گسترش بدون ضابطه شهرها و تبدیل روستاها به شهرهای کوچک یکی از مهم‌ترین عوامل خشکسالی به شمار می‌آید.
به گزارش فرارو، رشد خیره‌کننده شهرها در سال‌های پس از انقلاب موجب شده است که روستاها به‌عنوان مراکز تولید یکی پس از دیگری آب رفته و به شهرهای کوچکی تبدیل شوند که نه امکانات زندگی شهری دارند و نه دیگر می‌توان کارکرد تولیدی یک روستا را از آن انتظار داشت.
در این میان حفر چاه برای تأمین آب کشاورزی با محدودیت‌های قانونی روبه‌رو است اما ساکنان شهرها به راحتی می‌توانند برای تأمین آب شرب موردنیاز خود اقدام به حفر چاه کنند که این مسأله به حفر بی‌حساب و کتاب چاه‌ها به بهانه آب شرب و استفاده در کشاورزی، و پدیده سرقت آب در روستا - شهرهای کوچک دامن زده است.
بر همین اساس روستا - شهرهای کوچک در سال‌های پس از انقلاب به راحتی و به بهانه تأمین آب شرب، اقدام به حفر چاه‌های متعدد و برداشت آب از سفره‌های آب زیرزمینی کرده‌اند که همین عامل به خشکسالی دامن زده است.
براساس تازه‌ترین گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس درحال حاضر منابع آب زیرزمینی نقش مهمی در تأمین آب شرب مردم کشور ایفا می‌کنند. به‌طوری که ۶۳درصد آب شرب کشور از طریق آب‌های زیرزمینی تأمین شده و آب‌های سطحی سهم ۳۷درصدی را به خود اختصاص می‌دهد که سهم آب‌های زیرزمینی برای تأمین آب شرب روستایی بالغ بر ۸۰درصد است.
گزارش اخیر مرکز پژوهش‌های مجلس درباره وضع منابع آب کشور همچنین تأکید می‌کند که بخش اعظم افت شدید ذخایر آبی در ٢٠سال گذشته اتفاق افتاده است به‌طوری که از ١١٠میلیارد مترمکعب کسری آب حدود ٩٥میلیارد مترمکعب کمبود ذخایر مربوط به دو دهه اخیر است که پدیده شهرنشینی و تبدیل روستاها به شهر تشدید شده است.
بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس افت شدید ذخایر باعث شده است که درحال حاضر آب شرب بیشتر از ٦هزار روستای کشور از طریق تانکر تأمین شود.
در این تحلیل همچنین آمده است که تعداد دشت‌های ممنوعه از ۱۵ دشت در‌سال ۴۷ به ۳۱۹ دشت در سال ۹۳ افزایش یافته است که به دلیل روند صعودی مصرف آب متناسب با تغییرات جمعیتی کشور، تعداد دشت‌های ممنوعه به سرعت درحال افزایش است.
این گزارش همچنین اضافه می‌کند که درحال حاضر نرخ متوسط فرونشست در دشت تهران بین ۳۰ تا ۳۶ سانتیمتر در سال در مناطق مختلف است که بسیار بیشتر از سایر نقاط جهان است.
همچنین تغییرات کیفی آب زیرزمینی در اثر کاهش حجم مخزن، ایجاد فروچاله‌ها و شکاف‌های بزرگ در دشت‌ها و تهدید حیات شهرها و روستاها در اثر تخلیه آبخوان‌ها، از دیگر واقعیت‌های کشور است.
تشدید پدیده خشکسالی در ایران در شرایطی رخ می‌دهد که درحال حاضر بیش از دو سوم وسعت کشور در محدوده مناطق خشک، نیمه خشک و بیابانی قرار گرفته است.