عصرایران - "در عصري که سرعت رشد فناوري به مرز تکينگي (به نقطه بي بازگشت همراه با سرعت غيرقابل پيش بيني) رسيده است، من يک ضدانقلابم. آري سوريه را دو روحيه انقلابي نابود کرد... مي خواهم به اصلاح طلبان بگويم که پس از ردصلاحيت هاشمي، «مهاجرت به درون» يک برخورد انقلابي است و انقلابي گري در شان اصلاح طلبان نيست. قهر و خانه نشيني، رفتن به تعطيلات، اعلام اينکه «کانديدا نداريم»، «راي نمي دهيم»، «بازي، تک اسبه است»، «پايان دموکراسي است» و نظاير اينها، اينها همه يعني آيه ياس خواندن و اين پيام غيرمستقيم را به جامعه دادن که «ديگر اميدي به اصلاح نيست». آيا مايوس کردن جامعه و بسته ديدن همه دريچه هاي اصلاح پذيري، به معني پاشيدن بذر نااميدي نسبت به آينده و رهنمون کردن جامعه به دو گزينه «درخود فرو روي و انحطاط» يا «درهم ريزي و انقلاب» نيست؟"
(محسن رناني/ شرق/ 11 خرداد)
" من شخصا سالیان بسیاری است که در انتخابات شرکت نکرده‌ام و دلایل آن چندگانه است. سامان انتخاباتی و نحوه مدیریت انتخابات در تولید و توزیع قدرت سیاسی در ایران به‌گونه‌ای است که ورودی سامان انتخاباتی، فرآیند انتخابات و خروجی آن تا ایجاد چرخه پاسخگویی بسامان فاصله دارد... بر این دلیل، باید دو وجه رمانتیک و چه‌بسا کمال‌گرای خود را اضافه کنم که به‌راحتی تن به هر حادثه‌ای نمی‌دهم."
(حاتم قادری/ شرق/ 30 اردیبهشت) " دوباره شاهد فضایی خواهیم بود که به دلیل درگیری‌های متقابل به تعلیق امور دامن می‌زند. به همین علت بر تعبیری که این روزها در ذهنم شکل گرفته تاکید دارم: ما شاهد خردادی دیگریم، اما از نوع «خسته». اگر بر این باورید که خرداد 76 و اصیل به پیروزی دست یافت، می‌توانید حدس بزنید «خرداد خسته» چه وضعیتی خواهد داشت."
(حاتم قادری/ شرق/ 30 تیر)
***
1) آمریکا سرزمین "فقر فلسفه" است. اما همین آمریکا فیلسوفی در ادامه سنت پراگماتیسم ویلیام جیمز و جان دیویی تحویل جهانیان داده است به نام "ریچارد رورتی" - خدا رحمت کند رورتی را - می توان او را فیلسوف امید اجتماعی و اندیشه جدید اتوپیا نامید.
این گروه از فیلسوفان آمریکایی اتفاقا تاثیراتی زیادی بر جامعه شناسان نهاده اند. الهام پذیری های اروینگ گافمن، جامعه شناس برجسته آمریکایی از جیمز و در کشور خودمان متاثر شدن کتاب "دموکراسی یا حقیقت" (به قلم علی میرسپاسی) از ریچارد رورتی شاهدی بر این مدعا است. رورتی با رد گزاره های فرانهادی و فرا تاریخی به جنگ فلسفه پردازی های ناامید کننده و ضد نهادسازی می رود. رورتی همگان و نیز روشنفکران را همواره به اشاعه امید اجتماعی در عرصه جامعه فرامی خواند. او دگرسازی ها و هویت گرایی ها را نتیجه ناامیدی اجتماعی و فقر اندیشه اتوپیایی می داند.
در بستر همین سنت اتوپیایی جدید که گسستی از مفهوم کلاسیک و ناکجاآبادی اتوپیاست، آگوست سال 2012 انجمن جامعه شناسی آمریکا ASA)) در دنور کلورادو نشست سالانه اش را با محوریت موضوع "اتوپیاهای واقعی" برگزار کرد. اتوپیا در معنای جامعه شناختی جدیدش به "شرایط و نهادهای جایگزین و آینده های محتمل" می پردازد.
