبی؟' در خصوص اینگونه محصولات ، یک مساله حیاتی برای سلامت افراد است.
پایه گذاری طرح تشخیص اصل و تقلبی بودن محصولات سلامت محور دست اندرکاران جعل و قاچاق محصولات بهداشتی و آرایشی برای فروش اجناس خود، شگردهای حرفه ای خاصی داشتند و همواره بازار هم برای این محصولات قاچاق وجود داشت تا اینکه در سال 86 ، سازمان غذا و دارو ، طرح رهگیری و ردیابی محصولات سلامت محور را آغاز کرد.
سازمان غذا و دارو، در اجرای این طرح، برچسب هایی را صادر کرد تا روی محصولات سلامت محور نصب شود و مردم با دیدن آنها اجناس ایمن را خریداری کنند.
اما این طرح متاسفانه به دلایل مختلف به نتیجه نرسید و این برچسب ها در بازار، دست به دست فروشندگان اجناس لوازم آرایشی و بهداشتی چرخید و حتی روی محصولات قاچاق هم چسبانده می شد.
چرایی نتیجه بخش نبودن طرح رهیابی محصولات سلامت محور معاون برنامه ریزی و نظارت سازمان غذا و دارو در این باره می گوید: طرح رهگیری و ردیابی محصولات سلامت محور متمرکز بر داروهای گران قیمت بود تا بتواند داروهایی با یک شاخص قیمتی بالاتر در بازار را رهگیری و ردیابی کند.
دکتر اکبر عبدالهی در گفت و گو با خبرنگار سلامت ایرنا ، پایان دولت وقت و از آن مهم تر همزمانی اجرای این طرح با طرح شبنم یا طرح اصالت وزارت بازرگانی را از جمله دلایل نتیجه بخش نبودن طرح رهیابی محصولات سلامت محور می داند.
وی می افزاید: متاسفانه در آن دوران برچسب ها به فروش می رفت و هرکسی به آسانی می توانست یک سری برچسب بخرد و روی هر کالایی بچسباند؛ مردم هم ازآنجایی که فکر می کردند این کالاها برچسب دارند و برچسب نشان دهنده اصالت آن است به این کالاها اعتماد می کردند درصورتیکه این روش دقیقا برخلاف اهداف اولیه نظام مبارزه با قاچاق بود.
این برچسب ها با تعجب فراوان هم اکنون نیز در بازار لوازم بهداشتی و آرایشی وجود دارد و مردم نیز به این برچسب ها اعتماد می کنند.
به برچسب های سلامت اعتماد نکنید! معاون برنامه ریزی و نظارت سازمان غذا و دارو تصریح می کند: با توجه به وجود برچسب های تقلبی متعددی که روی کالاهای سلامت محور بویژه آرایشی و بهداشتی تحت عنوان شرکت های واقعی درج می شود اکیدا به مردم توصیه می کنیم از آنجا که در برخی دوره های زمانی، برچسب فوق با تایید این سازمان و با آرم آن تهیه شده بود دیگر حتی به ظاهر برچسب ها نیز اعتماد نکنند.
عبدالهی می افزاید: آمار گویای این واقعیت است که بیش از نیمی از لوازم آرایشی و بهداشتی از کانال های غیر رسمی وارد کشور می شوند بنابراین مردم نه به آنها که صد در صد تقلبی اند و نه آنهایی که ظاهرا اصل هستند و از مسیر های غیر قانونی می آیند، اعتماد نکنند.
سامانه نظارت بر محصولات سلامت، بهترین راه تشخیص اصل از تقلبی معاون برنامه ریزی و نظارت سازمان غذا و دارو می گوید: به دلیل استفاده لحظه ای و مستمر از فراورده های آرایشی و بهداشتی و اثر گذاری بالای آنها در سلامت، بهترین راه شناسایی محصولات اصل از تقلبی ' سامانه مدیریت و نظارت بر محصولات سلامت ' سازمان غذا و دارو است.
عبدالهی می افزاید: این سامانه در راستای تحقق سیاست های کلان نظام سلامت تهیه و با اهداف نظارت بر زنجیره تامین، توزیع، عرضه محصولات سلامت محور دارو و فرآورده های طبیعی گیاهی، سنتی و مکمل، غذا، آرایشی و بهداشتی و تجهیزات و ملزومات پزشکی در سطح کشور، ایجاد نظام رهگیری و ردیابی محصولات سلامت محور در طول زنجیره، ایجاد نظام پایش و کنترل کیفی و کمی محصولات سلامت محور براساس آمایش در همه سطوح و ایجاد سیستم واکنش سریع و فراخوان محصولات نامنطبق در سراسرکشور در همه سطوح، آماده بهره برداری شده است.
