هزاران سال است که انسان با ویروس‌ها در حال نبرد است، حتی قبل از آن‌که نسل هوشمند کنونی بر روی زمین پای بگذارد. برای برخی بیماری‌های ویروسی واکسن‌ها و داروهایی کشف شده‌اند که اجازه ی گسترش عفونت را نمی‌دهند و باعث نجات جان بیمار می‌شوند و به عنوان مثال جهان را از لوس وجود ابله پاک کرده‌اند اما شیوع بیماری کشنده‌ی ابولا در آفریقا نشان دهنده‌ی راه طولانی است که در مبارزه با این دشمنان نامرئی در پیش داریم. در ادامه با ۱۲ ویروس کشنده‌ی دنیا آشنا خواهید شد.
این ویروس در سال ۱۹۶۷ میلادی کشف شد، هنگامی که کارگران آزمایشگاهی در آلمان از طریق میمونی وارداتی از اوگاندا به این ویروس آلوده شدند. ویروس ماربورگ همانند ابولا عمل می‌کند و هر دوی این ویروس‌ها باعث به وجود آمدن تب هموراژیک می‌شوند، افراد مبتلا دچار تب بالا و خونریزی در سراسر بدن می‌شوند که می‌تواند به شوک، نارسایی ارگان‌ها و سرانجام مرگ فرد منجر شود. میزان مرگ و میر در اولین شیوع ۲۵ درصد بود اما با استناد به سازمان بهداشت جهانی در اپیدمی که در جمهوری کنگو بین سال‌های ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۰ میلادی رخ داد بیشتر از ۸۰ درصد مبتلایان به این بیماری فوت کردند. تصویر فوق تعدادی از ویروس‌های ماربورگ را نشان می‌دهد. ماربورگ و ابولا هر ۲ متعلق به یک خانواده از ویروس‌ها به نام Filovirus ها هستند.
اولین شیوع شناخته شده‌ی ویروس ابولا در انسان در سال ۱۹۷۶ به صورت همزمان در سودان و جمهوری دموکراتیک کنگو مشاهده شده است. این بیماری از طریق خون و یا دیگر مایعات و بافت‌های آلوده به ویروس از بدن حیوان یا انسان منتقل می‌شود. قدرت کشندگی گونه‌های شناخته شده‌ی این ویروس بسیار متفاوت‌اند، از یک طرف Reston حتی به سختی قادر است فردی را مریض کند و از سوی فرد مبتلا بهBundibugyo به احتمال ۵۰ درصد از بین خواهد رفت، اگرچه این میزان در اپیدمی سودان به ۷۱ درصد رسید. شیوع امروزی این بیماری در غرب آفریقا بزرگترین و کشنده‌ترین شیوع این بیماری تا به امروز بوده‌است. تصویر فوق از ویروس ابولا توسط میکروسکوپ الکترونی گرفته شده است.
اگرچه واکسن بیماری هاری در سال ۱۹۲۰ میلادی هم برای حیوانات و هم برای انسان کشف شد اما هنوز این بیماری مشکلی جدی در هند و قسمت‌هایی از آفریقا به شمار می‌رود. ویروس هاری مغز را از بین میبرد، امروزه واکسن و آنتی‌بادی هایی موثر بر علیه این ویروس وجود دارد اما اگر کسی توسط حیوان هار گاز گرفته شود و به سرعت درمان نشود ۱۰۰ درصد کشته خواهد شد. تصویر فوق توسط میکروسکوپ الکترونی از این ویروس گرفته شده‌است که ساختار بدن ویروس و سازه‌ای در پیرامون ویروس به نام Negri Bodies را نشان می‌دهد که حامل پروتئین‌های ویروسی است.
ویروس نقص ایمنی انسانی یا HIV در جهان مدرن سال‌هاست به عنوان مرگ بارترین ویروس شناخته می‌شود، راه فراری از مرگ برای مبتلایان به این ویروس وجود ندارد. برآورد می‌شود تاکنون ۳۶ میلیون نفر بر اثر ابتلا به این ویروس جان خود را از دست داده‌اند. برای اولین بار در ابتدای دهه‌ی ۸۰ میلادی بیماری ایدز شناخته شد و از آن زمان تاکنون این ویروس رکورددار میزان تلفات در افراد آلوده در جامعه‌ی جهانی است. داروهای قدرتمندی برای مبارزه با این بیماری ساخته شده‌اند که به بیماران اجازه می‌دهند سال‌ها با وجود ابتلا به HIV زنده بمانند اما این داروها گران قیمت‌اند و ۹۵ درصد از آلوده شدگان جدید به این ویروس در کشورهای فقیر و یا کمتر توسعه یافته زندگی می‌کنند. در کشورهای جنوب صحرای آفریقا از هر ۲۰ بزرگسال ۱ نفر به این ویروس آلوده شده است. در تصویر فوق نمایی از ویروس HIV را که با استفاده از میکروسکوپ الکترونیکی گرفته شده است می‌بینید.
