قاسم منصور آل کثیر - انسان ها بیش از آنکه متفاوت باشند، شبیه به هم هستند. این جمله شاید یکی از بهترین تعاریفی باشد که انسان شناسی به ما می آموزد. در انسان شناسی می آموزیم که چگونه در روح فرهنگ های مختلف، نوعی همگرایی و تشابه وجود دارد. به جرات می توان گفت که انسان شناسی مسیر همنشینی فرهنگ ها را هموارتر می کند.
شورای فرهنگ عمومی کشور روز سیزده شهریور را به عنوان روز مردم شناسی (یا به قول نسل جوان این علم، روز انسان شناسی) تعیین کرد و از امسال این روز در تقویم رسمی کشور به ثبت رسید.
این رخداد مبارک، فرصتی است تا این رشته و شخصیت های فرهیخته ای که در این وادی استخوان خرد کردند را بیشتر معرفی و بشناسیم. دانش انسان شناسی ایران بزرگان و پیشکسوت های بسیاری داشته که کوشیده اند تا این پیکره را با چنگ و دندان و با تمام وجود برای ما نسل جوان نگهدارند.
یکی از این پیشکسوتان دکتر ناصر فکوهی است. ایشان از پیشگامان تألیف و ترجمه در عرصه مباحث مربوط به انسان شناسی در ایران است به طوری که به جرات می توان گفت انسان شناسی در عرصه مکتوب با نام ناصر فکوهی عجین شده است.
البته نباید کوشش فرهیختگانی چون کتر بلوکباشی ، استاد صفی نژاد، دکتر ثریا، دکتر ثلاثی، دکتر عسگری و بسیاری دیگر از نسل های گذشته و کنونی را فراموش کرد. دکتر فکوهی خود را در واقع به نسل دوم انسان شناسان ایران متعلق می داند.
اما وجه تمایزی که باعث شده دکتر فکوهی را با سایر اندیشمندان این عرصه متفاوت کند، قدرت گردهم آوردن مجموعه ای از نخبگان و علاقمندان به این رشته در مجموعه ای به نام انسان شناسی و فرهنگ است. این مجموعه با مدیریت ایشان در غالب سایت اینترنتی و نشست های علمی به طور مستمر در حال فعالیت است.
وبگاه «انسان شناسی و فرهنگ» به مدیریت دکتر فکوهی که در آستانه ورود به نهمین سال فعالیتش است هم اکنون بنا بر آمار شمارشگر «وبگذر» مرز 10 میلیون بازدید را، از هنگام تاسیس خود در شهریور 1385، پشت سر گذاشت. به واسطه این سایت، امروز انسان شناسی و فرهنگ نامی آشنا برای تمام علاقمندان فرهنگ و مطالعات بین رشته ای است. وجود بخش های تخصصی مختلف برای فرهنگ های کشور و منطقه و موضوعات انسان شناسی و نشر پرونده های تخصصی انسان شناسی دیگر و ده ها فعالیت علمی که روزانه در سایت منتشر می شوند از نکات بارز این سایت به شمار می رود. همه این فعالیت ها به واسطه رنجی است که دکتر فکوهی به صورت شبانه روزی برای این مجوعه می کشد.
همچنین جا دارد در این یادداشت کوتاه به یکی ازمشکلات نام این رشته اشاره شود. برخی این رشته را مردم شناسی و برخی دیگر انسان شناسی می نامند. ما باید یک بار و برای همیشه چالش نام این رشته را حل کنیم.
به گفته دکتر ناصر فکوهی انسان شناسی در ابتدا یعنی تقریبا در دهه 1310، در چارچوب وزارت فرهنگ آن زمان تاسیس شد و تقلیدی بود از رشته های مشابه در غرب منظورم رشته anthropology است . البته در آن سالها به دلیل تاثیر شدید و آمرانه باستان گرایی رضا شاهی، فرهنگستان ابتدا برای این کلمه واژه «مردم شناسی» را ساخت، دلیلش هم این بود که می خواستند سره نویسی کنند و واژه «انسان» عربی را به کار نبرند و به جای آن واژه «مردم» را به کار بردند که در قدیم در زبان فارسی، به معنی «انسان» بوده است.
این سنت تا امروز در سازمان میراث فرهنگی ادامه دارد و هنوز ترجیح می دهد به جای واژه آنتروپولوژی از ترجمه قدیمی مردم شناسی استفاده کند و ظاهرا دلیلشان این است که این واژه هم «فارسی » است (در حالی که هیچ فارسی زبانی امروز از واژه «مردم» معنی مفرد یا «انسان» نمی فهمد(. این واژه در ایران منشاء سلطنتی و باستان گرایی در پهلوی اول دارد و در جهان منشاء استعماری و پسا استعماری.
امیدواریم که نام این رشته در کشورمان برای همیشه ثابت باشد. همچنین قدر اندیشمندانی همچون دکتر ناصر فکوهی را بدانیم و خدا سایه این نخبگان را از سر کشورمان کم نکند .