احساس خواب‌رفتگی و مورمور در پا از علائمی است که شاید بسیاری از افراد آن را در طول شب تجربه کرده باشند.
این حالت که در پزشکی به آن سندرم پاهای بی‌قرار می‌گویند، نوعی اختلال عصبی به شمار می‌رود که با نشانه‌هایی چون احساس ضربان در پا، احساس کشش، مورمور و سایر احساس‌های ناخوشایند همراه است و بعضی اوقات بیمار را وامی‌دارد هر از گاهی پاهای خود را حرکت دهد تا از این حالت خلاص شود.
در مراحل ابتدایی بیماری، این احساس شب‌ها که فرد در حال استراحت است سراغ بیمار می‌آید و در طول شب ممکن است بر شدت آن افزوده شود. در اغلب مواقع، تکان‌دادن پاها احساس ناراحت‌کننده را از بین می‌برد. متمایزترین علامت این بیماری فعال‌شدن علائم با شروع استراحت است که در بیشتر موارد خوابیدن را برای بیماران دشوار می‌کند و باعث بی‌خوابی آنها می‌شود. درمان نکردن چنین وضعی خستگی و بی‌خوابی روزانه را به دنبال دارد که روی کیفیت زندگی و حتی کار و روابط خانوادگی نیز اثر می‌گذارد. در این میان، بسیاری از افراد این بیماری را جدی نمی‌گیرند و از این رو به دنبال درمان و بهبود علائم نیستند.
سندرم پاهای بی‌قرار هم در زنان و هم در مردان رخ می‌دهد، ولی شیوع آن در زنان دو برابر مردان است. شروع این اختلال در هر سنی امکان‌پذیر است، ولی علائم آن معمولا در میانسالی و بالاتر تشدید می‌شود. این سندرم در واقع نوعی اختلال حرکتی به شمار می‌رود که فرد مبتلا برای رهایی از این احساس آزاردهنده باید پاهای خود را حرکت دهد.
علائم سندرم پاهای بی‌قرار در موارد نادر در بازوها، تنه یا ناحیه سر نیز ممکن است احساس شود. هرچند گاه این علائم یک طرف اندام را درگیر می‌کند، اغلب مواقع در دو طرف رخ می‌دهد. مبتلایان به سندرم پاهای بی‌قرار برای کاهش علائم بیماری معمولا وقتی روی زمین نشسته یا خوابیده‌اند، پاهای خود را حرکت می‌دهند و همین امر به طور مداوم برای آنها آزاردهنده می‌شود.
این علائم شب‌ها تشدید می‌شوند و صبح‌ها معمولا از بین می‌روند. چنین حالتی ممکن است در سفرهای طولانی‌مدت با اتومبیل، نشستن طولانی روی صندلی یا پروازهای درازمدت شدت بگیرد. شدت این علائم در افراد متفاوت است؛ عده‌ای تنها یک یا دو شب در هفته آن را تجربه می‌کنند، ولی در موارد شدیدتر، این حالت‌ها بیشتر از دو بار در هفته تکرار و اختلال خواب ناشی از آن به مرور خسته‌کننده می‌شود.
عوامل پدیدآورنده
در بیشتر موارد، علت اصلی بروز سندرم پاهای بی‌قرار ناشناخته است. با وجود این، پزشکان معتقدند که بخش اعظم این بیماری به دلایل ژنتیکی بروز می‌کند. در اغلب خانواده‌هایی که با این اختلال دست و پنجه نرم می‌کنند علائم غالبا پیش از چهل‌سالگی بروز می‌کند. تغییرات ژنتیکی خاص نیز با ایجاد این علائم در ارتباط است.
علاوه بر این، کمبود میزان آهن در مغز نیز از دیگر عوامل ایجادکننده سندرم پاهای بی‌قرار محسوب می‌شود. ایجاد اختلال در مدارهای عصبی مغز که مسئول فعالیت و حرکت عضلات هستند ممکن است باعث بروز حرکات غیرارادی شود. مبتلایان به پارکینسون، نارسایی کلیوی، دیابت و بیماری‌های عصبی ـ محیطی بیشتر از دیگر بیماران در معرض ابتلا به این سندرم قرار دارند و درمان این‌قبیل بیماری‌های زمینه‌ای ممکن است از شدتِ علائم سندرم پاهای بی‌قرار بکاهد.
از سوی دیگر، مصرف داروهای ضدتهوع، داروهای مسکن و آرامبخش، ضدافسردگی‌های بالابرنده سروتونین و برخی داروهای سرماخوردگی و ضدحساسیت که خواص آرام‌بخشی دارند، خطر ابتلا به سندرم پاهای بی‌قرار را بیشتر می‌کنند.
علاوه بر این، زنان باردار، بویژه در سه ماه آخر بارداری، بیش از هر زمانی ممکن است دچار این سندرم شوند که علائم آن معمولا تا چهار هفته بعد از زایمان از بین می‌رود. بی‌خوابی و گاه مصرف مشروبات الکلی علائم را در برخی افراد تشدید می‌کند که با از بین رفتن این عوامل، نشانه‌ها بهبود می‌یابد.