در سال ۱۹۸۰ مجمع جهانی بهداشت اعلام کرد که زمین از ویروس آبله پاک سازی شده‌است. پیش از آن برای هزاران سال آبله بیماری مسری و خطرناک بوده است که حتی می‌توانست باعث از بین رفتن شهرها و تمدن‌ها شود. از هر ۳ نفر آلوده به این ویروس ۱ نفر جان خود را از دست می‌دهد و بازماندگان نیز با زخم‌های عمیق و مشکلات دائمی مواجه شده و اکثرا کور می‌شدند. میزان کشندگی این ویروس در مناطق خارج از قاره‌ی اروپا بسیار بیشتر بوده‌است، به عنوان مثال مورخان تخمین می‌زنند ۹۰ درصد از جمعیت بومی آمریکا که به این بیماری مبتلا می‌شدند جان خود را از دست می دادند، این ویروس توسط مهاجران اروپایی به آن قاره منتقل شده است. در قرن ۲۰ ام به تنهایی آبله ۳۰۰ میلیون نفر را به کام مرگ فرستاد، هیچ درمان اختصاصی برای مبتلایان به این ویروس وجود ندارد و تنها راه مبارزه با آن پیشگیری از طریق واکسیناسیون است. تصویر فوق از یک ویروس آبله با بزرگنمایی ۳۱۰ هزار برابر گرفته شده است.
سندروم ریوی هانتا اولین بار در سال ۱۹۹۳ توجه جهانیان را به خود جلب کرد، زمانی که مرد جوان و سالمی پس از چند روز بیماری به علت تنگی نفس فوت کرد. چند ماه بعد مقامات سازمان بهداشت تایید کردند که منبع ویروس موشی در خانه‌ی یکی از قربانیان بوده است. بیشتر از۶۰۰ نفر در ایالات متحده هم‌اکنون به این ویروس آلوده هستند که تخمین زده می‌شود ۳۶ درصد آن‌ها جان خود را از دست بدهند. این ویروس به صورت فرد به فرد مسری نیست بلکه از طریق مدفوع آلوده‌ی موش به انسان منتقل می‌شود. پیش از این در خلال سال‌های ابتدایی دهه‌ی ۵۰ میلادی و در جنگ کره نوع دیگری از این ویروس شیوع پیدا کرده بود که بنابر اطلاعات مجله‌ی بالینی انجمن میکروبیولوژی آمریکا بیش از ۳ هزار سرباز را مبتلا کرده که حدود ۱۲ درصد آن‌ها از بین رفتند. با این که کشف این ویروس برای پزشکی مدرن تازگی دارد اما بعدها محققان متوجه شدند که در پزشکی سنتی بومیان هاوانای آمریکا بیماری مشابهی با انتقال از طریق موش ذکر شده است. تصویر فوق نمایی از ویروس هانتا معروف به بیماری گناه نامبره (SVN) را در زیر میکروسکوپ الکترونی نشان می‌دهد.
در طول یک فصل تا ۵۰۰ هزار نفر در سراسر دنیا بر اثر ابتلا به بیماری آنفولانزا جان خود را از دست می دهند و گاهی اوقات با پدید آمدن نوع جدیدی از این ویروس میزان مرگ و میر به بالاتر از این عدد نیز می‌رسد. مرگبارترین اپیدمی آنفولانزا به نام آنفولانزای اسپانیایی شناخته می شود. این همه‌گیری از سال ۱۹۱۸ میلادی شروع شد و تا ۴۰ درصد از جمعیت جهان را آلوده کرد که باعث مرگ حدود ۵۰ میلیون نفر در سراسر جهان شد. ویروس آنفولانزا به راحتی می‌تواند بین افراد منتقل شود و هنوز هم ممکن است نوع جدیدی از این ویروس باعث اپیدمی مانند آنچه در سال ۱۹۱۸ رخ داد بشود. تصویر دیجیتالی رنگی فوق ویروس آنفولانزای H1N1 ملغب به آنفولانزای خوکی را در زیر میکروسکوپ الکترونی نشان می‌دهد. در سال ۲۰۰۹ این ویروس چیزی در حدود ۲۰۰ هزار نفر را در سراسر دنیا به کام مرگ فرستاد.
به نظر می‌رسد برای اولین بار ویروس دانگ در سال‌های ۱۹۵۰ میلادی در فیلیپین و تایلند مشاهده شده است. از آن زمان این بیماری در نقاط گرمسیری و نیمه گرمسیری جهان به ویژه مالزی به سرعت انتشار یافته است که تا ۴۰ درصد از جمعیت جهان در این مناطق زندگی می‌کنند. این عفونت از طریق پشه‌ای به نام آئدرس مشهور به ببر آسیایی به انسان منتقل می‌شود. سالانه ۵۰ تا ۱۰۰ میلیون نفر در سراسر جهان به این بیماری مبتلا می‌شوند، اگرچه نسبت مرگ و میر آن نسبت به ویروس‌های مشابه کم و حدود ۲.۵ درصد است اما این ویروس نیز می‌تواند باعث بیماری ابولا مانندی به نام تب و خونریزی دانگی شود که در آن صورت میزان مرگ و میر از ۲۰ درصد بالاتر خواهد رفت. تب دانگی به نام تب استخوان شکن نیز شناخته می‌شود چرا که به دلیل درد شدید بیمار تصور می‌کند استخوان‌هایش در حال شکستن است. هنوز هیچ واکسن موثری بر علیه این بیماری ساخته نشده است. تصویر فوق ذرات ویروس دانگی را در زیر میکروسکوپ الکترونی نشان می‌دهد.
