صادق زیباکلام در نشست نقد مستند "انتهای خیابان پاستور" تاکید کرد که نقش مردم و به ویژه کسانی که می‌خواستند انتخابات ریاست‌جمهوری سال 92 را تحریم کنند ولی در آخرین لحظات تصمیم‌شان عوض شد، در فیلم کمرنگ بود. به زعم وی اگر این گروه رای نمی‌دادند قالیباف رییس‌جمهور می‌شد نه روحانی.
به گزارش مهر، جلسه نقد و بررسی فیلم "انتهای خیابان پاستور" به کارگردانی مشترک محسن خان جهانی و جعفر محمدی شامگاه دوشنبه 17 شهریور با حضور صادق زیباکلام و مرتضی ندایی و ارد عطارپور دو مستندساز کشور و همچنین محمدعلی ابطحی، ماهایا پطروسیان و جمعی از هنرمندان و علاقمندان به سینمای مستند در سینماتک خانه هنرمندان ایران برگزار شد.
عطارپور در ابتدای این جلسه با بیان اینکه فیلم‌های خان‌جهانی ویژگی‌های منحصر به فردی دارد، گفت: او سوژه را بسیار خوب انتخاب کرده و سریع ردیابی می‌کند. سوژه ای که دیگران بی تفاوت از کنار آن عبور می کنند.
در همه طرح های خان جهانی یک خط طنز وجود دارد
این مستندساز افزود: در همه طرح های خان‌جهانی یک خط طنز وجود دارد که خان‌جهانی انرژی فیلم را از این خط طنز تنظیم می کند. یعنی در فیلم "انتهای خیابان پاستور" خان‌جهانی لحظاتی را از پشت صحنه انتخابات می آفریند که شاید این درام سیاسی کشور می توانست به شکل کلاسیک تعقیب شود و این حسن فیلم بود اما از میانه فیلم استفاده از تصاویر آرشیوی فیلم را کمی با سقوط مواجه کرد. البته ارزشهای فیلم را نمی توان نادیده گرفت اما در این بخش نسبت به بخش ابتدایی فیلم علاقه کمتری به تعقیب فیلم پیدا شد و این باعث شد که قسمت های میانی فیلم دچار افت و لغزش شود.
در ادامه این نشست زیباکلام در ابتدای به غافلگیری خود از این جلسه نقد فیلم اشاره کرد و گفت: من در دوران انتخابات به جلسات زیادی برای سخنرانی و مصاحبه رفتم و یکی از مفصل ترین این جلسه ها این بود که عده ای از دانشجویان به منزل من آمدند و در مورد مسائل سیاسی و انتخاباتی صحبت شد. بنابراین همه تصور من از این فیلم این بود که همان فیلمی است که در خانه خودم گرفته شده و این جلسه قرار است یک جلسه پرسش و پاسخ سیاسی باشد.
وی در ادامه با تایید سخنان عطارپور درباره نقص های موجود در مستند "انتهای خیابان پاستور" عنوان کرد: بعضی از این صحنه ها برای من که مناظره ها و مسائل انتخابات را پیگیری می کردم خسته کننده بود. با این حال این فیلم فقط یک مستند به معنای سینمایی نیست و من فکر می کنم بخشی از تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی ایران بعد از انقلاب اسلامی است. بسیاری در آینده به این فیلم علاقمند خواهند شد و بارها آن را نگاه می کنند مثل محصلان، پژوهشگران و صاحب نظران علوم سیاسی و اجتماعی چون داستان این فیلم انتخابات بود و انتخابات 92 از جهاتی بسیار مهم بود.
اگر آخرین روز تبلیغات انتخاباتی از روحانی هم می پرسیدید نتیجه انتخابات چه خواهد شد، نمی دانست
این کارشناس مسائل سیاسی افزود: خیلی ها ممکن است بگویند ما از ابتدا حدس می زدیم که نتیجه انتخابات به این شکل رقم می خورد اما اگر شما آخرین روز تبلیغات انتخاباتی از خود روحانی و خاتمی هم می پرسیدید که نتیجه انتخابات چه خواهد شد واقعا نمی دانستند. یعنی این طور نبود که نتیجه تمام شده باشد. ما تا دقیقه 90 فکر نمی کردیم که این اتفاق بیافتد و روحانی پیروز این انتخابات باشد.
وی با اشاره به اینکه در موارد این چنینی بسیار کم پیش می آید که گریه کند، بیان کرد: من هم انتقادهایی به فیلم خان جهانی دارم و آن این است که این سوال یعنی همان چرایی رای دادن سیل کسانی که انتخابات را تحریم کرده بودند در این فیلم نشان داده نشده بود.
