رییس دولت یازدهم در هفته گذشته در گلستان اعلام کرد موانع اجرای طرح گردشگری منطقه آشوراده برداشته شده و این طرح به زودی با رعایت الزامات زیست محیطی اجرا خواهد شد. این نکته‌یی بود که در هفته اخیر بسیاری از دوستداران و فعالان محیط زیست کشور را نگران کرد.
معاون محیط طبیعی سازمان محیط زیست در گفت‌وگو با «اعتماد» گفت: نگرانی از اینکه اجرای این طرح چقدر با رعایت موازین علمی و قانونی محیط زیست پیش خواهد رفت و دوباره دریاچه ارومیه‌یی دیگر، این‌بار در شمال ایران و شرقی‌ترین گوشه بزرگ‌ترین دریاچه جهان پدید نخواهد آمد؟ مخصوصا اینکه این سفر بدون هیچ دستاوردی برای این فعالان به پایان رسید. سفری که می‌توانست با کمی توجه به محیط زیست حداقل به اندازه در دستورکار قرار گرفتن واریانت شمالی پارک ملی گلستان به پایان برسد و کام محیط زیستی‌ها را نیز اندکی کمتر تلخ کند که اینگونه نشد.
فعالان محیط زیست نگران از دست رفتن یک زیست بوم دیگر در همین حال برخی دوستداران محیط زیست این اعلام را به نوعی واگذاری مناطق تشبیه کردند و آن را خلاف موازین و دانش محیط‌زیست خواندند که در صورت ادامه یافتن دولت پیشین نیز به اجرا درمی‌آمد. اما برخی دیگر نوع دو طرح در دو دولت را با هم متفاوت دانسته‌اند و معتقدند اگر طرح به درستی اجرا شود می‌تواند طرحی مفید باشد که امروزه در بسیاری از نقاط جهان اجرا می‌شود. اما برخی دانشگاهیان نیز اعتقاد دارند کسی که در آشوراده بدون مطالعات بخواهد سرمایه‌گذاری کند بیشتر به دنبال زمینخواری است تا گردشگری.
اما معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست معتقد است که هیچ واگذاری در این منطقه صورت نگرفته و فقط قرار است طرح گردشگری با رعایت موازین محیط زیستی در زون تفرجی جزیره احداث شود.
احمدعلی کیخا به «اعتماد» گفت: «طبق قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست، وقتی منطقه‌یی را در شورای عالی حفاظت محیط زیست به عنوان یکی از مناطق چهارگانه مصوب می‌کنند، فقط می‌توانیم بر آن محدوده مدیریت کنیم؛ اما مالک نیستیم. بر این اساس از منظر قانون، امکان واگذاری آشوراده وجود ندارد و اینکه گفته می‌شود واگذاری آشوراده از سوی سازمان محیط زیست صورت گرفته است درست نیست. واگذاری اراضی دولتی در قانون ممنوع شده است.»
آشوراده شرقی‌ترین بخش میانکاله و از مناطق تحت مدیریت سازمان بوده و علاوه بر اینکه پناهگاه حیات وحش است تالاب ساحلی آن جزو کنوانسیون رامسر و ذخیره گاه زیستکره ثبت شده در یونسکو است که اجرای هرگونه طرح در آن باید با انجام طرح‌های مطالعاتی علمی و فنی و با نظارت کامل سازمان حفاظت محیط زیست صورت بگیرد. این تنها جزیره زیبای ایرانی خزر که گردشگران بسیاری را به خود جلب کرده، سال‌هاست مورد تقاضا برای اجرای طرح‌های گردشگری است که همین مساله آن را در خطر تهدیدات جدی قرار داده است. اما به گفته کیخا، به هر حال ایجاد طرح‌های گردشگری حتی در مناطق تحت حفاظت و پارک‌های ملی در تمام جهان رواج دارد، البته با ضابطه.
او در ادامه می‌گوید: «از حدود بیش از یک دهه پیش، سازمان حفاظت محیط زیست برای مناطق تحت مدیریت خود، شروع به انجام مطالعات مدیریت مناطق کرده است. در طرح مطالعات مدیریت میانکاله که از مناطق قدیمی ما هست نیز این طرح تهیه شده و نتیجه آن طرح، یک زون گردشگری متمرکز است و یک زون گسترده و همچنین یک زون امن هم در حوزه آب و در حوزه خشکی دارد.
اما بحث گردشگری در جزیره آشوراده برمی‌گردد به بیش از یک دهه پیش که در دولت‌های مختلف مطرح بوده و فراز و نشیب‌های فراوانی داشته است. آنچه ما در جریان سفر رییس‌جمهور توافق کردیم این است که در ١٠ درصد اراضی زون طبیعت گردی گسترده که نتیجه مطالعات طرح‌های جامع بوده اجازه دارند کار طبیعت‌گردی را با رعایت الزامات محیط زیستی انجام بدهند. آنچه سازمان با آن موافقت کرده انجام فعالیت‌های طبیعت‌گردی در زون طبیعت‌گردی جزیره آشوراده است که برگرفته از مطالعات طرح جامع مدیریت شبه‌جزیره میانکاله است. مطالعاتی که انجام آن حدود یک دهه به طول انجامیده است.»
معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست در ادامه از سه شرط اساسی که در این تفاهمنامه از سوی محیط زیست برای مجریان گذاشته شده می‌گوید: «تمام الزامات را گذاشته‌ایم و تاکید کرده‌ایم که اولا در چارچوب قوانین و مقررات مربوطه باشد؛ دوم با رعایت تمام مقررات و ضوابط محیط زیستی و سوم هم در صورت نیاز با اخذ تاییدیه از شورای عالی حفاظت محیط‌زیست اجرا شود. ما هرگز از این قوانین عدول نخواهیم کرد و اجازه نخواهیم داد که قوانین را زیر پا بگذارند.»
کیخا خبر می‌دهد که در این چارچوب اگر استان طرحی دارد، بیاورد تا در دفتر ارزیابی محیط‌زیستی سازمان حفاظت محیط زیست بررسی شود و در صورتی که مغایرتی با ملاحظات محیط‌زیستی منطقه نداشته باشد و قانون هم به ما این اجازه را بدهد، انجام خواهد شد.
تجربه‌یی تلخ از موافقت‌های قانونی
تجربه ترمیم جاده پارک ملی گلستان بعد از تخریب بخش‌هایی از آن در سیل ٨٠ و ٨١ و تفاهمنامه‌یی که در دولت بعدی زیرپا گذاشته شد، طرفداران محیط زیست را نگران کرده است. همان تفاهمنامه‌یی که با بندهای مختلف، تمام محکم کاری‌ها را برای رعایت الزامات محیط‌زیستی در خود داشت اما با این همه بسیاری از آنها در دولت نهم و دهم زیرپا گذاشته شد.
دکتر کیخا در این‌باره گفت: «من این تهدیدها را رد نمی‌کنم و قبول دارم که دیوار بی‌اعتمادی بین محیط زیست و سازمان‌های دولتی بسیار بلند شده است؛ اما خوشبختانه در این دولت چون خود آقای روحانی بر حفظ محیط زیست تاکید دارند مساله متفاوت است. به هر حال باید نظارت جدی باشد و تشکل‌های غیردولتی و دوستداران محیط زیست نیز حساسیت جدی داشته باشند.»
زمین خواری نه گردشگری یک متخصص محیط زیست و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی معتقد است که اگر قرار است طرح گردشگری در تنها جزیره ایرانی خزر اجرا شود، بهترین طرح همان «طرح جامع گردشگری جزیره آشوراده» است که قبلا تهیه شده است. به شرط اینکه با یک تیم مناسب اجرا شود.
مزدک دربیکی به «اعتماد» می‌گوید: «هر فعالیت گردشگری که قرار است در آشوراده اتفاق بیفتد باید بر اساس مطالعات توان محیطی و طرح جامع میانکاله، که آشوراده نیز جزوی از آن است، انجام شود. همچنین باید تیمی در قالب مهندسان مشاور یا افراد مناسب برای بحث طبیعت‌گردی و به‌طور عام گردشگری در زون‌های تفرجگاهی برنامه بدهند.»
این پژوهشگر محیط زیست با بیان اینکه خوشبختانه میانکاله طرح تفضیلی مناطق هم دارد و این مسائل نیز حتما باید در آن دیده شده باشد، تاکید کرد: «سازمان باید این مسائل را مدیریت کند تا گردشگری در آنجا با مکانیزم درستی پیاده شود. در آن طرح باید همه مشخصات جزیی مشخص شود. نوع و جنس اقامتگاه‌ها، میزان جمعیت گردشگر و دیگر مشخصات باید به صورت یک گزارش کاملا تخصصی و فنی مشخص شود و به عنوان «دستورالعمل توسعه گردشگری در آشوراده در زون‌های تفرجی» با تایید محیط زیست و گردشگری به اجرا درآید. بعد از تهیه این طرح، باید اعلام شود که سرمایه‌گذارها بیایند و بهترین گزینه‌یی که امکان اجرای درست‌تر و علمی‌تر آن طرح را دارد، انتخاب شوند.»
او تاکید می‌کند که یک سرمایه‌گذار بدون طرح جامع و دستورالعمل اساسا نمی‌تواند هیچ کاری در آشوراده بکند و هر کاری هم بکند غیرقانونی هست. دربیکی هشدار می‌دهد: « آشوراده مشکلات بسیاری برای اجرای طرح‌ها دارد؛ از جمله پیشروی آب دریا و تخریب سازه‌ها، مشکلات آب شرب و مصرفی، استحکام خاک و.... ما زمانی می‌توانیم از این منطقه بهره‌برداری کنیم که پایگاه اصلی اقامتگاهی ما در بندرترکمن و بندرگز باشد و طبیعت‌گردها برای یک روز در آنجا تردد کنند. یا اینکه اگر قرار است اقامت کوتاه یک شبه هم در آنجا اتفاق بیفتد، یا در قالب کمپ باشد یا در قالب سوییت‌های بسیار سبک منطبق بر معماری بومی.»
این متخصص بین‌المللی حوزه محیط زیست و گردشگری تاکید می‌کند: «اینکه برخی می‌خواهند در آشوراده هتل پنج ستاره درست و بدون هیچ طرح و مشاوره علمی در آنجا سازه و تاسیسات ایجاد کنند، اساسا درست نیست و مثل طرح پتروشیمی گلستان خواهد شد که در نهایت هم سرانجامی نخواهد داشت. کسی که در آشوراده بدون مطالعات بخواهد سرمایه‌گذاری کند بیشتر به دنبال زمینخواری است تا گردشگری.»