امروزه در اغلب جراید و خصوصاً سایت های اطلاع رسانی از مضرات سد سازی و منافع نساختن آن بسیار می نویسند. و تاکید دارند نیازی به ساختن سد نیست.
گویا تب تند سد سازی حالا به تب تند ضد سد سازی تبدیل شده است. در دهه های 70 و 80 روزی نبود که خبر کلنگ زنی سدی نباشد یا خبری در مورد منافع فلان سد و آینده روشن منطقه اطرافش درج نشود. اما گویا حالا همه چیز برعکس شده است و رسانه ها پر شده اند از مضرات و آسیب های سد سازی. در میان آن همه مدیر و مهندس و دست اندرکار ساخت آن سد ها کسی پیدا نمی شود تا از عملکرد گذشته اشان دفاع کنند.
اکنون مردم به سدهای بی زبان به چشم موجودات مخربی نگاه می کنند که انگار جز خرابی و زیان هیچ نداشته اند . شاید به باور بعضی در سد سازی افراط کردیم اما یقیناً در تخریب چهره صنعت سد سازی و مهار آب و نیروگاه های آبی داریم بیشترافراط می کنیم . داریم تصوری را در ذهن مردم بوجود می آوریم که اگر سدها نبودند الان همه چیز خوب و دشت ها پر از گل و محیط زیست و محل زندگی ما ایمن از خشکسالی و سیلاب بود و در قرن بیست و یکم با جمعیت 77 میلیونی و با این الگوی زندگی مسرفانه در سایه سار خنکای کولر و یخچال می نشستیم و کشور توسعه یافته بودیم .
بدون توجه به
شرایط اقلیمی کشورمان و بدون توجه به تاریخی بودن بحث مهار آب در ایران، انتظار
داریم که بدون سد سازی بتوانیم آب و برق مطمئن و پایدار داشته باشیم . ایرانیان
قدیم از 2000 سال پیش با شناخت اقلیم و آب و هوای ایران متوجه شدند که الگوی بارش
در کشور ما در طول سال منظم و یکسان نیست. بنابراین همزمان با احداث قنوات که برای
نیاز جمعیت کم آن روزگار مناسب بود به مهار آب روی آوردند و آب را مقدس شمردند.
کم نیستند
سدهای هزار ساله و چند صد ساله ای که در گوشه گوشه کشور حیات پدران ما را تامین
کردند و بسیاری از الگوهای سد سازی جهان از همین سازه های تاریخی مانند کریت ، بند
امیر ، ایزد خواست تهیه شده است و تا 500
سال بزرگترین سد قوسی جهان در کشور ایران بود.
فرض را بر این بگیریم که امروز هیچ کدام از سد های موجود را نداشتیم در این وانفسای خشکسالی و کمبود سوخت چه جایگزینی داشتیم تا این حجم آب و برق را تامین کند. بازگرداندن آبی که در زمستان سیلاب می شود و به دریا می رود امکان پذیر نیست و متاسفانه کشور ما در فصل بی نیازی بارندگی دارد و در فصل نیاز بی بارش است. تکنولوژی انرژی های نو هم هنوز در هیچ کشور پیشرفته ای سهم بیش از 5 درصدی در تولید برق ندارد و همچنان نیروگاه های سوخت فسیلی ، آبی و اتمی تامین کنندگان اصلی برق در جهان هستند .
با این حجم بزرگ تخریب جنگل و منابع طبیعی هم که سیلاب هر سال بیش از قبل مخرب می شود . هر کسی که در خوزستان بیش از 50 سال سن دارد، می داند و در خاطرش هست که در زمستان و بهار چه سیلاب های بنیان کنی تا قلب شهر اهواز می آمد و ارتش برای کمک به مردم با قایق در شهر تردد می کرد یا اگر از تمدن های چشم گیر دشت خوزستان اثر کمی در مقایسه با تخت جمشید و بیستون می بینیم دلیل اصلیش این است که سیلاب همه را شسته و برده است .
در همین خوزستان روزهایی بود که در بستر رودخانه کرخه که زمستان غرش سیلابش گوش کر می کرد بچه ها تابستان شان را به دوچرخه سواری در رودخانه خشک می گذراندند و پدرانشان چشم به آسمان می دوختند و نماز باران می خواندند.
نمی خواهم بگویم سد سازی بدون اشتباه است ولی بسیاری از جاده ها ، فرودگاه ها یا سایر پروژه های عمرانی هم خطاهایی داشته اند اما هیچ کس نمی گوید ما بی نیاز از جاده و فرودگاه هستیم و چون در فلان جاده زیاد تصادف می شود پس جاده های کشور را تخریب کنیم.