وی خاطرنشان می کند: این نرم افزار کنترل، ردیابی و رهگیری فراورده های سلامت محور، هم اکنون در سایت ttac.fdo.gov.ir قرار گرفته و همه خریداران کالاهای سلامت محور می توانند با دانلود این نرم افزار آن را روی گوشی های همراه خود نصب کنند.
وی ادامه می دهد: البته همچنان امکان استعلام اصالت محصولات سلامت محور از مسیر های قدیمی مانند پیامک یا تلفن گویا نیز وجود دارد.
فرایند استعلام اصالت محصولات سلامت محور معاون برنامه ریزی و نظارت سازمان غذا و دارو می گوید: در صورت استعلام برچسب اعلام شده، همه اطلاعات نشان دهنده اصالت یک محصول مانند نام کالا، تاریخ تولید، انقضا، نام تولیدکننده، واردکننده و اصل یا تقلبی بودن محصول ، مشخص خواهد شد.
عبدالهی می افزاید: از نظر ما به فرآورده هایی که در این سامانه شناسه ندارند به راحتی نمی توان اعتماد کرد البته چون سیستم را تغییر داده ایم ممکن است فرآورده هایی که برچسب اصالت قبلی را داشته و اصل هستند از سیستم تائیدیه نگیرند.
وی تاکید می کند: تنها راه تشخیص محصول اصل از تقلبی، استعلام از سامانه مذکور است البته برخی شرکت ها، سامانه ای راه اندازی کرده اند که درصورت رجوع به آنها محصولات تقلبی شان را تایید می کندکه ما هم از طریق استعلام شماره تلفن ها از طریق مراجع قانونی پیگیر تخلف آنها نیز هستیم.
وی یادآور می شود: هدف ما این است که تمام فرآورده های سلامت محور، شامل دارو، غذا، مکمل، تجهیزات پزشکی و ملزومات پزشکی از بدو ورود به زنجیره تامین به صورت شناسه دار وارد بازار شوند.
چالش های سامانه مدیریت و نظارت بر محصولات سلامت محور معاون برنامه ریزی و نظارت سازمان غذا و دارو می گوید: مشکل اساسی که امروز با آن مواجه هستیم موضوع آزمون و خطاهای متعدد قبلی است.
عبدالهی در گفت و گو با خبرنگار سلامت ایرنا تصریح می کند: مساله این است که زمانی که طرحی از صفر در کشور شروع شود نسبت به آن مقاومت نیست یا اینکه مقاومت حداقلی شکل می گیرد اما وقتی طرحی را بد اجرا کرده باشند، اجرای دوباره آن و پاک کردن ذهنیت های قبلی و دوباره از صفر شروع کردن، کار بسیار سختی است.
وی می افزاید: اکنون طرح سامانه مدیریت و نظارت محصولات سلامت محور برای مجریان آن کاملا شفاف است و طبق برنامه ریزی قبلی پیش می رود.
وی ادامه می دهد: بطور خلاصه طرح جدیدی که آن را آغاز کرده ایم به این صورت است که در بدو تولید خود صاحب کالا یعنی هرکسی که آن را ثبت کرده باید اقدام را آغاز کند، پس لازم بود همه کالاهای کشور اول ثبت شوند.
معاون برنامه ریزی و نظارت سازمان غذا و دارو می گوید: متاسفانه هنگام آغاز این طرح در سال 92، متوجه شدیم که بسیاری از بانک های اطلاعاتی در سال 88 متوقف شده است بطورمثال ما تعداد داروخانه ها و تعداد پروانه های غذا را تا سال 88 می دانیم، اما نمی دانیم بعد از آن چه تعداد کم یا زیاد شده است.
عبدالهی می افزاید: بنابراین تمام اطلاعات در این زمینه باید باید یکپارچه می شد.
بارکدهای دوبعدی دکتر فرزاد پیرویان معاون برنامه ریزی اداره کل دارو سازمان غذا و دارو نیز چندی پیش در گفت و گو با خبرنگار سلامت ایرنا تصریح کرده بود که برچسب های اصالت روی محصولات بهداشتی ، آرایشی و دارویی، قابلیت جعل را دارد.
وی افزود: برای جلوگیری از قاچاق در حوزه دارو ، بارکدهای دو بعدی خاصی طراحی شده است و هرکدام از این بارکدها مانند اسکناس شماره خاصی می گیرد در حالی که در سیستم برچسب اصالت، همه داروها دارای یک شماره سری ساخت بودند.
