بیش از یک دهه است که تهران و هفت کلانشهر کشور با چالش جدی آلودگی هوا مواجه شده‌اند، اما طی این مدت با وجود افزایش بیماری‌ها و مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا، اگر از طرح‌های ضربتی ترافیکی و تعطیلات اضطراری مدارس و ادارات بگذریم، تنها در حد یک وعده‌هایی بر روی کاغذ و یا اجرای طرح‌های نمایشی که بعضا موجبات خنده شهروندان را فراهم کرده، باقی مانده است.
به گزارش ایسنا، دکتر سعید متصدی - معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست در این باره می‌گوید: برنامه‌های طرح جامع کاهش آلودگی هوا تا سال 84 به خوبی اجرا شده اما پس از این مدت یک فاصله هشت ساله در اجرای برنامه‌ها به وجود آمده است.
اما تنها او نیست که بر فاصله هشت ساله در اجرای طرح‌های جامع کاهش آلودگی هوا تاکید می‌کند؛ یوسف رشیدی - مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوا نیز در این رابطه به ایسنا می‌گوید: طی هشت سال گذشته برنامه‌های خوبی مانند استقرار استاندارد یورو 4 در خودرو سوخت در هشت کلانشهر، تعویض قطعه کاتالیست کانورتور و کربن کنیستر خودروها توسط مراکز خدمات پس از فروش خودروها، ارتقاع استاندارد موتور سیکلت‌ها و از رده خارج کردن خودروهای فرسوده بر روی کاغذ نوشته شد که در اجرای هیچ کدامشان اقدام قابل توجهی نمی‌بینیم.
طی 8 سال گذشته اصلا کاری برای حل مشکل آلودگی هوای تهران انجام نشده است که بخواهیم آنرا ارزیابی کنیم!
وی تاکید می‌کند: علاوه بر این اقداماتی هم که انجام شد موثر نبود و در برخی مواقع شاهد راهکارهای خلق الساعه‌ای همچون آب پاشی با هواپیما و یونیزاسیدن جوی بودیم که به عکس طرح‌های مردودی بودند.
رشیدی اضافه کرد: ادامه آلودگی هوا طی سال‌های گذشته نشان می‌دهد که بدنه کارشناسی مناسبی تاکنون برای حل معضل آلودگی هوا وجود نداشته است.
وی تاکید می‌کند: شاید باید بگویم طی 8 سال گذشته اصلا کاری برای حل مشکل آلودگی هوای تهران انجام نشده است که بخواهیم آنرا ارزیابی کنیم!
عامل اصلی آلودگی هوا غفلت از خودروهاست
70 درصد از آلودگی هوای تهران ناشی از منابع متحرک یعنی خودروها و موتورسیکلت‌هاست؛ اما با این حال هر روز به تعداد خودروهای غیراستانداردی که در خیابان‌ها تردد می‌کنند افزوده می‌شوند و روند خروج خودروهای فرسوده نیز سیری به شدت نزولی به خود گرفته است.
ناصر کرمی - استاد دانشگاه و کارشناس ارشد محیط زیست در این باره به خبرنگار محیط زیست ایسنا می‌گوید: مهمترین طرح‌هایی که در طی هشت سال گذشته در رابطه با آلودگی هوا نادیده گرفته شده مربوط به خودروهاست چرا که از سال 79 همواره خودروسازان برای ارتقاع استاندارد خودروها مهلت گرفته و هنوز هم کاری انجام نداده‌اند.
وی می‌افزاید: حتی استانداردی که همه که خود خودروسازان آن را وعده می‌دهند مطابق با آن چیزی است که خودروسازان به زعم خودشان استاندارد می‌پندارند و با استانداردهای جهانی فاصله دارد.
این کارشناس ارشد محیط زیست تاکید می‌کند: مساله خودروهایی که طی 20 سال گذشته در کشور تولید شده نادیده گرفته شده و حتی اگر همین امروز هم خودروها استاندارد شوند خودروهای غیراستاندارد بسیاری در شهر رفت و آمد می‌کنند.
این استاد دانشگاه تصریح می‌کند: ما حتی علل آلودگی هوا تهران همچون مراکز صنعتی، گرمایش خانگی، سوخت غیراستاندارد و غیره نیز اگر چه بی‌تاثیر نیستند اما نسبت به مساله خودروهای غیراستاندارد نقش چندانی ندارند.
میترا البرزی منش - مدیرعامل انجمن پایشگران محیط زیست نیز با اشاره به ضربه هشت سال گذشته برای حل چالش آلودگی هوا به ایسنا می‌گوید: از سال 84 هیچ کدام از راهکارهای مهم طرح جامع کاهش آلودگی هوا به اجرا درنیامد.
وی ادامه می‌دهد: افزایش حمل و نقل عمومی، کاهش تردد خودروهای تک سرنشین و از رده خارج کردن خودروهای فرسوده از جمله مهمترین محورهای این برنامه بود که اجرایی نشد.