کاملا روشن است که سد سازی هم مانند همه کارهای انسانی امکان دارد درصدی هم خطا داشته باشد اما نمی توان بر کل صنعت سد سازی مهر باطل زد. از میان بیش از600 سد مهم کشور حتماً چند تایی به خطا رفته است اما دیکته نوشته شده غلط هم دارد و به چند غلط نمره مردودی نمی دهند. نمی توان با پی در پی مثال زدن این چند غلط بقیه مزایای سد سازی را ندید و فقط و فقط انتقاد کرد .
شایسته تر است با بحث های دقیق و کارشناسانه تر در مورد سد هایی که می دانیم مشکل دارد بحث شود و اینجا مهم ترین ایراد به همکاران خود من است که نه به سراغ توجیه کردن منتقدان می روند و نه سعی می کنند در کنار تشکیلات بزرگ مهندسی کمی هم به تشکیلات ارتباطات و اقناع منتقدین اهمیت دهند .
اطلاع دارم در تابستان گرمی که پشت سر گذاشتیم نیروگاه های برق آبی در خوزستان جور کمبود سوخت را کشیدند و تمام وقت مشغول تولید برق بودند و هستند. برقی که برای تولید آن نه سوختی مصرف می شود و نه کربنی به هوا می رود و نه هوایی آلوده می شود.
بدانیم که سدها یک ابزارند ، ابزاری برای مهار آب . سد ها نه آبی تولید می کنند و نه آبی را به هدر داده یا مصرف می کنند بلکه امکانی را در اختیار ما قرار می دهند تا سیلاب خروشان و مخرب زمستان را در تابستان به گوارایی بنوشیم . حال این شیوه غلط مصرف ما است که سهم طبیعت و محیط زیست را هم اسراف می کنیم و آبی را که حق رودخانه و طبیعت است صرف شستشوی ماشین یا کاشت هندوانه و گوجه با راندمان پایین می کنیم .
حال اگر همه چیزمان به همه چیزمان می آید و برعکس همه دنیا به جای اینکه حداکثر از 40 درصد آب تحت کنترل خود استفاده کنیم از 80 درصد آب پشت سد برای مصارف اشتباه و بی رویه خود بهره برداری می کنیم گناه سد و سد سازان نیست. اگر سهم دریاچه ارومیه را به پای محصولات غیر استراتژیک کشاورزی و با راندمان پایین می ریزیم به اشتباه سدسازان را مقصر قلمداد نکنیم. ما همانگونه که با مصرف بی رویه بنزین به منابع نفتی خود ضربه می زنیم با استفاده بی رویه نان و آردمان را تلف می کنیم با بهره برداری و مصرف غلط از آب هم به منابع آبی خود و محیط زیست خود لطمه خواهیم زد .
خوشبختانه یا بدبختانه آب هم که در کشور برای مصارف خصوصاً کشاورزی قیمتی ندارد و با این طناب مفت اگر خودمان را خفه نکنیم جای خوشحالی دارد .
سدسازی را به یکباره نکوبیم نمی توان باور کرد که همه کسانی که طی 2000 سال گذشته در ایران و جهان سد ساختند جمعی غافل بودند که بدون توجه به محیط زیست و اطرافشان فقط سد ساختند تا عطش اجرای پروژه ای بزرگ را در درون خود فرو نشانند . بدتر از همه این است که اخیراً سد سازی را نتیجه رانت و ویژه خواری برخی از مدیران و متخصصان دانسته و عنوان می شود مدیران ارشد سد سازی خلاف عقل ، عرف و شرع دنبال منافع مادی خود و شرکت خود هستند . اینگونه قضاوت های عجولانه ، کلی و غیر منطقی به راه به جایی نخواهد برد فقط موجب خواهد شد آنچه درست است در هیاهوی نادرست ها گم شود و کشور ما از مسیر توسعه پایدار و آنچیزی که منتقدان به درست دنبالش هستند باز بماند .
از این رو از منتقدان و خصوصا آنهایی که به اصحاب رسانه دسترسی دارند استدعا دارم به جایی کلی گویی و اینکه بگویند سد سازی در ایران بد است و باید همه سد ها را تخریب کنیم به تک تک سد های مشکل دار بپردازند ضمن کسب اطلاع از مجریان و مشاوران سدها مردم را در مورد اینگونه سدها آگاه کنند. خصوصاً در مورد مسائل اجتماعی و مسائل تاثیر گذار بر مردم .
از همکاران سد ساز هم در وزارت نیرو،کارفرما، مشاور و پیمانکار خصوصاً در بخش آب استدعا دارم که بشنوید سخنان منتقدان را. به استقبالشان بروید و این حرف های نسبتاً تخصصی را پشت میزها و در جلسات کارشناسی بحث کنید . به صحنه رسانه آمدن این مطالب که بعضاً اشتباه هم هست هم مردم را دلسرد و نگران می کند و هم همکارانی را که جان و عمرشان را برای توسعه کشور گذاشتند نا امید خواهد کرد . به دور از بوروکراسی اداری تشکیلاتی فعال و پویا باید نگرانی های هردو طرف را منتقل کرده و حل و فصل نماید.