به گفته وی، اولویت نصب این بارکدها روی داروهای وارداتی است و هم اکنون نصب بارکدهای دو بعدی روی 50 قلم داروی وارداتی در حال آزمایش است.
مردم حتما برای اطمینان از اصالت، استعلام کنند متاسفانه برخی مصرف کنندگان تصور می کنند تصویر برچسب ارزش دارد در حالیکه این برچسب هیچگونه ارزشی ندارد بلکه در صورت تایید استعلام برچسب، می توان آن را استفاده کرد.
به هرحال برچسب هایی که روی کالاهای سلامت محور چسبانده می شود، دیگر به خودی خود بیانگر اصالت کالا نیستند و حتما باید از سامانه www.ttac.ir یا پیامک 20008822 ، استعلام شوند.
به گفته مسوولان نظام دارویی کشور ، در صورتی که افراد نتوانستند صحت بارکدهای مندرج بر روی محصولات را با ارسال پیامک دریافت کنند به احتمال زیاد آنها دارو یا محصولات آرایشی بهداشتی و غذای خارجی هستند که برچسب تقلبی استفاده کرده اند و باید از سطح عرضه جمع آوری شوند.
از جذب سم در بدن تا اختلال رشد جنین، پیامد بی توجهی به اصالت کالا عطاءاله شکوری مدیر آزمایشگاه کنترل کیفیت مواد غذایی، آشامیدنی و آرایشی بهداشتی معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی اخیرا درباره پیامدهای سلامتی استفاده از محصولات تقلبی و قاچاق سلامت محور هشدار داده است.
وی با اشاره به قاچاق کالاهای سلامت محور در چهار حوزه دارو، مواد غذایی، لوازم آرایشی و بهداشتی و انواع مکمل های غذایی و ورزشی، گفت: هر گروه از این کالاها می توانند به شدت سلامت فرد را تحت تاثیر قرار دهند.
وی با اشاره به لوازم آرایشی و بهداشتی تصریح کرد: نکته مهم این است که این مواد بطور مستقیم روی پوست مورد استفاده قرار می گیرند؛ حال اگر این فراورده ها از ترکیبات سمی و خطرناک ساخته شده باشند می توانند جذب بدن شده و سلامت فرد را تهدید کنند.
وی اضافه کرد: بطورمثال رنگ های مو طیف وسیعی از رنگ های جذاب را تشکیل می دهند اما باید توجه داشت که نوع رنگ مورد استفاده در آنها باید مجاز و استاندارد باشد و اگر چنانچه رنگ مورد استفاده مصنوعی و غیر مجاز باشد در این صورت، رنگها می توانند جذب بدن شده و برای سلامت فرد خطر آفرین باشد و معمولا هم کبد به شدت تحت تاثیر قرار می گیرد.
به گفته شکوری، حتی برخی رنگ های مصنوعی برای جنین بسیار سمی است و می تواند رشد جنین را مختل کند.
بنابراین گرچه نباید به ظاهر برچسب های اصالت محصولات سلامت محور اعتماد کرد اما این مساله به معنای بی توجهی به آن نیست بلکه لازم است که حتما استعلام سلامت آن انجام شود.
چند درصد مردم سلامت کالاهای سلامت محور را استعلام می کنند؟ البته اینجا این پرسش مطرح می شود که واقعا تا چه حد کارهایی که به خود مردم واگذار شده موفقیت آمیز بوده و چند درصد مردم ما حوصله وقت گذاشتن و استعلام اصالت کالا را حتی به قیمت سلامتی خود دارند و چقدر این مساله برایشان مهم است.
سرعت زندگی شهری و دغدغه افکار مختلف از اشتغال گرفته تا تحصیل آیا مجالی برای انجام این کارها به آنان می دهد به ویژه که خرید لوازم بهداشتی و آرایشی برای بسیاری از زنان به صورت کاری روزمره یا مداوم تبدیل شده و آنان در هر نوبت خرید باید استعلام انجام دهند.
به ویژه قیمت ارزان کالاهای تقلبی و قاچاق لوازم آرایشی و بهداشتی شاید این تصور اشتباه را در اذهان مردم ایجاد کند که برای یک تا پنج هزار تومان که دیگر نیازی به استعلام نیست.
بنابراین آنچه انجام آن موازی با اجرای طرح مدیریت و نظارت سامانه محصولات سلامت محور، ضروری به نظر می رسد فرهنگسازی وسیع در این زمینه و حساس کردن مردم به سلامت خود و بهایی که برای بی توجهی به سلامت خود می پردازند ، است.