جدال اتوپیای قدیم و جدید 2) انتخابات ریاست جمهوری اخیر به ویژه فاصله 24 روزه میان رد صلاحیت نفسگیر اکبر هاشمی رفسنجانی تا روز انتخابات یعنی 24 خرداد به مثابه یک کارگاه آموزشی است. هر طلبه ای که آهنگ مطالعه تاریخ روشنفکری ایران و نیز ماهیت پویای جامعه ایران و نیز جمهوری اسلامی را دارد نمی تواند و نباید این 24 روز را فراموش کند.
در خرداد 84 و 88 روشنفکران حوزه عمومی در کمپ های مختلف انتخاباتی بیانیه دادند، نشاط بخشیدند و البته برخی هم برای یکدیگر خط و نشان کشیدند. در خرداد نفسگیر 92 خبری از روشنفکران حوزه عمومی (public intellectuals)نبود.
هرچه بود آیه یاس بود. دوری از اندیشه اتوپیایی جدید یا رمانتیسیسم و چسبیدن به اندیشه اتوپیایی قدیم آنگونه که در کلام استاد حاتم قادری به چشم می خورد. ازیک سو درک نادرست تاریخی از جمهوری اسلامی و ماهیت سیال و ناپایدار جامعه ایران ترکتازی می کرد؛ کلیشه هایی چون "گزینه نظام مشخص است"، "نمی گذارند دیگر اصلاح طلبان برگردند"، "کره شمالی اسلامی"، و قس علی هذه. از سوی دیگر شاهد فقدان امید اجتماعی و اتوپیاهای جامعه شناسانه و ممکن بودیم.
از رورتی تا رنانی
3) در میانه سکوت روشنفکران، جای دیگر اتفاقات از جنس دیگر درحال وقوع بود. از جنس ایران جدید. پیوند خورده با فضای مجازی و نسل جدید. نسل جدید فعالان مدنی،سیاسی،شهروند-روزنامه نگار به پاخاستند و آن شد که دیدیم.
به تعبیر بیهقی نسل جدید، نسل قدیم را "هزیمت کردند هزیمتی هول". دکتر حاتم قادری که نسل من از او چیزها یادگرفته است حتی پیش از رد صلاحیت هاشمی با نگارش یادداشت "رای ایجابی یا مصلحتی" تلویحا تخم تردید را پراکند چه رسد به فضای یاس آلود پس از 31 اردیبهشت. حال اما قادری مجددا و یک ماه بعد از انتخابات -که تحلیل های "بعد از وقوع واقعه" سکه رایج شده است- در گفت و گو با روزنامه وزین شرق درباره آینده دولت جدید بذرهای تردید و آیه های تاریکی می پراکند.
آقای دکتر قادری! رای دهندگان با آگاهی به همه محدودیت های ساختاری به پای صندوق ها رفتند. قصد کردند تا بلکه از میان آینده های محتمل، آینده ای را بسازند که به اتوپیای شان نزدیک تر باشد.
در قطب دیگر اما اقتصاددان/جامعه شناسی به نام دکتر محسن رنانی جانانه قیام کرد. همگان را به "مهاجرت به بیرون"، "ضد انقلابی گری" و به تعبیر رورتی "اشاعه امید اجتماعی" تشویق کرد. رنانی از جمله نادر روشنفکران تولید کننده دانش (knowledge producer)بود که در آن روزهای یاس ناشی از رد صلاحیت تاریخی و بهت آور هاشمی، "اتوپیا سازی" کرد،ناامید نشد،به درون هجرت نکرد، با جامعه اش "غریبه" نشد، نشاط تزریق کرد و دیگران را نیز به خیزش درآورد.
رورتی و رنانی به ما می آموزند که می توان در اوج ناامیدی، اندیشه اتوپیا را فراموش نکرد.
*دانشجوی دکترای جامعه شناسی در تگزاس