دلیل اینکه تحریمی ها به یک باره تصمیم گرفتند رای دهند، در فیلم نبوداستاد دانشگاه تهران اضافه کرد: پاسخ های مهمی برای این مساله وجود دارد که چطور تحریمی ها به یک باره در روزهای آخر نظرشان عوض شد و تصمیم گرفتند که رای بدهند؟ اگر آنها رای نمی دادند قالیباف حتما رئیس جمهور بود. نشان ندادن این مساله از جمله نقایصی است که فیلم خان‌جهانی دارد. باید فیلمساز به این بخش وارد شود و من به عنوان استاد علوم سیاسی فکر می کنم که بهمنی از آدمهایی که روز آخر نظرشان عوض شد، به راه افتاده بود.
در این فیلم بیشتر دیدگاه ژورنالیسمی حاکم استمرتضی ندایی دیگر مستندساز حاضر در این نشست نیز معیار خود را در بررسی فیلم های مستند خلاقیت آنها عنوان کرد و گفت: به نظرم این فیلم در مجموع دارای خلاقیت بود. آنچه که در مقایسه مستند خلاقه هنری با گزارش یا ژورنالیست و سرهم بندی کردن مواد و متریال ها یافت می شود این است که ژورنالیسم مثل لکه سفیدی روی سیاهی یک اثر هنری آن را به لک و پیس تبدیل می کند. در این فیلم هم بیشتر دیدگاه ژورنالیسمی حاکم است.
وی در ادامه با اشاره به گفته زیباکلام بیان کرد: من هم از این زاویه به فیلم نگاه می کنم که نقش حماسه آفرینان در این فیلم خالی است. مردمی که ما در فیلم می بینیم همان کسانی هستند که در فضای هیجان زده انتخابات و تبلیغات حضور دارند. ما آن دسته از مردمی را که تا لحظه آخر تصمیم نگرفته بودند، در این فیلم نمی بینیم. گویا حماسه انتخابات را تنها این 8 نامزد آفریدند. علیرغم اینکه فیلم زمان مناسب را هم برای نشان دادن این بخش داشته است و دوربین باید به جای هیجانات بخشی از آن لحظات مردم در خلوت و بدور از هیجانات انتخاباتی را ثبت می کرد.
نمی توان نقش صدا و سیما را در این انتخابات کمرنگ جلوه داددر ادامه جعفر محمدی تهیه کننده و یکی از کارگردانان فیلم در پاسخ به انتقادات مطرح شده درباره استفاده از تصاویر آرشیوی که از صدا و سیما پخش شد اظهار کرد: من و خان جهانی با یکدیگر بحث می کردیم که چه حجمی از این تصاویر آرشیوی در فیلم استفاده شود. طبق نظرسنجی صدا و سیما 50 درصد مردم با دیدن برنامه های تلویزیونی و مناظره ها تصمیم گرفتند که به چه کسی رای بدهد البته به رسانه ملی "رسانه میلی" هم گفته می شود اما نمی توان نقش صدا و سیما را در این انتخابات کمرنگ جلوه داد.
این روزنامه نگار اضافه کرد: نکته دیگر تاثیربخشی تصاویر تلویزیونی است مثلا تصویری که در آن حسن روحانی می گوید "من حقوقدانم" برای همیشه از جملات ماندگار تاریخ خواهد شد و من از آن در فیلم استفاده کردم تا توسط نسل های بعد هم دیده شود. مثل تصاویری که ما از مردان بزرگ تاریخ ایران در تلویزیون می بینیم و حالا بعد از سالها به شکوه آنها پی می بریم. بنابراین بعضی از این تصاویر برای فرزندان و آیندگان آورده شد که این مقطع از تاریخ را ببینند.
وی ادامه داد: نکته دیگر کسانی هستند که انتخابات را تحریم کرده بودند و بعد در روزهای آخر تصمیم گرفتند که رای بدهد. درباره کمرنگ بودن این مساله در فیلم باید به کمبود زمان اشاره کرد. ما 20 روز تبلیغات انتخابات و 8 کاندیدا داشتیم و هر کدام از اینها در این 20 روز سفرهای متعددی رفتند. نمی شد همه اینها را در 90 دقیقه گنجاند. بنابراین مجبور شدیم به مخاطب کد بدهیم. مثلا یکی از این نمایش کدها، تصویری بود که از خود زیباکلام در فیلم انتخاباتی حسن روحانی انتخاب شد. زمانی که می گوید ما گزینه دیگری جز رای دادن نداریم. بنابراین ما اولویت بندی کردیم و این اولویت بندی ها می تواند سلیقه ای باشد. مثلا ممکن است کسی بگوید رد صلاحیت ها بخش مهمی از انتخابات بود و من می توانم این جواب را بدهم که هر کدام از این موضوعات در انتخابات 92 به تنهایی قابلیت تبدیل به یک فیلم را دارد.
زیباکلام در واکنش به سخنان محمدی اظهار کرد: بهتر بود جعفر محمدی به جای توجیه کردن درباره کدسازی و کمبود زمان در فیلم می گفت که چرایی رای دادن تحریمی ها دغدغه من نبوده است.
