عصر ایران - محمدرضا احمدی‌نیا - همزمان با جریان مذاکرات هسته‌ای میان ایران و آمریکا در وین و لوزان سوئیس، دانشمندان هسته‌ای آمریکا در مرکز شبیه‌سازی شده تأسیسات ایرانی در اعماق جنگل‌های تنسی، مشغول یافتن پاسخ‌هایی برای سؤالاتی هستند که دیپلمات‌ها پشت میز مذاکره از یکدیگر می‌پرسند.
این مطلع گزارش مفصلی است که نیویورک تایمز از 9 آزمایشگاه سری در سراسر آمریکا تهیه کرده است که کارشان بررسی عملی و علمی پیشنهادها و گره‌هایی است که میز مذاکرات هسته‌ای با ایران را به خود مشغول کرده است.
در ساختمانی که به سختی از میان جنگل قابل دیده شدن است و مرکز هسته‌ای «اوکریج» نام دارد، دانشمندان با استفاده از سانتریفیوژ‌های عظیم که بخشی از آنها بیش از یک دهه قبل توسط لیبی به آمریکا تسلیم شد و برخی دیگر را از آن زمان تا کنون ساخته‌اند، در حال بررسی توان گسترش برنامه هسته‌ای ایران در هر یک از حالاتی هستند که در حین مذاکرات پیشنهاد می‌شود. یکی از محققان هسته‌ای ارشد این مرکز درباره شبیه‌سازی انجام شده به نیویورک تایمز گفت: «با داشتن این مرکز مشابه، ما توانایی برآورد دقیق درباره برنامه ایران را به‌دست آورده‌ایم، امکانی که بدون این سانتریفیوژها وجود نداشت.»
مرکز تحقیقات هسته ای مخفی اوکریج در دل جنگل های تنسی آمریکا
اوک ریج یکی از مراکزی است که در عملیات سری و مخفی در سراسر آمریکا برای بررسی توان هسته‌ای ایران مورد استفاده قرار گرفت؛ لس‌آلاموس و لیو مور نیز دیگر مراکزی هستند که دانشمندان آمریکایی در آنها مشغول رقابت در پروژه‌ای مخفی هستند که می‌توان آن‌را برعکس پروژه منهتن نامید. (پروژه منهتن یک رقابت علمی مخفی در آمریکا در زمان جنگ جهانی دوم بود که در آن بر روی سریع‌ترین راه ساخت یک بمب اتمی فعالیت می‌شد و نتیجه آن یعنی دو بمبی که هیروشیما و ناکازاکی را نابود کرد، بود.) این مراکز حتی در دور اخیر مذاکرات کارشناسی که از امروز چهارشنبه در وین آغاز شده است نیز اثر مخفی خود را در روند مذاکرات حفظ کرده است.
ارنست مونیز، وزیر انرژی آمریکا که اخیرا به مذاکرات هسته‌ای پیوسته است درباره این پروژه مخفی گفته است که در صورتی که چنین توانی را نداشتیم، دیپلمات‌ها و مذاکره‌کنندگان ما باید با چشمان بسته درباره برنامه هسته‌ای که چند دهه خارج از دید جهان گسترش پیدا کرده بود، مذاکره می‌کردند. او افزود: «درواقع چنین توانایی‌ای امکان پیشبرد یکی از پیچیده‌ترین مذاکرات اتمی تاریخ را برای ما فراهم کرد.»
یکی از مانورهای این مراکز این است که متناسب با تغییرات پیشنهادی ایران، خود را تغییر می‌دهند و سپس مانور ساخت بمب اتم برگزار میکنند تا میزان احتمال استفاده از شرایط جدید برای اهداف غیر صلح‌آمیز را براساس فناوری و توانایی ایران بررسی کنند.
در این مراکز دانشمندان همپای مذاکره‌کنندگان در حال کار و فعالیت هستند و حتی وعده‌های غذایی را براساس ساعات مذاکره تنظیم میکنند. در طول یکی از شام‌های مذاکرات وین بود که متخصصان مراکز هسته‌ای آمریکا راهی را یافتند که در آن ایران بدون نیاز به تعطیلی سایت فوق‌امن فوردو، بتواند این سایت را به مرکزی هسته‌ای تبدیل کند و در همین حال نظر طرف‌های غربی نیز تأمین شود.
آن شب سوالی که به مرکز تخصصی هسته‌ای فرستاده شده بود این بود که «چه نوع فعالیت‌های تحقیقاتی در زیر زمین امکان‌پذیر است که بتوان در مرکز فوردو انجام داد.» بر اساس این گزارش تا زمانی که شام تمام شد و قهوه در حال سرو شدن بود، شالوده یک راه‌حل طرح‌ریزی و به وین ارسال شده بود که در نهایت یکی از محورهای تفاهم اعلام شده در لوزان قرار گرفت. در این طرح فوردو می‌تواند یک مرکز تحقیقاتی باشد به این شرط که تحقیقاتی که به هر شکلی می‌تواند به ساخت سلاح اتمی منجر شود، در آن انجام نشود.