با درمان علائم شروع کنیدسندرم پاهای بی‌قرار معمولا با بهبود نشانه‌ها درمان می‌شوند. تکان دادن پاها تنها راه موقت خلاصی از این اختلال است. گاهی نیز درمان بیماری‌هایی چون دیابت و بیماری اعصاب محیطی که با این بیماری در ارتباط هستند، ممکن است علائم را در فرد مبتلا کاهش دهد. تغییرات ایجادشده در سبک زندگی و فعالیت‌ها، نشانه‌های خفیف تا شدید را در مبتلایان این اختلال کاهش می‌دهد.
محققان بر این باورند که مصرف نکردن کافئین، مشروبات الکلی، تنباکو، مکمل‌های تامین‌کننده آهن، فولات و منیزیم، تغییر یا حفظ الگوی منظم خواب، داشتن برنامه ورزشی مناسب، ماساژ پاها، حمام آب گرم یا استفاده از پدهای گرمایشی یا بسته‌های یخی مشکل بیماران را کم می‌کند. مکمل‌های آهن نیز برای افرادی که به کمبود این ماده در بدن مبتلا هستند توصیه می‌شود.
سندرم پاهای بی‌قرار معمولا به طور کامل درمان نمی‌شود و مبتلایان تا پایان عمر با آن دست و پنجه نرم می‌کنند؛ ولی با رعایت برخی موارد و مصرف داروهای تجویزی می‌توانند کیفیت زندگی خود را تا حد قابل توجهی بالا ببرند و علائم بیماری خود را مهار کنند. در مواردی که فرد دچار کم‌خونی یا فقر آهن باشد با مصرف مکمل‌های آهن علائم بیماری بهبود می‌یابد.
در برخی موارد، عروق واریسی در ناحیه پاها ممکن است باعث بروز سندرم پاهای بی‌قرار شود که پزشکان عمل جراحی را برای رفع این مشکل توصیه می‌کنند. کاهش یا قطع مصرف کافئین در رژیم غذایی و اجتناب از مصرف نیکوتین و سیگار به بهتر شدن شرایط بیمار کمک می‌کند. خوب خوابیدن و ورزش کردن تاثیر خوبی روی مهار علائم سندرم دارد. تاثیر کافئین در بدن گاه تا 12 ساعت ادامه دارد.
از آنجا که بی‌خوابی و اختلال خواب از اصلی‌ترین عوارض سندرم پاهای بی‌قرار به شمار می‌رود، پزشکان معتقدند تنظیم ساعت خواب (به طوری که فرد مبتلا در ساعت مشخصی به رختخواب رود و در ساعت مشخصی از خواب بیدار شود) می‌تواند چرخه خواب او را منظم کند و به مرور اختلال خواب در مبتلایان به سندرم پاهای بی‌قرار کاهش می‌یابد.
انجام برخی حرکات کششی روی ماهیچه‌های بدن، بخصوص پاها، پیش از خواب از شدت گرفتگی‌ها و مورمور شدن پاها حین خواب جلوگیری می‌کند.
حمام با آب گرم پیش از خوابیدن علاوه بر آرام‌کردن ماهیچه‌ها، خواب آرامی را برای افراد مبتلا به همراه می‌آورد و علائم بیماری را کاهش می‌دهد. علاوه بر این، استفاده از بسته‌های یخ یا کیسه‌های آب گرم می‌تواند به شما کمک کند، ولی افراد باید آزمایش کنند که با کدام راهکار علائم بیماری کاهش می‌یابد.
انجام ورزش منظم در طول روز خواب بهتری در طول شب برای مبتلایان به سندرم پاهای بی‌قرار به همراه دارد. پیاده روی، دویدن آهسته، وزنه‌برداری و کار با وزنه و هرگونه ورزشی ممکن است علائم بیماری را بهبود ببخشد. در واقع، ورزش کردن حرکات ناخودآگاه پا را کاهش می‌دهد و باعث می‌شود بیمار شب‌ها خواب راحت‌تری داشته باشد. ثابت نشستن روی صندلی اتوبوس یا تماشای تلویزیون علائم سندرم پاهای بی‌قرار را تشدید می‌کند؛ بنابراین انجام کارهای ذهنی که حواس بیمار را پرت کند مانند حل جدول، کتاب خواندن یا انجام بازی رایانه‌ای ممکن است علائم را کاهش دهد.
حرکت دادن پاها و راه رفتن حالت ناخوشایندی که در سندرم پاهای بی‌قرار رخ می‌دهد را کاهش می‌دهد. همچنین ماساژ ماهیچه‌های پا، بویژه قبل از خواب، علاوه بر این که علائم سندرم را کم می‌کند، خواب راحت‌تری نیز برای بیماران در پی خواهد داشت.
از نظر برخی محققان، استرس و اضطراب یکی از عوامل مستعدکننده شروع سندرم پاهای بی‌قرار به شمار می‌رود. بنابراین، استفاده از داروها و درمان‌های آرامبخش که اضطراب و استرس را کم می‌کند، علائم بیماری را نیز کاهش می‌دهد. عمیق نفس کشیدن از دیگر راه‌های کاهش استرس است؛ بنابراین پزشکان توصیه می‌کنند افراد مبتلا به سندرم پاهای بی‌قرار با تنفس آهسته و عمیق به همراه گوش کردن موسیقی آرام قبل از خواب خواب راحت‌تری را تجربه کنند.
منبع: جام جم