این کارشناس محیط زیست می‌گوید: در دولت‌های قبلی برای توسعه خطوط مترو برای گسترش حمل و نقل عمومی بودجه کافی اختصاص نیافت در صورتی که این کار می‌توانست نقش موثری در کاهش آلودگی هوای پایتخت داشته باشد.
البرزی منش می‌افزاید: همچنین در دولت‌های قبلی نظارت دقیقی بر روی خودروهای تولید داخلی صورت نگرفت و ارتقای استاندارد خودروها به دلیل فشارهای خودروسازان عملا منتفی شد.
وی با اشاره به نقش تحریم‌ها در عدم اجرای طرح های کاهش آلودگی هوا شهر تهران می‌گوید: علاوه بر مدیریت غلط در داخل کشورها تحریم‌ها نیز در تعویق اجرای طرح‌ها نقش پررنگی داشتند به عنوان مثال به دلیل تحریم‌ها نتوانستیم سوخت با کیفیت وارد کنیم و مجبور شدیم در داخل سوخت غیراستاندارد مصرف کنیم.
نباید اقدامات خوب دولت قبلی را نادیده گرفت
اسماعیل کهرم - مشاور ارشد رییس سازمان حفاظت محیط زیست به ایسنا می‌گوید: تاکنون هیچ قانونی برای کاهش آلودگی هوا وضع نشده و هر کاری که انجام شده تنها در حد اقدامات مقطعی مانند تعطیلی مدارس و زوج و فرد کردن تردد خودروها بوده است.
وی ادامه می‌دهد: البته نباید اقدامات موثر دولت‌های قبلی در جهت کاهش آلودگی هوا را نادیده گرفت به عنوان مثال حذف موتورهای دو زمانه تنها با یک مصوبه، حذف سرب از بنزین مصرفی کشور و محدود شدن تردد خودروها در مرکز شهر از جمله اقدامات مفیدی بود که در دولت‌های گذشته انجام شد اما باید پذیرفت که در بسیاری از مواقع نیز کاستی‌هایی داشته‌ایم.
کهرم با اشاره به سخنان شهردار تهران که در اجلاس کپنهاگ گسترش فضای سبز و خطوط مترو را دو راهکار اساسی در کاهش آلودگی هوا تهران دانسته بود، می‌گوید: به دلیل قیمت بالای زمین در شهر تهران گسترش فضای سبز ممکن نیست و تنها کاری که در این زمینه انجام شده درختکاری و چمن‌کار در حاشیه اتوبان هاست که علاوه بر تاثیر محدود، آب زیادی هم می‌برد.
یوسف رشیدی - مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوا نیز در این رابطه تاکید می‌کند: حتی اگر تمام فضاهای سبز خالی شهر تهران را به فضای سبز تبدیل کنیم تنها پنج درصد کاهش آلودگی هوای تهران تاثیر خواهد داشت.
مرگ روزانه 14 تن بر اثر بی‌تدبیری اجرای طرح‌های در کاهش آلودگی هوا
به گفته مسوولان روزانه 14 تن بر اثر بی‌تدبیری اجرای طرح‌های کاهش آلودگی هوا می‌میرند، این گفته کهرم است که نه تنها دولت بلکه تمام دستگاه‌ها را مقصر ادامه روند افزایش آلودگی هوا می‌داند و می‌گوید: هیچ کاری برای گسترش خطوط مترو انجام نشده و دولت احمدی‌نژاد هر بار تنها بر سر راه شهردار تهران برای خرید واگن‌های مترو سنگ انداخت.
نوبت معاینه فنی موتور سیکلت‌ها سه سال طول می‌کشد
مشاور ارشد سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به عدم پاسخگویی مراکز معاینه فنی برای بررسی تمام خودروها و موتورسیکلت‌ها می‌گوید: اگر قرار باشد همه موتورسیکلت‌ها معاینه فنی شوند با تعداد خطوط موجود باید سه سال در نوبت بمانند و اصلا به همین دلیل بود که مجلس سن معاینه فنی خودروها را از دو سال به پنج سال افزایش داد.
این در حالیست که رضوی - مدیرعامل ستاد مراکزی معاینه فنی خودروها می‌گوید: مراکز معاینه فنی خودروها در شهر تهران تنها با یک پنجم ظرفیت کار می‌کنند و اگر سن معاینه فنی خودروها کاهش یابد این مراکز می‌توانند به صورت شبانه‌روزی به شهروندان خدمات لازم را ارائه کنند.
اجرای طرح معاینه فنی خودروها برای بخش خصوصی سودآور نیست
کهرم - مشاور ارشد رییس سازمان حفاظت محیط زیست به واگذاری مراکز معاینه فنی برای افزایش ارائه خدمات در این زمینه اشاره کرده و می‌گوید: سرمایه‌گذاری در بخش معاینه فنی به هیچ عنوان برای بخش خصوصی سودآور نیست چرا که برای این کار علاوه بر زمین وسیع برای ساخت پارکینگ به ابزارآلات، مهندسان و کارشناسان بسیاری احتیاج است که دریافت 15، 16 هزار تومان حق معاینه فنی کفاف آن را نخواهد داد.
