عصر ايران - هر چند 13 آبان به عنوان نماد خصومت ايران و آمريكا شناخته مي شود اما از ياد نبايد برد كه جنبه بيروني اقدام دانشجويان اعتراض به پذيرش شاه در آمريكا بود چرا كه طي 9 ماه قبل از آن دولت كارتر از اين كار استنكاف كرده بود و شاه در كشورهايي چون مصر، مراكش و مكزيك آواره بود و هيچ كشور اروپايي نيز حاضر به قبول او نبود حتي كشورهايي چون اسپانيا كه محمدرضا پهلوي در آنها اقامتگاه مجللي داشت و مطابق قوانين آنها مي توانست براي اقامت در املاك خود وارد آنها شود.
در اين ميان دولت آمريكا شاه را بدون اعلام رسانه اي و با نام مستعار پذيرفت و در يك بيمارستان نظامي بستري شد. اين خبر اما پنهان نماند و اقامت شاه در آمريكا لو رفت و اصطلاحا مثل يك بمب خبري واكنش داشت.
بنابراين مهم ترين دليل دانشجويان مسلمان پيروخط امام براي اشغال سفارت آمريكا اين بود كه دولت آمريكا را به استرداد محمد رضا پهلوي و دست كم اخراج شاه مخلوع وادارد. دانشجويان گفته اند آنها براي اشغال چند روزه و واداشتن دولت كارتر به اين اقدام برنامه ريزي كرده بودند اما استعفاي دولت موقت مهندس بازرگان و به بيان درست تر قبول استعفاي آن پس از اعلام هاي قبلي و حمايت صريح و موكد امام از تسخير سفارت و نامگذاری اين واقعه به انقلاب دوم و افشاي اسناد درون سفارت و بازتاب هاي گسترده بين المللي چنان بود كه تقاضاي اخراج شاه در مرتبه دوم اهميت قرار گرفت چندان كه خروج او از آمريكا و سفر به پاناما در دي ماه نيز گره را باز نكرد.
دولت بازرگان استعفا كرد و رهبر فقيد انقلاب در غياب رييس جمهور و مجلس كه هنوز انتخاب نشده بودند امور كشور را به شوراي انقلاب سپرد كه نقش قوه مقننه را ايفا مي كرد و قرار شد تا تشكيل مجلس و دولت نقش قوه مجريه را نيز بر عهده گيرد.
در اين ميان مهندس بازرگان كه ديگر نخست وزير نبود دست به ابتكاري زد كه باور آن هنوز هم پس از 34 سال دشوار است. چرا كه سياست را امري پيچيده و چند لايه مي دانيم و ابتكار بازرگان با این توصیفات نمی خواند.
ماجرا از اين قرار است كه كمتر از يك ماه پس از واقعه گروگان گيري و براي آن كه غائله فروكش كند بازرگان در نامه اي از محمد رضا پهلوي مي خواهد داوطلبانه به ايران بازگردد تا گروگان ها آزاد شوند. اين در حالي بود كه درست 8 ماه قبل از آن امير عباس هويدا نخست وزير 13 ساله همان شاه اعدام شده بود و قبل تر ژنرال هاي او و اساسا شاه اهل فرار بود نه قرار و در شرايط بهتر نيز قادر به تصميمات شجاعانه نبود.
به هر رو نامه مهندس مهدي بازرگان به محمد رضا پهلوي براي حل بحران گروگان ها واقعيت دارد و در زمره اسناد تاريخي ثبت شده است و هر چند از سلامت نفس اين سياستمدار فقيد و وطن دوستي او حكايت مي كند در عين حال نشان مي دهد كه سياست مداري با سابقه و صبغه او نيز گاه دچار ساده سازي مي شود.
متن نامه از اين قرار است:
بسم الله الرحمن الرحيم
اعليحضرت سابق آقاي محمد رضا پهلوي
اگر هميشه از من صراحت ديده ايد كه تلخ بوده است فكر مي كنم هر دفعه نيز روشن شده است كه گفتارم خالي از صداقت و حسن نيت نبوده و درست از آب درآمده است.
حالا هم مي خواهم پيشنهادي بدهم كه به خواست خدا خير بزرگ براي همه و از جمله شما و شهبانو در دو دنيا خواهد داشت. در برابر وضع وحشتناك حاضر و مساله لاينحلي كه گروگان گيري اعضاي سفارت آمريكا و سرسختي طرفين دعوي بر سر استرداد شما به وجود آورده است و مي رود كه خداي ناخواسته عالمي به آتش و مرگ كشيده شود بياييد يك ژست عالي تاريخي و در عين حال ساده انجام دهيد: اعلام مراجعت به ايران براي حضور و دفاع خود در محاكمه بنماييد. كليد نجات مملكت و باز شدن گره كور بين الملل و همچنين آزادي وجدان تان و خروج از وحشت حاضر به دست شماست.
به خاطر هموطنان و براي اثبات دوستي و خدمت گزاري به آنان و به شريعت كه هميشه مدعي بوده ايد اين كار را بكنيد و بي درنگ هم بكنيد.
گروگان ها آزاد خواهند شد مردم آمريكا كه نمي گذارند دولت شان شاه را تحويل بدهد راضي و خلاص خواهند شد.حمله به ايران و هر گونه مشكلات و مصايب احتمالي هم مرتفع خواهد شد. اروپا و آسيا از نگراني بيرون مي آيند و بالاخره شهرت جهاني و افتخار خدمت بي نظيري كه كفاره اي از گذشته و آبرويي براي آينده خواهد بود مي خريد. چه بسا همين عمل تاثير بر دل ها و در محكوميت شما داشته باشد.
در هر حال من پيشقدم در تقاضاي تخفيف و كوشا براي اخذ گذشت خواهم بود. روساي كشورها نيز چنين وساطت خواهند كرد. اين را هم بدانيد كه در صورت خودداري از چنين شهامت مردانه وضع مردم ايران و دنيا طوري نيست كه به سلامت و به سلطنت برگرديد.
عاقلانه ترين و خوش عاقبت ترين راه حل همان است كه عرض كردم. خداوند الرحم الراحمين است و درِ توبه و سعادت را به روي بندگان باز گذاشته است.
مهدي بازرگان- تهران – نهم آذرماه 1358