صنعت بیمه - بیمه های اموال یک شاخصه اصلی از بیمه خسارت است و از جمله مهمترین و وسیعترین انواع بیمه به شمار می آید. با توجه به اینکه این نوع از بیمه متوجه اموال مختلف بیمه گذار است، تنوع بسیاری در زیرمجموعه های خود دارد؛ به طوری که متمایز و شمارش کردن آنان کاری دشوار است. در دیدگاه حقوقی بحث راجع به تعهدات طرفین بیمه از جمله مهمترین مباحث آن به حساب می آید چرا که با شناسایی و بررسی تعهدات و وظایف طرفین و ضمانت اجرای ناشی از نقض آن، مسئولیت حقوقی طرفین بیمه مشخص می شود.
بیمه اموال قدیمی ترین نوع بیمه محسوب می شوند، شروع عملیات بیمه ای به مفهوم رایج کنونی آن با یکی از مهمترین بیمه های اموال یعنی
بیمه آتش سوزی بوده است. این نوع از بیمه ها به بیمه گذار در برابر زیان های ناشی از عیب، نقض یا فقدان اموال تامین می دهد. هدفی که در این نوع از بیمه ها دنبال می شود، آن است که خسارات وارده به اموال بیمه گذار جبران شود.
اما پرسش اصلی در این میان آن است که مقصود از مال چیست و یا به عبارتی دیگر چه نوع اموالی را می توان تحت پوشش این نوع از بیمه ها قرار داد. مال در اصطلاحات اقتصادی و حقوقی به چیزی گفته می شود که ارزش داد و ستد دارد و در برابر آن پول یا مال دیگر داده می شود. بنابراین مال در اصطلاح حقوقی به چیزی گفته می شود که دارای ارزش اقتصادی است. پس هر آنچه از این شرایط برخوردار باشد می تواند موضوع قرارداد بیمه اموال شود.
با این تعریف گستردگی بیمه اموال نمایان می شود اما به طور کلی می توان گفت که مهمترین آنها عبارتند از بیمه حمل و نقل یا باربری، بیمه بدنه اتومبیل، بیمه کالا، بیمه آتش سوزی، بیمه کشتی، بیمه محصولات کشاورزی، بیمه هواپیما، بیمه دام، بیمه کامپیوتر، بیمه سرقت، بیمه اعتبار و بیمه تضمین هستند.
یکی از اصول بیمه در قراردادهای بیمه از جمله بیمه اموال، اصل نفع بیمه ای است. منظور از نفع بیمه ای آن است که بیمه گذاری که با بیمه گر خود قراردادی را منعقد می کند، باید نفعی در بیمه داشته باشد. هرچند که از قراردادهای بیمه اینگونه دریافت می شود که بیمه گران، مال یا شیئی را بیمه می کنند اما واقعیت آن است که در قرارداد بیمه، آنچه بیمه می شود شخص مالک یا مسئول آن مالی است که در صورت خسارت دیدن یا از بین رفتن آن، متضرر می شود نه خود مال و کالا.
پس در اصل نفع بیمه ای ایجاد یک رابطه صحیح و قانونی بین مال و بیمه گذار بسیار حائز اهمیت است و تنها در چنین شرایطی قرارداد مناسبی منعقد می شود چراکه شخصی که هیچگونه رابطه حقوقی با مال ندارد هیچ گاه به عنوان بیمه گذار شناخته نمی شود.
هدف نهایی بیمه گذار از انعقاد قرارداد بیمه آن است که در صورت تحقق خطر، بیمه گر وارد عمل شده و جبران خسارت کند البته تحقق چنین شرایطی مستلزم آن است که بیمه گذار به تمامی وظایف و تعهدات خویش در قبال بیمه گر عمل کند و تا این تعهدات به خوبی اجرا نشود، جبران خسارت از سوی بیمه گر منتفی خواهد بود و یا جبران آن به صورت کامل محقق نمی شود.
پس هرگاه بیمه گذار تعهدات خویش را به صورت کامل و درست انجام داد، در صورت بروز حادثه بیمه گر نیز بایستی به تعهدات خویش در قبال بیمه گذار عمل کند و طبق بیمه نامه و قرارداد منعقد شده، جبران خسارت کند.
شایعترین شیوه جبران خسارت در بیمه های اموال پرداخت نقدی زیان وارده است. اگر ارزش قانونی مورد بیمه شده در بیمه نامه پیش بینی شده باشد، خسارت قابل پرداخت از مبلغ بیمه شده تجاوز نمی کند چرا که این مبلغ با حق بیمه دریافتی مطابقت دارد و بیمه گر نمی تواند از تعهد خود خسارت بیشتری را بپردازد. اما اگر مبلغ در بیمه نامه پیش بینی نشده باشد، بر اساس قیمت مورد بیمه شده در زمان وقوع حادثه بیمه گر متعهد به پرداخت خسارت است.
در هر دو شرایط حداکثر مبلغ پرداخت شده توسط بیمه گر محدود به خسارت واقعی خواهد بود و مبلغ دریافتی نمی تواند بیشتر از خسارت واقعی باشد. یکی دیگر از روش جبران خسارت نیز جایگزینی یا تعمیر مورد بیمه شده است.