ویروس روتا باعث ایجاد اسهال شدید در کودکان و نوزادان می‌شود، این ویروس می‌تواند به سرعت از طریق تماس با ترشحات مدفوع کودک و نوزاد منتقل شود. اگرچه در کشورهای توسعه یافته کمتر موردی از مرگ و میر بر اثر ابتلا به این بیماری دیده می‌شود اما در کشورهای فقیر و درحال توسعه این ویروس قاتلی بزرگ به شمار می‌آید. تخمین زنده می‌شود در سال ۲۰۰۸ حدود ۴۵۳ هزار کودک زیر ۵ سال بر اثر ابتلا به این ویروس جان خود را از دست داده‌اند. در حال حاظر ۲ نوع واکسن برای جلوگیری از ابتلای کودکان به ویروس روتا ساخته شده‌است، در کشورهایی که واکسن این بیماری را دریافت کرده‌اند کاهش شدید تلفات بر اثر این بیماری گزارش شده است. تصویر فوق ذرات ویروس روتا را تحت بزرگنمایی بسیار بالای ۴۵۶ هزار برابر نشان می‌دهد.
ویروس پولیو عامل شیوع بیماری است که به نام فلج اطفال شناخته می‌شود. این ویروس از طریق ترشحات دهان به دهان یا ورود ذرات مدفوع به بدن انسان منتقل می‌شود. با سرمایه گذاری جهانی که برای واکسیناسیون بر علیه این ویروس انجام شده موارد همه‌گیری جدیدی به این بیماری دیده نمی‌شود. در سال ۱۹۵۲ میلادی یعنی ۳ سال قبل از کشف واکسن این بیماری فقط در آمریکای شمالی ۲۱ هزار کودک مبتلا به این بیماری وجود داشتند. این ویروس با حمله به نورون‌های حرکتی باعث نابودی اعصاب و ایجاد ضایعاتی غیر بازگشت در ماده‌ی خاکستری مغز و بصل النخاع می‌شود. ۲ نوع واکسن بر علیه این بیماری وجود دارند، نوع تزریقی و خوراکی. همگام با برنامه‌ی بین المللی ریشه‌کنی فلج اطفال با واکسیناسیون کودکان در سال ۱۳۸۳ به وسیله‌ی قطره‌ی خوراکی، این بیماری در کشورمان ریشه کن شد. در حال حاضر مواردی از ابتلا به این بیماری در شمال هندوستان، شمال نیجریه و دو کشور همسایه افغانستان و پاکستان یافت می‌شود. هیچ داروی مشخصی برای درمان این بیماری وجود ندارد و ضایعات به وجود آمده غیر قابل برگشت خواهند بود، در صورت ابتلا به فلج سیستم تنفسی به احتمال ۵۰ درصد فرد مبتلا جان خود را از دست خواهد داد.
تب کریمه کنگو نام بیماری شایعی است که توسط این ویروس به وجود می‌آید. با ابتلا به این ویروس فرد دچار تب و خونریزی شدید می‌شود، ۳۰ درصد از افراد مبتلا به این بیماری جان خود را از دست خواهند داد. شایع‌ترین راه انتقال این بیماری از طریق کنه و دام است اما از طریق تماس مستقیم با خون فرد آلوده و ترشحات و مایعات بدن نیز این ویروس انتقال پیدا خواهد کرد. هنوز واکسنی برای انسان یا دام بر علیه این بیماری شناخته نشده است.
SARS یا سندررم حاد تنفسی نام بیماری است که از طریق ابتلا به ویروس کشنده‌ی کرونا ایجاد می‌شود. اولین مورد ابتلا به این بیماری در آسیا گزارش شد و پس از انتقال آن به قاره‌ی آمریکا و اروپا باعث اپیدمی مرگبار جهانی در سال ۲۰۰۳ شد. طبق اسناد سازمان جهانی بهداشت در این همه‌گیری ۸۰۹۸ نفر آلوده شدند که از این میزان ۷۷۴ نفر فوت کردند. ویروس سارس از طریق قطرات تنفسی هنگام سرفه یا عطسه منتقل می‌شود، قطرات آلوده به بیماری با ورود به چشم و بینی فرد وی را آلوده می‌کنند، حتی با لمس اشیا آلوده شده با عطسه و تماس آن شی یا دست به دهان نیز این ویروس قابل انتقال است، بنابراین مانند اکثر بیماری‌ها مهمترین عامل در جلوگیری از ابتلا به این بیماری رعایت بهداشت و شستشوی دست و بدن است.
منبع: زومیت - وحید خامسی