روزنامه قانون نوشت: «ميدان هفت‌تير، ميدان انقلاب، ميدان شوش، ميدان آزادي و اطراف قيطريه، جزاير گرمايي تهران هستند.» اين گفته رئيس ستاد محيط‌زيست تهران، ناخودآگاه آدم را ياد دزدان دريايي و جزيره‌هاي گنج مي‌اندازد. اين‌بار اما نه دزدي وجود دارد و نه گنجي، تنها چيزي كه در جزيره‌هاي تهران يافت مي‌شود؛ گرما، آلودگي هوا و مرگ است. بعد از طي شدن سرمايي زودرس و بدون برف در تهران، بعيد نيست كه گرمايي شديد و سوزان داشته باشيم.
اما حرف‌هاي محمدعلي شاعري، رئيس ستاد محيط‌زيست تهران، زنگ خطري را به صدا در آورد كه نشان مي‌دهد پرترددترين نقاط تهران، گرم‌ترين نقاط تهران است. همان نقاطي كه مردم در آنجاها به سر كار، درس و زندگي‌شان مي‌روند. به گفته اين مقام مسئول، بعيد نيست اگر در اين مناطق تلفات انساني ناشي از گرما هم داشته باشيم.
«از سال 1303 تا سال گذشته حداقل دمای تهران منفی 15 درجه بوده است که به دنبال تغییرات آب‌وهوایی اکنون به منفی 5 درجه رسیده است و این به معنای افزایش درجه حرارت شهر تهران است که موجب کاهش نزولات شده و دما 2 الي 3 درجه افزایش یافته است.»
اينها صحبت‌هاي شاعري است، كسي كه اولين بار مسئله جزاير گرمايي تهران را مطرح كرده است. اما به گفته او بعضي نقاط در تهران وجود دارند كه حتي وضع‌شان بدتر هم مي‌شود. «ميدان هفت تير، انقلاب، شوش، اطراف قيطريه و ميدان آزادي، نقاط احتمالي‌اي هستند كه درجه حرارت در آنها از نقاط همجوارشان بيشتر مي‌شود.»
او دليل اين اتفاق را هم تردد بيش‌از حد خودروها در اين مناطق مي‌داند: «تراكم منابع متحرك و ثابت شهري در اين نقاط بيشتر از جاهاي ديگر شهر است. در اثر اين تراكم، همچنين استفاده از منابع سوختي فسيلي و در نهايت انتشار وسيع گازهاي گلخانه‌اي كه مانع از خروج امواج خورشيدي از زمين مي‌شوند، افزايش درجه حرارت زمين را به دنبال دارند.»
زياد بودن خودرو در خيابان دردسر ساز مي‌شود«خودروها با ترددشان در خيابان، توليد گرما مي‌كنند. وقتي در منطقه‌اي از شهر بيش از حد خودرو تردد مي‌كند، گرما در آن منطقه بيشتر مي‌شود.» شاعري معتقد است يكي از جزاير گرمايي در شهرها در اثر پديده تغيير اقليم به وجود مي‌آيد كه آنهم به علت مصرف بالاي سوخت‌هاي فسيلي در منابع ثابت و منابع متحرك پرتراكم شهري است.
او ادامه مي‌دهد: «وسايل نقليه مثل موتور با ترددش باعث توليد گرما مي‌شود و همين اتفاق تاثير تصاعدي بر دما دارد و همين‌طور بالطبع روي افزايش بار آلودگي آن مناطق هم اثر مي‌گذارد. براي همين در مناطق مركزي تهران معمولا ميزان آلودگي بالاتر است. از طرفي در بعضي مناطق تهران، هم درجه حرارت محيط بيشتر است و هم ميزان آلودگي هوا. براي همين است كه بعضي نقاط تهران ممكن است به صورت جزاير گرمايي عمل كنند. گزارش‌هاي ما از سطح تهران اين چيزها را تاييد مي‌كند. به نظر من بايد با تجديدنظر در برنامه‌ريزي‌هاي گذشته و اصلاح رويه و روش‌هاي توسعه و به كارگيري مديريت‌هاي سازگار با اين محيط، از وقوع بيشتر اين اتفاق جلوگيري كنيم.»
تهران در طول 90 سال گرم‌تر شده استبه گفته شاعري تهران در يك دوره 90 ساله به چنين گرمايي رسيده‌است: «براساس آمارهاي هواشناسي در طي اين سال‌ها، ميزان حداقل دماي تهران و حداكثر دما در تهران بيشتر شده و ميزان بارش هم حداقل 10 درصد كاهش داشته. اين ها نتيجه تغيير اقليم و به علت مصرف بي رويه انرژي هاي فسيلي است. در شهر تهران حدود 100 ميليون ليتر انرژي‌هاي فسيلي در روز مصرف مي‌شود كه بخش عمده‌اي از اين سوخت‌ها تبديل به كربن و گازهاي آلاينده مي‌شود.»
جزيره بازي، فرضيه استاما باوجود همه توضيحاتي كه رئيس ستاد محيط‌زيست تهران داده، «حسن اصيليان»، استاد دانشگاه و معاون انساني پیشین سازمان حفاظت محیط زیست کشور معتقد است تشكيل جزيره گرمايي در تهران در حد يك فرضيه است: «در تهران از نظر جغرافيايي ممكن است دماي شمالي و جنوبي با هم تفاوت‌هاي كاملا محسوسي داشته باشد. اين قضيه به كل طبيعت تهران برمي‌گردد، ما در كل كشور تنوع آب‌وهوايي داريم. در تهران هم همين‌طور است، شايد اختلاف مسافت از اول تهران تا آخر تهران فقط يك ساعت باشد اما اختلاف دمايي زيادي بين نقاط بالايي و پايين تهران وجود دارد اينكه گفته شود جزاير گرمايي در تهران به وجود مي‌آيد چندان با جو تهران سازگار نيست.»