این کارشناس ارشد محیط زیست تاکید می‌کند: دولت باید برای رونق مراکز معاینه فنی به آنها سوبسید پرداخت کند.
با ساختمان‌های بلند مرتبه مسیر حرکت باد را مسدود کردیم
حتی اگر تاکنون گسترش روزافزون شهر تهران و افزایش جمعیت آن با یک روند کارشناسی انجام گرفته باشد به گفته بسیاری از کارشناسان سالها پیش ظرفیت خود را از دست داده است. چه رسد به آنکه گسترش برج‌ها بلندمرتبه تهران درست در مسیر بادهای غالب این کلانشهر صورت گرفته است.
کهرم در این رابطه می‌گوید: برج‌سازی در غرب شهر تهران باعث شده که حالت سکون و ایستایی در آن ایجاد شده و آلاینده‌های در بالای هوای پایتخت باقی بمانند.
مردم چه نقشی در افزایش آلودگی هوای تهران دارند؟
بر خلاف موضوع خودروسازان و نقش پررنگ دولت در افزایش آلودگی هوای تهران، اجماعی میان کارشناسان در خصوص افزایش آلودگی هوا وجود ندارد.
ناصر کرمی - کارشناسان ارشد محیط زیست تاکید می‌کند: مردم هیچ نقشی در افزایش آلودگی هوا ندارند چرا که سالها مجبور شده‌اند خودروهای آلاینده را با قیمت گزاف خریداری کند.
اما میترا البرزی منش - مدیرعامل انجمن پایشگران محیط زیست نظری بر خلاف آن داشته و می‌گوید: نقش مردم در افزایش آلودگی هوا بسیار مهم است چرا که مشاهده می‌کنیم حتی با شرایط بحرانی هوا مردم همچنان با خودروهای تک سرنشین در سطح شهر تردد می‌کنند.
وی تاکید می‌کند: این در حالیست که ضرر آلودگی هوا پیش از هر چیز به خودشان باز می‌گردد و مردم یا نباید در صورت افزایش آلودگی هوا از خانه بیرون بیایند و یا باید از وسایل حمل و نقل عمومی استفاده کنند.
اولویت همچنان با خودروهاست
مساله خودروها آنقدر تکرار شده که گاهی این شائبه به وجود می‌آید که این موضوع رنگ خود را در مقابل سایر موارد از دست داده اما نمی‌توان انکار کرد که اولویت در اجرای طرح‌های کاهش آلودگی هوا همچنان با استانداردسازی خودروهاست.
البرزی منش - مدیرعامل انجمن پایشگران محیط زیست در این رابطه تاکید می‌کند: نباید به هیچ عنوان به خودروهای غیراستاندارد اجازه شماره‌گذاری داده شود چرا که سهم خودروهای غیراستاندارد در افزایش آلودگی هوا غیرقابل انکار است.
رشیدی - مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران نیز می‌گوید: اگر چه از رده خارج کردن خودروهای فرسوده و استانداردسازی خودروها باید در اولویت اقدامات باشد اما همه طرح‌ها باید در کنار یکدیگر به اجرا دربیایند چرا که در غیر این صورت تنها در کوتاه مدت موثر خواهند بود.
وی می‌افزاید: باید برای خودروهای قدیمی آلاینده همچون پیکان‌ها و خودروهای پرپیمایش مانند تاکسی‌ها و اتوبوس‌های شرکت واحد نیز فکری شود چرا که این خودروها نیز سهم بسیار زیادی در افزایش آلودگی هوا تهران دارند.
بدین سان باید گفت طی 8 سال گذشته نه آب‌پاشی هوای تهران توانست در حل این معضل کمکی کند و نه طرح‌های میلیاردی و غیرکارشناسی همچون ایجاد سپر یونی که متاسفانه با حضور مقامات ارشد دولت به بهره‌برداری رسید توانست در کنترل ریزگردها موثر باشد.
شاید ایرانی‌ها در این مدت فقط از شنیدن این طرح‌ها و سایر طرح‌هایی همچون نصب جت‌فن‌های بزرگ برای تهویه هوای تهران و دستگاه‌های تصفیه هوا که خوشبختانه به مرحله اجرا نرسیدند، لبخندی بر لبشان نشست، اما آرزوی دیدن آسمانی آبی و پاک همچنان در دلشان ماند و در این مدت تنها وزش باد بود که توانست به یاری شهروندان بیاید.
در این میان این پرسش مطرح است پرونده برخورد با مسببان آلودگی هوا و بی‌تدبیری مسئولان این مهم چه زمانی گشوده خواهد شد تا دستگاه قضا یکبار برای همیشه در دفاع از خانواده‌هایی که عزیزانشان به دلیل آلودگی هوا جان باخته، به عنوان مدعی‌العموم ورود پیدا کند.
این بار چشم ایرانی‌ها به دولت تدبیر و امید است که با تدبیری کارشناسانه به جنگ معضل آلودگی هوا برود تا شاید بار دیگر آسمان آبی را ببینیم.