در مراحل هضم غذا مواد مفید و قابل استفاده در روده كوچك جذب میشود و بخش ناچیزی بصورت غیرقابل جذب وارد روده بزرگ میشود.
این بخش غیرقابل جذب عمدتاً مواد فیبری (پلی ساكاریدهای موجود در غشاء سلولهای گیاهی) و منشأ آنها دانه غلات و حبوبات است. در روده بزرگ عمدتاً آب و املاح جذب میشود و آنچه نهایتاً دفع میشود در یك فرد سالم معادل 400-200 گرم مدفوع و 24 ساعت است.
حدود 75 درصد وزن مدفوع آب است و 25 درصد دیگر مواد جامد است محتویات مواد جامد مدفوع عمدتاً از لاشه میكروبها و مواد فیبری تشكیل شده است.
بنابراین وزن و قوام مدفوع در هر فرد بستگی به میزان آب موجود در آن و حجم مواد فیبری دارد. درصد مواد فیبری در مدفوع بستگی كامل به میزان مصرف این مواد در رژیم غذایی دارد و حجم آب مدفوع بستگی به حركات دودی روده بزرگ (طول مدت ماندگاری مواد دفعی در روده بزرگ و فعالیت روده بزرگ در جذب آب مدفوع) دارد.
در افرادی كه مقدار زیادی فیبر مصرف میكنند (نان گندم و جو سبوس دار، حبوبات و...)و حركات دودی روده بزرگ طبیعی نیز دارند، حجم مدفوع در 24 ساعت ممكن است به 400 گرم برسد.
تعریف یبوست:
نزدیك به نیمی از افراد كه با شكایت یبوست به پزشك مراجعه میكنند طبق تعریف یبوست ندارند اغلب این افراد از میزان و یا نحوة دفع مدفوع شكایت دارند. تعداد دفعات اجابت مزاج در افراد مختلف جامعه متفاوت است و از 3 بار در روز تا 3 بار در هفته محدوده طبیعی تلقی میشود. به همین دلیل بوجود آمدن تغییر در تعداد دفعات اجابت مزاج در هر فرد نسبت به وضعیت معمولی او (كاهش تعداد دفعات اجابت مزاج) باید یبوست تلقی شود ولی اگر كسی همیشه یكبار در هر مدفوع نیز بستگی كامل به نوع رژیم غذایی فرد دارد و كاهش قابل وجه مواد فیبری در غذا میتواند منجر به مدفوع كم حجم و خشك شود كه با تغییر رژیم اصلاح میشود.
علائم
علائم زیر ممكن است همراه با یبوست وجود داشته باشد:
•احساس پری در مقعد
•احساس نفخ وگاز
•احساس نیاز به دفع فوری مدفوع اما عدم توانایی در دفع كامل
•درد شكم و گرفتگی عضلات شكم
•تهوع
یكی از علل مهم یبوست مصرف غذایی كم فیبر و كم آب است. در مسافرت كه معمولاً كه رژیم غذایی شما عوض میشود، میتواند یبوست ایجاد گردد. خانمهای حامله اغلب یبوست پیدا میكنند. علل دیگر یبوست عبارتند از كم تحركی، استفاده نادرست از مسهلها، مصرف داروهای خاص (از قبیل داروهای ضد درد، مدرها، و آنتی هیستامینها) یا عدم اختصاص وقت كافی برای عمل دفع مدفوع میباشد. بیماریهایی از قبیل مرض قند و كم كاری تیروئید نیز ممكن است باعث یبوست شوند.
بررسی های لازم
بیشتر اوقات علت یبوست یك مسئله جدی نیست اما در موارد نادر، یبوست مزمن ممكن است علامت انسداد یا ناهجاری در روده بزرگ باشد. پزشك شما میتواند برای بررسی علت یبوست شما را تحت آزمایش قرار دهد تا علت زمینهای را پیدا كند.