او درباره تاثير آلودگي هوا در گرم‌تر شدن تهران در فصل گرما نيز مي‌گويد: «اينكه بگوييم آلودگي هوا باعث گرم تر شدن هواي زمين مي‌شود، درست است اما اينكه همين آلودگي بخواهد فقط منطقه‌اي را گرم‌تر كند، درست نيست.
آلودگي هوا در طول سال وجود دارد ولي در ماه‌ها و فصل‌هاي گرم سال قضيه طور ديگري است. هواي گرم به دليل سبك‌تر بودن و كاهش دانسيته (جرم مخصوص) به سمت ارتفاعات بالاتر مي‌رود. آلودگي هوا هم بر هواي گرم سوار مي‌شود و به همراه آن، به سمت ارتفاعات بالاتر مي‌رود. در اين ارتفاعات، باد وجود دارد كه آلودگي را با خود به نقاط مختلف جابه‌جا مي‌كند. پس نمي‌توانيم بگوييم صرفا آلودگي هوا باعث گرم‌تر شدن هوا در بعضي نقاط آنهم در فصول گرم سال مي‌شود.»
او معتقد است گازهاي موجود در هواي آلوده شهر تهران با گازهاي گلخانه‌اي تفاوت‌هاي اساسي دارد كه باعث مي‌شود نتوانيم اين آلودگي را به صورت يك لايه در نظر بگيريم: «آلودگي هوا مثل گازهاي گلخانه‌اي نيستند كه در جو استقرار پيدا كنند و باعث گرم‌تر شدن هوا شوند. گازهاي گلخانه‌اي مانع تبادل انرژي و دمايي بين جو زمين و ارتفاعات بالاتر مي‌شوند. اين قضيه فقط درباره گازهاي گلخانه‌اي صادق است نه درباره تمام گازهاي ديگر. ما اگر CO2 يا فريون‌ها را به مقدار زيادي در هواي‌مان داشته باشيم، باز هم نمي‌توانيم بگوييم مثل گازهاي گلخانه‌اي عمل مي‌كنند. ضمن اينكه در تهران، گازهاي شاخص‌تر مثل CO به مقدار زياد داريم. اين گاز سبك است و طبيعتش از طبيعت گازها پيروي مي‌كند. يعني به اين شكل كه با گرم‌تر شدن هوا، سبك‌تر مي‌شود و به ارتفاعات بالاتر مي‌رود. براي همين است كه آلودگي را در فصول گرم سال چندان احساس نمي‌كنيم.»
ارتفاع بيشتر، گرماي كمتر«در مناطق پست‌تر جريان هواي كمتري وجود دارد كه باعث گرم‌تر شدن هوا مي‌شود. در جنوب تهران هرچه به سمت ميدان خراسان و از آنجا به سمت شورآباد و مناطق ديگر مي‌رويم اختلاف دما كاملا محسوس است.» اصيليان مي‌گويد: «مناطق جنوبي تهران از نظر ارتفاع پايين‌تر هستند.» او معتقد است گرم شدن كره زمين جنبه عمومي دارد و تنها مختص به ايران نيست: «به دليل تغييراتي كه در جو زمين به وجود آمده باعث گرم‌تر شدن كل زمين و كاهش ميزان بارندگي شده،»
تهراني‌ها دماي 45 درجه را هم تحمل كردهانداين استاد محيط زيست انساني مي‌گويد اگر هوا گرم شود به طوري كه ديگر در حد توانايي انسان نباشد شايد بتواند تلفاتي به همراه داشته باشد: «گرم شدن هوا اگر زياد باشد بايد ديد با چه قوميتي روبه‌رو هستيم. بعضي از مردم از نظر ژنتيكي به افزايش حساس نيستند و مي‌توانند دماي بالاتر را تحمل كنند. اما بعضي ديگر با تفاوت كم دمايي هم آزار مي‌بينند. گاهي هم مي‌شنويم كه بر اثر گرما، تلفات هم داشته‌ايم. مردم ايران توان تحمل گرما تا 45 درجه را دارند. بعضي مناطق جنوب در حد 50 درجه را هم تحمل كرده‌اند. اما اگر بيشتر از اين شود، شايد با تلفات انساني هم مواجه شويم.»
در گرما، دوغ و نمك زياد بخوريداين استاد دانشگاه، توصيه‌هايي هم براي دوره‌هاي گرم دارد: «مردم بايد به اعلاماتي كه از طرف سازمان هواشناسي مي‌شود، توجه كنند. مثل بحث آلودگي هوا كه وقتي آلودگي به يك حدي مي‌رسد مردم تردد در شهر را كمتر مي‌كنند. در فصل گرما براي اينكه به يك سري بيماري‌ها دچار نشوند بايد از وسايل خنك‌كننده استفاده كنند و الكتروليت‌هاي غذايي را بيشتر مصرف كنند، مثل دوغ و نمك. سديم و پتاسيم بر اثر تعريق از بين مي‌رود و بايد در وعده‌هاي غذايي گنجانده شوند تا كمتر آسيب ببينند.»
با تمام اين حرف‌ها به نظر مي‌رسد، تهران وارد بحران جديد زيست‌محيطي شده كه اين‌بار بيش از بحران‌هاي ديگر با سلامت و جان شهروندان سر و كار دارد و بايد براي آن انديشه‌اي شود.