عطارپور نیز در پاسخ به سخنان محمدی بیان کرد: با این حال می شد تعلیق بیشتری در فیلم ایجاد کرد و موقعیت کاندیداها را نسبت به یکدیگر با گنجاندن نظرسنجی ها ارزیابی کرد. به این ترتیب نکته مورد نظر زیباکلام یعنی تصمیم عده ای از مردم در لحظه آخر با نمایش این نظرسنجی ها قابل بیان بود. اینکه این اسناد در دست یک مستندساز تبدیل به یک اثر خلاقه شود بسیار مهم است. درواقع کارگردان می توانست با رویکردها و زاویه های مختلفی از این آرشیوها بهره بگیرد و نگاه آشنا را به روایتی نو تبدیل کند.
من برداشت فیلمساز را ندیدم
در ادامه در جلسه پرسش و پاسخ این فیلم مخاطبان نظر خود را درباره فیلم بیان کردند و ماهایا پطروسیان به عنوان یکی از مخاطبان فیلم گفت: آنچه که من اینجا دیدم روایت اتفاقات یک ماهه انتخابات بود اما از دیدگاه خود فیلمساز هیچ برداشتی نداشتم.
خان جهانی کارگردان "انتهای خیابان پاستور" پاسخی برای سوال پطروسیان نداشت و گفت: من چندان متوجه منظور این سوال نشدم و جوابی هم برای آن ندارم.
وی همچنین در پاسخ به انتقادات مطرح شده، ابتدا از مخاطبانی که فیلم را با "صندلی 257" مستند قبلی این کارگردان مشابه دانسته بودند، خواست بین این دو مستند مقایسه نکنند و ادامه داد: این فیلم را می توان برای هر یک از کاندیداها به طور جداگانه ساخت و نباید این شائبه شباهت پیش بیاید.
دیدگاه خان جهانی نسبت به عارف و روحانی کاملا مشخص بوداین مستندساز در واکنش به اینکه فیلم جسارت کمی در پرداختن به مسایل داشته است، اظهار کرد: من بیشتر سعی کردم طرح موضوع کنم نه طرح موضع. البته باید بگویم که ما بیشتر از این نمی توانستیم جلو برویم شاید اگر من جای زیباکلام که یک استاد علوم سیاسی است، بودم حتما خیلی بیشتر از اینها جلو می رفتم و مسائل دیگری را هم طرح می کردم اما من مستندسازم و خود را سیاستمدار نمی دانم. این فیلم هم یک مستند سیاسی نیست بلکه در نظر من یک مستند اجتماعی است و اصلا من به این مشهورم که مستندساز ورزشی هستم.
بعد از این سخنان زیباکلام در پاسخ به پطروسیان عنوان کرد: هرکسی هر اثری را خلق می کند از خود ردپایی به جا می گذارد. در این فیلم هم دیدگاه خان جهانی نسبت به عارف و روحانی کاملا مشخص بود. اینکه عموما گفته می شود که من بی طرفم یک فریب است و اساسا در خلق فیلم، کتاب، نوشته و یا هر اثر دیگری این معنا ندارد.
عطارپور نیز با تایید سخنان زیباکلام خاطرنشان کرد: در خنثی ترین حالت، مولف در فیلم حضور دارد اما به گونه ای ارائه می شود که شما آن را احساس نمی کنید.
وی در واکنش به سخنان محمدی نیز گفت: فیلمساز فیلمش را برای زمان خود می سازد و حالا ممکن است برای بعدها هم کارکرد داشته باشد.
در انتهای این نشست محمدعلی ابطحی از اهمیت انتخابات این دوره و دلایل این اهمیت سخن گفت و اینکه این دلایل می توانست در فیلم مطرح شود.
فیلم باید "آشپزخانه" های انتخاباتی را بررسی می کردوی انتخابات 92 را مهمتر از انتخابات 76 دانست و عنوان کرد: وقایع رخ داده در هشت سال گذشته در این انتخابات بسیار موثر بود. اگر بپذیریم که این انتخابات متفاوت بود پس دلایل متفاوتی هم داشته است اما این دلایل در فیلم وجود نداشت. بنابراین دلیل حضور این افراد به گفته زیباکلام مهم است.
این اصلاح طلب ادامه داد: نکته دیگری که برای تکمیل این فیلم در پروژه های بعدی خوب است پرداخته شود، بررسی "آشپزخانه" های انتخاباتی است یعنی جایی که نامزدها در جلسات خود تعیین می کنند که چه مواضعی داشته باشند. مثلا این جمله را که روحانی می گوید "من سرهنگ نیستم" در همین "آشپزخانه ها" به آن رسیده اند.
در پایان این جلسه محمدی مدیر مسئول سایت عصر ایران از مشکلات و مسایل عرصه های سیاسی و حتی روزنامه نگاری و بیان مسایل اجتماعی سخن گفت و بیان کرد: پرداختن به اصل ماجرا جسارت می خواست و این جسارت ها را به تدریج باید افزایش داد.