به گفته یکی از مقامات رسمی آمریکا که با نیویورک تایمز مصاحبه کرده است، در برخی موارد از مذاکرات سوئیس، یکی از اعضای تیم کارشناسی آمریکا، با استفاده از شکلات‌های موجود در ظرف روی میز، اقدام به تشریح نحوه چیدمان تازه سانتریفیوژها برای جلب رضایت غرب می‌کرد و این روشی بوده است که با استفاده از اطلاعات دریافتی از مراکز تحقیقاتی آمریکا به سادگی و بدون نیاز به پیچیدگی‌های زبانی از راه مشاهده برای طرف ایرانی استفاده می‌شده است. این بخشی از کاری است که متخصصان هسته‌ای در مراکز تعیین شده در آمریکا گاهی تا 9 روز پیاپی، هفت روز هفته و در تمام ساعات شبانه روز انجام می‌دادند. آنها در هر ساعتی که دیپلمات‌ها تماس می‌گرفتند، بلافاصله با استفاده از محاسبات و شبیه‌سازی‌های رایانه‌ای، داده‌های مذاکرات را محاسبه و نتایج احتمالی در مدت مشخص را به اطلاع مذاکره‌کنندگان می‌رساندند.
رابط این مراکز هسته‌ای با مذاکرات نیز "کوین ویل" یکی از مقامات ارشد سازمان امنیت هسته‌ای آمریکا بود که در تمام دورهای مذاکرات حضور داشته و اطلاعات اولیه مورد نیاز آزمایشگاه‌ها را به صورت همزمان برای آنها از محل مذاکرات می‌فرستاده است. "توم میسن" مدیر مرکز اوکریج نیز در این‌باره گفت: «این کاری بود که کارکنان ما با اشتیاق آن‌را انجام می‌دادند زیرا می توانست زمینه پاداش‌های خوبی را فراهم کند.»
یکی از مراکزی که در این پروسه حضور فعال داشته است، آزمایشگاه لوس‌آلاموس در کوه‌های دورافتاده نیومکزیکو است. این مرکز بر روی ساخت بمب هسته‌ای تحقیق و تمرکز می‌کند و داده‌هایی را که توسط آزمایشگاه‌های دیگر تهیه شده بود مورد بازبینی قرار می‌داد. "چارلز اف‌مک‌میلان" مدیر مرکز لوس‌آلاموس در این‌باره گفت: «بخش زیادی از آنچه ما انجام می‌دادیم حکم فعالیت‌های پشت پرده را داشت.»
از جمله کارهای دیگری که به لابراتوار ملی آرگون در خارج از شهر شیکاگو و یکی از نام‌آورترین مراکز ساخت و توسعه راکتورهای هسته‌ای‌ست، واگذار شده بود، بررسی طرح ایران برای باز سازی راکتور اراک و کاستن از میزان پلوتونیم تولید این مرکز بود. این طرح در نهایت به تأیید طرفین رسید و در چارچوب توافق جامع احتمالی گنجانده شد. پیش از این، ایران بر ساخت این راکتور آب‌سنگین و غرب بر تعطیلی کامل آن تأکید داشتند. از دیگر فعالیت‌هایی که در این مجموعه آزمایشگاهی انجام شده است، شرکت در حمله سایبری است که آمریکا و اسرائیل علیه تأسیسات هسته‌ای ایران طرح‌ریزی کرده بودند.
در بخشی از این گزارش به یکی از کارشناسان رایانه مرکز لورنس لایومور اشاره شده است که ناگزیر شد از قطاری که او را پیش فرزندانش میِ‌برد پیاده شده و به فوریت به مرکز خود بازگردد تا همراه با تیمش، سایت غنی‌سازی نطنز را شبیه‌سازی کنند و نتیجه یک داده از مذاکرات را فورا مشخص نمایند. اما در این میان از نظر مونیز، بالاترین دستاورد برنامه تحقیقاتی مخفی آمریکا، آزمایش و تحقیق بر روی طرح ایران برای تغییر ساختار راکتور آب‌سنگین اراک بوده است.
مونیز همچنین یافتن راه استفاده هسته‌ای جایگزین از تأسیسات فوردو را نیز از دستاوردهای مهم مذاکراتی دانست که در ایالات متحده آمریکا مورد آزمون در تأسیسات شبیه‌سازی شده قرار گرفتند. در جریان مذاکرات وین و در یکی از زمان‌های تنفس شام، سوالی به واشنگتن و سپس به اوکریج مخابره شد که آیا می‌توان راهی برای غنی‌سازی عناصر هسته‌ای پزشکی در فوردو یافت که در عین عملی بودن، امکان بازگشت سانتریفیوژها به کاربری غنی‌سازی اورانیوم را دشوار کند؟ در این زمان تیم محققان اوکریج دست به کار شده و ظرف 24 ساعت راهی یافتند که این ایده را تأیید می‌کرد و در نتیجه آن ایران توانست ماهیت هسته‌ای تأسیسات نظنز را نیز حفظ کند.
حيف كه من دير متوجه شدم و عمرم بر باد رفت
نمیخوان تر و خشک رو با هم بسوزه . همه چی رو سیاه و سفید نمی بینن