سابقه پزشكی شما
پزشك شما ممكن است مطالبی از این قبیل بپرسد:
•اخیراً چه داروهایی مصرف نموده اید؟ (مسكن، ضد افسردگی)
•چه مدت است كه این علائم را دارید؟
•چه نوع غذاهایی میل میكنید؟
•فعالیت معمول شما چقد است؟
•آیا مشكلات پزشكی دیگری دارید؟
•آیا شما معمولاً از مسهل یا تنقیه استفاده میكنید؟
•آیا همزمان با دفع مدفوع درد و یا خونریزی دارید؟
آزمایش ها
برای كنار گذاشتن علل جدی یبوست معایناتی انجام میشود. معمولاً نمونه مدفوع و خون جهت آزمایش گرفته میشود. انجام سیگموئیدسكوپی ممكن است لازم باشد. طی این آزمون، پزشك درون روده بزرگتان را به وسیله یك دستگاه بخصوص مشاهده میكنید. ممكن است یك عكسبرداری ویژه با اشعه ایكس كه تنقیه با باریم نامیده میشود، نیز انجام شود. برای این آزمون روده بزرگ توسط محلول باریمدار پر میشود، سپس عكسهایی با اشعه ایكس از كل روده بزرگتان گرفته میشود.
درمان یبوست
بعد از بررسی شما یك طرح درمانی مناسب توسط پزشكتان توصیه میشود. این درمان میتواند خوردن فیبر بیشتر، انجام ورزش بیشتر و پرهیز از مصرف زیاد از حد مسهلها و یا قطع داروهای غیرضروری باشد.
فیبر بیشتری بخورید
یكی از بهترین راههای درمان شما مصرف غذاهای با فیبر زیاد است. بهترین منبع فیبر، غلات (جو، گندم) و سپس حبوبات است. سبزیجات نیز دارای فیبر قابل توجهی هستند. مواد فیبردار حجم مدفوع را زیاد و دفع آن را از روده بزرگ تسریع مینماید. نوشیدن مایعات كافی هم توصیه میشود.
مرتب ورزش كنید
ورزش منظم به بهبود كار روده بزرگ و رفع یبوست كمك میكند درباره شروع برنامه ورزشی از پزشكتان سوال كنید.
از مصرف مزمن و طولانی مدت مسهل پرهیز كنید
مسهل ها روده بزرگ را تحریك میكنند تا سریعتركار كند. مصرف مداوم مسهلها میتواند سبب كش آمدن وضعیت شدن روده بزرگ گردند. و نهایتاً ممكن است روده بزرگ بدون آنها اصلاً كار نكند. پزشكتان میتواند به شما در قطع وابستگی به مسهلها كمك نماید. در هر صورت، هرگز قبل از مشورت با پزشك آنها را مصرف نكنید.
مواد پرفیبر
مصرف مواد غذایی زیر حاوی فیبر هستند و در پیشگیری درمان یبوست میتوانند مؤثر باشند.
•غلات پرفیبر
•حبوبات (نخود، لوبیا، عدس، لپه، باقلا)، سبوس و سبوس گندم و جو
•سبزیجات (مانند گل كلم، هویج و نخودسبز)
•میوههای تازه بخصوص سیب، گلابی و میوههای خشك مانند كشمش و برگه زردآلو
•گردو، فندق، بادام و غلات (بخصوص حبوباتی از قبیل عدس و لوبیا قرمز)
•استفاده روزانه از سالاد و كاهو همراه با یك قاشق غذاخوری سبوس گندم بعلاوه روغن زیتون و آب لیمو كمك كننده است.
•توصیه میشود مصرف برنج را محدود نمایید و بجای آن نان جو و یا سنكگ استفاده نمایید.
بررسی و معالجه یبوست شدید و مقاوم
اكثر قریب به اتفاق افرادی كه یبوست دارند، با درمانهای معمولی
خوب میشوند. وقتی یبوست شدید باشد و بیمار با درمانهای معمول بهبودی
پیدا نكند لازم است بررسی دقیقتری از جمله اندازهگیری مدت زمان عبور مواد
از روده بزرگ را با عكسبرداری مخصوص انجام گردد.
در این بررسی معمولاً بیمار تعداد 60 عدد از قرصهای كوچكی را میخورد و پس
از چند روز با عكسبرداری ساده شكم طول مدت عبور مواد از روده بزرگ تعیین
میگردد. براساس نتیجه این كار در مورد درمان طبی و یا جراحی روده بزرگ تصمیمگیری میشود.
منبع: مرکز تحقیقات گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران